Համամոլորակային հիմնախնդիրներ

Համամոլորակային հիմնախնդիրներ կամ Գլոբալ խնդիրներ՝ արդիականության համամարդկային խնդիրներ, որոնք շոշափում են ներկա և ապագա սերունդների կենսական շահերը, և որոնց լուծումը պահանջում է բազմաթիվ պետությունների համատեղ ջանքերը։

Այդ խնդիրներից կարևորներն են մեր մոլորակի բնակ­չության ժողովրդագրական իրավիճա­կի կտրուկ փոփոխությունը, շրջակա միջավայրի աղտոտումը, միջազգային ահաբեկչության ու թմրամոլության լայն տարածումը։ Մեր օրերում դրանց ավելացավ նաև 2008 թվականից սկսված հա­մաշխարհային ֆինանսատնտեսական խոր ճգնաժամը։ Այդպիսի խնդիրներն անվանում են գլոբալ հիմնախնդիրներ։

Նրանց լուծումը հնարավոր է միայն բոլոր երկրների (ինչպես զարգացած և հարուստ, այնպես էլ թույլ զարգացած և աղքատ) համատեղ և նպատակասլաց ջանքերի շնորհիվ։

Գլոբալ խնդիրների օրինաչափ արդյունք են հիմնականում գիտատեխնիկական և տնտեսական առաջընթացի շեշտակի արագացման, մարդու վերափոխիչ գործունեության ընդլայնման և որակական փոփոխության, սոցիալական հակասությունների խորացման։ Գլոբալ խնդիրների կարևորության համընդհանուր գիտակցումը ենթադրում է համապատասխան փիլիսոփայական իմաստավորում, մասնավորապես մարդկության միասնության, մարդու պատասխանատվության, բնության հետ հասարակության ներդաշնակության անհրաժեշտության ըմբռնում։

Խնդիրներ

Այդպիսի խնդիրներից են՝

  • միջազգային խաղաղության հաստատումը,
  • շրջապատող միջավայրի պահպանումը,
  • երկրագնդի բնակչությունը սննդամթերքով ապահովելը,
  • Համաշխարհային օվկիանոսի և տիեզերական տարածության յուրացումը,
  • հումքի և էներգետիկական պաշարների ապահովումը։

Առաջացում

Ժամանակակից աշխարհում համամոլորակային հիմնախնդիրների առաջացման համար կան օբյեկտիվ նախադրյալներ։ Դրանք այն հիմնախնդիրներն են, որոնք առնչվում են ամբողջ մարդկության կենսական շահերին։ Պատահական չէ, որ արդի դարաշրջանի համար հաճախ օգտագործվում է «համամոլորակային հիմնախնդիրների դարաշրջան» արտահայտությունը։

Համամոլորակային են այն հիմնախնդիրները, որոնք ընդգրկում են ողջ երկրագունդը և մարդկությունը, սպառնում նրանց ներկային ու ապագային, և դրանց լուծման համար պահանջվում է բոլոր ժողովուրդների ու գործողությունների միասնությունը։ Իրենց բնույթով համամոլորակային հիմնախնդիրները տարբեր են, սակայն բոլորը համակված են մարդկության աշխարհագրական միասնության և կենսակայունության գաղափարով։

Մարդկության համար առավել հրատապ են հետևյալ համամոլորակային հիմնախնդիրները.

  1. Խաղաղության պահպանության հիմնախնդիրը,
  2. բնապահպանական հիմնախնդիրը՝ կապված բնական միջավայրի խախտման հետ,
  3. զարգացող երկրներում բնակչության արագ աճի հետևանքով առաջացած ժողովրդագրական հիմնախնդիրը,
  4. թույլ զարգացած երկրներում հարյուր միլիոնավոր մարդկանց մշտական թերսնման և սովի հետ կապված պարենային հիմնախնդիրը,
  5. մորոլակի հանքահումքային և բնական այլ ռեսուրսների սահմանափակվածության հետ կապված էներգետիկ և հումքային հիմնախնդիրը,
  6. նախկին գաղութների (զարգացող երկրների) հետամնացության հաղթահարման հիմնախնդիրը, որը, ցավոք, ոչ միայն չի վերանում, այլև երկրագնդի որոշ տարածաշրջաններում դրսևորվում է առավել ցայտուն,
  7. համաշխարհային օվկիանոսի հիմնախնդիրը՝ առաջին հերթին կապված նրա կենսաբանական արդյունավետության և աղտոտման հետ,
  8. տարածքային և ազգային հակամարտությունների հիմնախնդիրը,
  9. կլիմայի փոփոխության հիմնախնդիրը։

Բացի հիմնականներից, կան նաև մի շարք մասնավոր հիմնախնդիրներ, որոնք ևս շատ կարևոր են (օրինակ՝ հանցագործությունների թմրամոլությամբ ժողովրդավարության պակասի, տեխնածին աղետների, բնական աղետների և այլն)։ Վերջին տասնամյակներս առավել արդիական է դարձել միջազգային ահաբեկչության հիմնախնդիրը։

Նախկին հիմնախնդիրների սրությունը և ծավալները չեն կարող համեմատվել վերջին մի քանի տասնամյակներին տեղի ունեցող գործընթացների ու երևույթների հետ։ Համընդհանուր հիմնախնդիրները ծնվում են տեղային, ազգային հիմնախնդիրներից, սակայն դրանց լուծման համար պահանջվում են ոչ թե առանձին, այլ համաշխարհային հասարակության միասնական գործունեությունը։

Մեր մոլորակը իր պատմության ընթացքում երբևէ չի բախվել այնպիսի հիմնախնդիրների, որոնք կան մեր օրերում։ Արդեն գոյություն ունեն մարդկության բնակության տարածքի բհապահպանական հատկությունների անվերադարձ փոփոխության, ձևավորվող համաշխարհային հասարակայնության միասնականության խախտման և քաղաքակրթության ինքնաոչնչացման սպառնալիքները։

Համամոլորակային հիմնախնդիրների ուսումնասիրման ժամանակ անհրաժեշտ է հաշվի առնել արտադրողական ուժերի զարգացման ընդհանուր օրինաչափություններն ու միտումները (այդ թվում՝ ԳՏՀ ազդեցությունը), սոցիալական գործոնների դերը (մոլորակի բնակչության արագ աճը, պետությունների փոխազդեցության մեծացումը)։

Մարդկային գործունեության բոլոր ոլորտներում տեղի է ունեցել որակական մեծ թռիչք։ Տնտեսական զարգացման տարբեր մակարդակ ունեցող երկրներում խոշորամաշտաբ տնտեսական գործունեությունը և դրա դինամիզմն իրենց հետ բերում են ոչ միայն դրական, այլև բացասական հետևանքներ, այդ թվում՝

  • բնական ռեսուրսների կտրուկ և ոչ միշտ արդարացված սպառումը,
  • արտադրական գործունեության բացասական ազդեցություն շրջակա միջավայրի վրա և մարդկանց կյանքի էկոլոգիական պայմանների վատթարացումը,
  • արդյունաբերական զարգացած և զարգացող երկրների միջև սոցիալ-տնտեսական զարգացման մակարդակների անհամաչափության մեծացումը,
  • զանգվածային ոչնչացման զենքի ստեղծումը, որը սպառնում է մարդկային քաղաքակրթությանը։

Բոլոր գործոնները այս կամ այն չափով նպաստել են համամոլորակային հիմնախնդիրների առաջացմանը և սրմանը։ Առաջնորդվելով միայն տնտեսական խնդիրներով, զարկ տալով նյութական արտադրությանը և բնությունը դիտելով միայն որպես շահագործման օբյեկտ ու արտադրության թափոնների ու կենսագործունեության վայր՝ մարդկությունը կարող է կանգնել համամոլորակային հիմնախնդիրների առջև։

Լուծում

Դրանց լուծումը պահանջում է փոխադարձ վստահության և ըմբռնման վրա հիմնված միջպետական փոխհարաբերությունների նոր տիպ։ Սոցիալական տարբեր կառուցվածքի երկրների համագործակցությունը հանուն գլոբալ խնդիրների լուծման չի վերացնում սկզբունքային աշխարհայացքային տարաձայնությունները։ Մարքսիզմը գլոբալ խնդիրների դիտում է ամենից առաջ կապիտալիզմից սոցիալիզմին անցման շրջանակներում, առանձնացնում սոցիալ-քաղաքական, տնտեսագիտական, գիտատեխնիկական, միջազգային-իրավական, էկոլոգիական և բարոյական կողմերը։

Բուրժուական տեսություններին («Հռոմի ակումբ» են) ընդհանուր առմամբ հատուկ է հոռետեսությունը և ուտոպիականությունը, գլոբալ խնդիրների գոյացման և լուծման մեջ սոցիալական գործոնների թերագնահատումը, տեխնոկրատական կամ մարդաբանական ծայրահեղությունները։ Իրականում գլոբալ խնդիրների վերջնական լուծումը պահանջում է ոչ միայն գիտատեխենիկական նախադրյալներ, այլև արմատական սոցիալ-քաղաքական փոփոխություններ։

Տես նաև

Գրականություն

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 9, էջ 432

Read other articles:

黑羊王朝1375年—1468年 国旗黑羊王朝1407-1468首都大不里士历史 • 建立 1375年• 终结 1468年 前身 继承 札剌亦儿王朝 白羊王朝 顾特卜沙希王朝 历史系列条目 伊朗历史 神话时期 俾什达迪王朝 凯扬王朝 远古时期 伊朗史前時代(英语:Prehistory of Iran) (古代–前40世纪) 庫拉-阿拉克文化(英语:Kura–Araxes culture) (前34世纪–前20世纪) 原始埃蘭 (前32世纪–前27...

 

Facet of American elections Counting ballots by an optical scanner, San Jose, California, 2018 This article is part of a series on thePolitics of the United States Federal government Constitution of the United States Law Taxation Policy Legislature United States Congress House of Representatives Speaker Mike Johnson (R) Majority Leader Steve Scalise (R) Minority Leader Hakeem Jeffries (D) Congressional districts (List of congressional districts) Senate President Kamala Harris (D) President Pr...

 

Cuisine This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Ginger dressing – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (June 2018) (Learn how and when to remove this template message) Ginger dressingSalad with ginger dressingAlternative namesSesame ginger dressing, sesame dressingTypeSalad dressing or dipMain...

Cet article est une ébauche concernant le chemin de fer et la Finlande. Vous pouvez partager vos connaissances en l’améliorant (comment ?) selon les recommandations des projets correspondants. Lignede Riihimäki à Lahti Vue de la gare de Lahti. Pays Finlande Villes desservies Riihimäki, Lahti Concessionnaire Agence des infrastructures de transport de Finlande Caractéristiques techniques Longueur 59 km Écartement large (1 524 mm) Électrification 2 × 25 kV 

 

Dutch actor (1962–2012) This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Jeroen Willems – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (March 2013) (Learn how and when to remove this template message) Jeroen WillemsWillems in 2012Born(1962-11-15)15 November 1962Maastricht, NetherlandsDied3 December 2012(2012...

 

إنديانا  علم الشعار:(بالإنجليزية: The Crossroads of America)‏    الإحداثيات 39°56′00″N 86°13′00″W / 39.933333333333°N 86.216666666667°W / 39.933333333333; -86.216666666667  [1] تاريخ التأسيس 11 ديسمبر 1816  سبب التسمية إقليم إنديانا  تقسيم إداري  البلد الولايات المتحدة[2][3]  التقس...

Herr Hartmann von Aue (autorretrato ficticio en el Codex Manesse, fol. 184v, sobre 1300). Hartmann von Aue (* alrededor de 1180 hasta 1205[1]​ - † entre 1210 y 1220) es junto con Wolfram von Eschenbach y Gottfried von Straßburg uno de los más importantes poetas épicos del alto alemán medio (mittelhochdeutsche Klassik) alrededor del año 1200. Junto con Heinrich von Veldeke fue uno de los primeros autores alemanes de la novela cortesana que fue adoptado con el mismo estilo en idiom...

 

تجمع المزرب  - قرية -  تقسيم إداري البلد  اليمن المحافظة محافظة حضرموت المديرية مديرية حجر العزلة عزلة الجول السكان التعداد السكاني 2004 السكان 45   • الذكور 20   • الإناث 25   • عدد الأسر 6   • عدد المساكن 6 معلومات أخرى التوقيت توقيت اليمن (+3 غرينيتش) تعديل ...

 

Ventilasi udara adalah bagian dari bangunan yang berfungsi sebagai saluran pengaliran udara. Aliran udara yang melalui ventilasi dapat dari dalam bangunan menuju ke luar bangunan maupun sebaliknya. Keberadaan ventilasi udara memungkinkan terjadinya pertukaran udara di dalam dan di luar bangunan secara terus-menerus. Menurut Kamus Besar Bahasa Indonesia (KBBI), ventilasi merupakan tempat pertukaran dan perputaran udara secara bebas di dalam ruangan. Sebenarnya udara yang ada di dalam ruangan h...

International rowing governing body World RowingSportRowingCategorySports federationJurisdictionWorldwideMembership157AbbreviationWR, FISAFounded25 June 1892; 131 years ago (1892-06-25)HeadquartersLausanne, SwitzerlandPresidentJean-Christophe RollandVice president(s)Tricia SmithOfficial websiteworldrowing.com World Rowing, also known as the World Rowing Federation (former abbreviation FISA; French: Fédération internationale des sociétés d'aviron), is the international go...

 

Municipal government in Michigan, US The flag of Detroit The government of Detroit, Michigan is run by a mayor, the nine-member Detroit City Council, the eleven-member Board of Police Commissioners, and a clerk. All of these officers are elected on a nonpartisan ballot, with the exception of four of the police commissioners, who are appointed by the mayor. Detroit has a strong mayoral system, with the mayor approving departmental appointments. The council approves budgets, but the mayor is no...

 

Captain Marcus M. Drake36th Mayor of BuffaloIn officeNovember – December 1882Preceded byS. Grover ClevelandSucceeded byHarmon S. Cutting Personal detailsBornSeptember 7, 1835DeRuyter, New YorkDiedSeptember 28, 1907(1907-09-28) (aged 72)Buffalo, New YorkPolitical partyRepublicanSpouse(s)married three times; Persis L. Bennett, Mary A. Ludlow, Lillian QuestChildrensix children[1] Marcus Motier Drake (1835–1907) was Mayor of the City of Buffalo, New York, serving during November ...

Steel roller coaster at Kennywood For the Dreamworld roller coaster formerly named Sky Rocket, see Escape from Madagascar. Sky RocketKennywoodLocationKennywoodCoordinates40°23′11″N 79°51′53″W / 40.38639°N 79.86472°W / 40.38639; -79.86472StatusOperatingOpening dateJune 29, 2010 (2010-06-29)General statisticsTypeSteelManufacturerPremier RidesLift/launch systemLSM launchHeight95 ft (29 m)Length2,100 ft (640 m)Speed50 mph...

 

Branko PetranovićBorn31 October 1927 (1927-10-31)Cetinje, Kingdom of SCSDied17 June 1994(1994-06-17) (aged 66)Belgrade, Serbia, FR YugoslaviaCitizenshipSerbianEducationBelgrade UniversityScientific careerFieldsHistorian Branko Petranović (31 October 1927, Cetinje — 17 June 1994, Belgrade) was a Serbian historian and a Belgrade University professor specializing in history of Yugoslavia.[1][2] Career Branko Petranović was born in Cetinje, Kingdom of Serbs, Croats ...

 

Si ce bandeau n'est plus pertinent, retirez-le. Cliquez ici pour en savoir plus. Certaines informations figurant dans cet article ou cette section devraient être mieux reliées aux sources mentionnées dans les sections « Bibliographie », « Sources » ou « Liens externes » (mars 2019). Vous pouvez améliorer la vérifiabilité en associant ces informations à des références à l'aide d'appels de notes. Vue de la cathédrale Sainte-Marie de Rubaga à Kampa...

Japanese professional wrestler and mixed martial artist SyuriSyuri in March 2021Birth nameSyuri Kondo[1]Born (1989-02-08) February 8, 1989 (age 34)[2][3]Ebina, Japan[2][3][4]WebsiteSyuri SmileProfessional wrestling careerRing name(s)Ant Lady[5]KG[6]Kirigakure Saizō[7]Syuri[2][3][4][8]Syu☆ri[9]Billed height1.64 m (5 ft 4+1⁄2 in)[2][3][...

 

Park in Washington, D.C., U.S. Anniversary ParkThe park on a winter day in 2018LocationWashington, D.C., U.S.Coordinates38°53′49.6″N 77°2′52.3″W / 38.897111°N 77.047861°W / 38.897111; -77.047861 Anniversary Park is an urban park located at the south end of the George Washington University campus, on F St NW, between 21st and 22nd St NW, in Washington, D.C. The park commemorates George Washington University's 175th anniversary and contains benches, a garden ...

 

Puerto Rican actor and writer (1939–1992) This article has multiple issues. Please help improve it or discuss these issues on the talk page. (Learn how and when to remove these template messages) This article may need to be rewritten to comply with Wikipedia's quality standards. You can help. The talk page may contain suggestions. (May 2009) This article is an autobiography or has been extensively edited by the subject or by someone connected to the subject. It may need editing to conform t...

Putri Tigranuhi sebelum menikah dengan Ajdahak (Astyages) Orontes I Sakavakyats merupakan raja Orontid pertama Armenia, ia bertakhta antara 570 SM – 560 SM. Orontes disebut Sakavakyats atau berumur pendek (hidup sebentar), bukan karena umurnya yang pendek, melainkan karena masa pemerintahannya yang singkat, dan karena ia menyerahkan takhta kepada putranya Tigranes. Ayahanda Orontes I adalah Artasyrus (Ardashir adalah nama asli Artasyrus versi Armenia, Artakhshathra).[1] Ia menikahka...

 

British motorcycle racer For other people with the same name, see Chris Walker (disambiguation). Chris WalkerChris Walker riding the Motorpoint/Henderson Yamaha during the 2009 British Superbikes championship at SnettertonNationalityEnglishBorn (1972-03-25) 25 March 1972 (age 51)Nottingham, Nottinghamshire, East MidlandsCurrent teamSantander Salt Kawasaki SidecarBike number9WebsiteWalker The Stalker Chris Walker (born 25 March 1972[1] in Nottingham) is a British motorcy...

 

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!