En ecoloxía, sostibilidade[1] é a capacidade que teñen os sistemas biolóxicos de manterse diversos e produtivos co transcurso do tempo. Refírese ao equilibrio dunha especie cos recursos da súa contorna. Por extensión aplícase á explotación dun recurso por baixo do límite de renovación do mesmo, desde a perspectiva da prosperidade humana e segundo o Informe Brundtland de 1987.
A sostibilidade significa a existencia de condicións económicas, ecolóxicas, sociais e políticas que determinen o seu funcionamento de forma harmónica ao longo do tempo e do espazo. Consiste en satisfacer as necesidades da actual xeración sen sacrificar a capacidade de futuras xeracións de satisfacer as súas propias necesidades. É un termo ligado á acción do home en relación á súa contorna, refírese ao equilibrio que existe nunha especie baseándose na súa contorna e todos os factores ou recursos que ten para facer posible o funcionamento de todas as súas partes, sen necesidade de danar ou sacrificar as capacidades doutra contorna.[2]
Principios e conceptos
O principio de sostibilidade está baseado en varios conceptos. A ciencia da sostibilidade e a ciencia ambiental forman as bases da estrutura analítica e filosófica, mentres que os datos colecciónanse por medio de medidas de sostibilidade.[3] Despois úsanse estes datos para formular plans de políticas de sostibilidade.[4][5]
A posta en práctica do desenvolvemento sostible ten como fundamento certos valores e principios éticos. A Carta da Terra presenta unha articulación comprensiva e integral dos valores e principios relacionados coa sostibilidade.[6] Este documento é unha declaración da ética global para un mundo sostible e foi desenvolvido a partir dun proceso altamente participativo global, por un período de 10 anos, iniciado no Cume de Río 92, e culminado no ano 2000. A lexitimidade da Carta da Terra provén precisamente do proceso participativo polo cal foi creado, xa que miles de persoas e organizacións de todo o mundo brindaron a súa contribución para atopar eses valores e principios compartidos que poden axudar ás sociedades a ser máis sostibles. Actualmente existe unha crecente rede de individuos e organizacións que utilizan este documento como instrumento educativo e de incidencia política.[7]
Escala e contexto
A sostibilidade estúdase e manexa varios niveis de tempo e espazo e en moitos contextos de organización económica, cultural, social e ambiental. Enfócase desde a sostibilidade total do planeta á de sectores económicos, países, municipios, barrios, casas individuais; bens e servizos, ocupacións, estilos de vida etc. En resumo, pode incluír o total das actividades humanas e biolóxicas ou partes especializadas delas.[8]
Poboación
Gráfico que mostra o incremento da poboación humana (miles de millóns) no período 10.000 a. C. - 2.000 d. C., ilustrando o seu crecemento exponencial.
O crecemento da poboación humana no século XX foi explosivo, duplicándose aproximadamente cada medio século. De acordo á Revisión 2008 nas estimacións oficiais de poboación das Nacións Unidas, espérase que a poboación mundial chegue ás 7000 millóns de persoas a principios de 2012 —partindo de 6900 millóns en maio de 2009— e que exceda 9000 millóns de persoas cara a 2050. A maior parte do incremento será en países en vías de desenvolvemento, cuxa poboación proxectada incrementarase de 5600 millóns en 2009 ata 7900 millóns en 2050. Este incremento distribuirase entre a poboación con idades de 15 a 59 anos (1200 millóns) e con 60 anos ou máis (1100 millóns), xa que se espera que diminúa o número de nenos por debaixo de 15 anos nos países en desenvolvemento. En contraste, espérase que a poboación dos países desenvolvidos só presente un leve incremento no mesmo período: de 1230 a 1280 millóns.[9] Algunhas estimacións actuais da poboación global para o mediano prazo suxiren que un máximo de nove a dez mil millóns de persoas podería ocorrer ao redor de 2070, cun posterior leve descenso a 8400 millóns cara ao ano 2100.[10]
Economías emerxentes como a China e a India aspiran cada vez máis a estándares de vida semellantes aos países occidentais, da mesma forma que o resto do mundo non industrializado.[11] A combinación dun rápido crecemento de poboación con novas aspiracións a lograr niveis de consumo como os do mundo desenvolvido actual presentouse como un dos maiores desafíos a enfrontar para a sostibilidade humana no futuro.[12]
A sostibilidade como dereito
A sostibilidade é un dereito. O artigo 41 da Constitución arxentina di: “Todos os habitantes gozan do dereito a un ambiente san, equilibrado, apto para o desenvolvemento humano e para que as actividades produtivas satisfagan as necesidades presentes sen comprometer as das xeracións futuras; e teñen o deber de preservalo…”[2]
Tipos de sostibilidade
Sostibilidade ambiental
Refírese á capacidade de poder manter os aspectos biolóxicos na súa produtividade e diversidade ao longo do tempo, e desta maneira ocupándose pola preservación dos recursos naturais a fomentar unha responsabilidade consciente sobre o ecolóxico e ao mesmo tempo crecer no desenvolvemento humano coidando o ambiente onde vive.
Sostibilidade económica
Refírese á capacidade de xerar riqueza en forma de cantidades adecuadas, equitativas en distintos ámbitos sociais que sexa unha poboación capaz e solvente dos seus problemas económicos, tanto como fortalecer a produción e consumo en sectores de produción monetaria.
Sostibilidade política
Refírese á redistribución do poder político e económico, á existencia de regras congruentes no país, un goberno seguro e establecer un marco xurídico que garanta o respecto ás persoas e o ambiente fomentando relacións solidarias entre comunidades e rexións para mellorar a súa calidade de vida e reducir a dependencia das comunidades xerando estruturas democráticas.
Sostibilidade social
Refírese a adoptar valores que xeren comportamentos como o valor da natureza, principalmente manter niveis harmónicos e satisfactorios de educación, capacitación e concientización xa que así apoiase á poboación dun país a superarse. Isto refírese a manter un bo nivel de vida na poboación dun país, nos aspectos sociais xa sexa o desenvolvemento das mesmas persoas para crear algo novo na sociedade onde forman parte.
Medida da sostibilidade
As medidas de sostibilidade son medidas cuantitativas que se están desenvolvendo para poder formular métodos de manexo ambiental. Algunhas das mellores medidas no presente son: o triplo resultado, o Índice de Desempeño Ambiental e o Índice de Sostibilidade Ambiental.
Un país sostible
Para construír un país sostible debemos ter un equilibrio nos sectores económicos, ecolóxicos, sociais e políticos.
No económico debemos xerar riqueza de forma equitativa, fomentando un intercambio equitativo de recursos entre os diferentes sectores sociais, así como buscar un equilibrio entre produción e consumo, aproveitando os recursos e servizos de forma eficiente.
No social, os valores son de suma importancia xa que formamos o lugar onde vivimos coas nosas accións. Debemos ter unha convivencia harmónica e de respecto ás distintas culturas e persoas que forman parte do lugar onde vivimos. Debemos mellorar a calidade de vida ao ter mellores transportes que reduzan os niveis de contaminación, brindar servizos de saúde, educación, capacitación e emprego con salarios xustos á poboación.
No ecolóxico, como parte da sociedade, debemos coidar a nosa contorna ao ter un uso responsable e adecuado dos recursos xa que, ao ser unha poboación en constante crecemento, a demanda dos recursos vai en aumento. Ademais deste uso responsable debemos contribuír reciclando, non contaminando, e poñendo en funcionamento enerxías limpas e renovables.
No político debemos establecer unha democracia, descentralizando a toma de decisións e reducindo a dependencia de municipios, países e rexións. As relacións solidarias son outro punto importante para crear unha harmonía entre as persoas que vivimos nun mesmo lugar.
Como podemos ver anteriormente nos conceptos, a sostibilidade non se leva a cabo obtendo resultados se se dana outra parte, xa que un país non xera sostibilidade se un dos seus sectores non está completo. Un país sostible fomenta oportunidades a todas as partes, para crear beneficios a todos os sectores da poboación. Un exemplo é cando unha empresa xera unha boa economía pero, que é o que sucede se a maquinaria que utiliza para a súa empresa só contamina o medio ambiente? É aí cando esa empresa, por máis diñeiro que produza e achegue ao sector económico, deixa de ser sostible ao gañar mediante a causa de danos noutro sector.
Sostibilidade e o ambiente
Usos da atmosfera polos seres humanos.
Os ecosistemas saudables proporcionan bens e servizos aos seres humanos e a outros organismos. Hai dúas formas principais de reducir o impacto humano negativo e de potenciar os servizos dos ecosistemas:
a) Manexo ambiental. Esta táctica directa emprega principalmente a información obtida das ciencias da terra, ciencias ambientais e de bioloxía da conservación. Porén, este manexo é o punto final dunha serie de factores causais iniciados polo consumo humano. Outra táctica baséase no manexo da demanda dos recursos.
b) Manexo do consumo de recursos polos seres humanos, unha táctica indirecta baséase principalmente en información obtida polas ciencias económicas.
O emprego verde a debate
O emprego en actividades relacionadas co medio ambiente en España representa xa o 2,62 % da poboación ocupada cun total de 530.947 postos de traballo. Este é un dos datos do informe “Emprego verde nunha economía sostible”, elaborado polo Observatorio da Sostibilidade en España (OSE) e a Fundación Biodiversidade dentro dunha iniciativa do Ministerio de Medio Ambiente e Medio Rural e Mariño, cofinanciado polo Fondo Social Europeo, que ten como finalidade coñecer mellor as posibilidades de xeración de emprego vinculadas coas actividades ambientais. O 20,6 % do total dos empregos verdes actuais concéntranse no sector das renovables, no que se ocupan 109.368 postos de traballo, cifra que só é superada polo sector dedicado á xestión e tratamento de residuos, con 140.343 postos de traballo. O sector das renovables é o que máis creceu multiplicándose por 30 o número de empregos nunha década. O informe pon de manifesto os primeiros resultados que xa se están conseguindo para consolidar a transición cara a un futuro sostible.
Segundo os cálculos do PNUMA só a fabricación, instalación e mantemento de paneis solares creará máis de 6 millóns de postos de traballo para 2030. Pero non só as renovables benefician esta transición económica, senón todo tipo de traballos, definíndose en segundo lugar como factor clave a agricultura ecolóxica e outros que abarcan desde a albanelaría e fontanaría ata as enxeñarías técnicas, xa que se fará necesario que todos os sectores redefinan as súas tecnoloxías e contidos ao ser xa irrevogable o percorrido cara a unha economía de baixas emisións de carbono.[13]
Con todo, a OIT advirte de que moitos empregos que son verdes en principio non o son na práctica debido ao dano ambiental causado por prácticas inadecuadas. Ademais, as probas dispoñibles demostran que os empregos verdes non son automaticamente traballo decente. Moitos empregos actuais de reciclaxe, por exemplo, recuperan materias primas e, por tanto, axudan a aliviar a presión sobre os recursos naturais, pero o proceso utilizado moitas veces é sucio, perigoso e difícil, e provoca danos significativos no medio ambiente e na saúde humana. O emprego adoita ser precario e os ingresos son baixos. Para que os empregos verdes poidan representar unha ponte cara a un futuro verdadeiramente sostible, a situación ten que cambiar.[14]
Novas formas de sostibilidade
Compras verdes
En artigos de uso diario pódese colaborar para contaminar menos, convertendo estas pequenas accións nun grande impacto na sociedade, como, por exemplo:
Produtos naturais sen químicos, seguros e que respectan o medio ambiente, feitos a base de aceites vexetais e herbas.
Artigos que axudan ao medio ambiente: por exemplo, cueiros, toallas femininas e protectores diarios de tea; ou artigos cuxo funcionamento é a base solar.
Xabonería vexetal, aceites esenciais e vexetais feitos artesanalmente, a man.
Bolsas reutilizables e compactas (uso persoal ou para compras diarias).
Arquitectura sostible
É o modo de concibir a arquitectura de modo que non dane o medio ambiente, da forma máis ecolóxica posible, aproveitando os recursos naturais e minimizando o impacto sobre eles.[15]
A construción máis recomendable para unha determinada zona debe cumprir con principios ambientais que se deducen despois dunha análise do lugar. As orientacións, a posibilidade de ter ventilación cruzada ou o illamento térmico, son estratexias óptimas para algúns climas.
Principais retos que expón o desenvolvemento sostible
A incapacidade da especie humana para vivir en harmonía co planeta, a gran interacción entre o home e o sistema natural, son os grandes problemas ambientais de hoxe. Ata os nosos días, ningunha especie, excepto o home, conseguiu modificar tan substancialmente, en tan pouco tempo, as características propias do planeta.
Así se expoñen os grandes problemas planetarios seguintes:
Superpoboación e desigualdades
O incremento do efecto invernadoiro
Destrución da capa de ozono
Humanización da paisaxe
Perda da biodiversidade
A erosión, a desertización e a destrución da selva
E a escala local:
O sistema produtivo
A auga
Os residuos domésticos
Subministración enerxética
O sistema de transportes
O modelo económico
Todos os problemas expostos a escala planetaria e local teñen un denominador común e radican no funcionamento do actual sistema económico. O modelo hoxe dominante é aquel que di que a economía vai ben cando crece o produto interior bruto (PIB). Este modelo non ten en conta canto custa á colectividade en termos ecolóxicos e sociais o crecemento dun punto do PIB. Non ten en conta que a capacidade de crecemento económico é finita, nin tampouco ten en conta as limitacións do sistema natural que están a levar ao planeta ao desequilibrio ecolóxico.
O PIB: un Produto Insostible e Bruto
O PIB é a vaca máis sacra de todas as vacas sacras da economía. O PIB mide o valor das mercadorías producidas. Canta máis produción, máis crecerá o PIB; canto máis creza o PIB, mellor viviremos e máis riqueza haberá. Pero a estatística ensínanos que nos últimos quince anos o número de empregos non foi en aumento e en cambio o PIB crecería un 60% en termos nominais.
A perversión do sistema vixente de contabilidade pode chegar a extremos insólitos. É o caso do gravísimo terremoto de 1994 en Kobe (Xapón). Alguén con autoridade prognosticou un impacto positivo coa reconstrución da zona de Kobe no produto interior bruto xaponés. Ao cabo de poucos días empezou a subir a bolsa de Tokio. Temos un sistema de medida que permite afirmar que é bo para a economía que haxa desfeitas.
Sen ir tan lonxe, aquí na casa, o "sistema" establece que os accidentes de tráfico teñen globalmente un impacto positivo na economía do país, posto que dan traballo a aseguradoras, a mecánicos, a médicos, a funerarias etc.
Outros problemas asociados
En segundo lugar da clasificación da ortodoxia económica aparecen outras variables socioeconómicas. A inflación, o déficit público, a débeda pública acumulada, a produtividade etc. Todos estes parámetros tradicionais miden a situación dun sistema desde un único punto de vista, prescindindo dos demais factores.
Parece razoable pensar que aos indicadores macroeconómicos tradicionais lles poderiamos engadir outros de carácter ecolóxico e social, para medir a sostibilidade do sistema. Algunhas propostas de novos indicadores poderían ser, a partir das suxestións incluídas nos informes de "A situación no Mundo" do Worldwatch Institute, os que se indican a continuación:
