Caracterízase pola habilidade para aproveitar a forza do contrario e por non buscar ferilo, senón desequilibralo ata facerlle tocar o chan con calquera parte do seu corpo que non sexan as plantas dos seus pés. Para crebar a estabilidade do rival non se permite a loita no chan, como ocorre con outras modalidades, nin ningunha clase de chaves ou estrangulamentos.
Cando dous loitadores se atopan no centro do terrero estreitan as súas mans en sinal de amizade, nobreza e tradición. Inician o agarre colocándose fronte a fronte e cada un introduce a súa man esquerda no remango dereito do pantalón do opoñente. Inclinan os seus corpos cara a adiante pola cintura, ata quedar os seus ombreiros dereitos xuntos, á mesma altura. Colocando os brazos dereitos en posición vertical, unen as palmas das mans e báixanas ata tocar o chan coas puntas dos dedos. Validada esta secuencia polo árbitro, este dará o sinal de comezo da agarrada facendo soar o seu chifre.
A loita desenvólvese dentro dun círculo, que pode ser de area, terra ou outros materiais, denominado terrero, cuxos dous círculos céntricos teñen unhas dimensións mínimas que han de ser de 16 e 18 metros de diámetro respectivamente. Nel, dous loitadores enfróntanse agarrados intentando derrubarse.
Anteriores á conquista, os aborixes das distintas illas non tiñan practicamente contacto entre si, e este tipo de loita estendíase polas diferentes illas. Xa que logo, a loita debeu xurdir primeiro no continente e máis tarde produciuse a chegada dos poboadores. Sábese que no norte de África existen loitas similares, que puidesen emparentarse coa loita que os antigos canarios practicaban nas Canarias. É un dos legados máis importantes que, desde o pobo aborixe das illas, chegou ata os nosos días. Cronistas e escribáns da conquista das Canarias pola Coroa de Castela falan da loita como unha das características máis destacadas da poboación autóctona.
Frei Espinosa, un dos primeiros historiadores que estivo en Tenerife cando a cultura guanche permanecía aínda case intacta, constata a existencia da loita aborixe.
Os especialistas e historiadores da loita canaria dividiron a súa evolución en tres etapas:
Época histórica: É a primeira época. Do cronista Alvar García de Santa María no ano 1420 é do que se obtiveron as primeiras referencias coñecidas sobre este deporte. Xa se utilizan algunhas das técnicas que hoxe se seguen utilizando e aparece a figura dos xuíces ou homes de honra.
Época folclórica: Coa chegada da Ilustración este deporte quedou exclusivamente relegado ao ámbito das celebracións e actos populares ou festivos. Ata nalgunhas publicacións da época consideráballa vulgar e anacrónica. Debido á guerra con Cuba moitos canarios emigraron a América e levaron a esas terras este deporte, sendo Arxentina e Cuba os países onde máis acollida tiveron e celebráronse bastantes combates. Nesta época, polo ano 1872, redactouse o primeiro regulamento polo que converte a este deporte a un dos máis antigos regulamentados.
Época institucional: Nos anos 40 do século XX comézase a regulamentar o deporte e créanse as primeiras federacións provinciais, ao principio dependentes da Federación Española de Loita e xa en 1984 creouse a actual federación, que está dividida en insular ou rexional nas Canarias.
Mañas
Un loitador derrubando a outro.
En loita canaria, unha maña é un movemento ou conxunto de movementos co único fin de derrubar ao contrario sen golpealo. Para iso poden utilizarse tanto pernas, brazos e movementos do corpo sempre que respecten as regras establecidas. Podemos dividir as mañas en tres grupos:
Mañas de agarre
Son aquelas que consisten en aferrarse a algunha parte do corpo do contrario para tratar de derrubalo levantándoo e facendo que perda o equilibrio. Exemplos destas mañas son: collida de coxa, collida de nocello, collida de curva, cucharón, sacón (de aire, de camisa e de sobaco) e a cadeira.
Mañas de bloqueo
Son aquelas que consisten en bloquear o movemento dalgunha parte do corpo do contrario, tanto cos brazos como coas pernas, para desestabilizalo e levalo á area sen chegar ao estrangulamento ou luxación. Algúns exemplos son toque por dentro, toque para atrás, toque por fóra, garabato, tropezóns, pardelera ou burricana.
Mañas de desvío
Son aquelas que consisten en mover o corpo para desviar a acción do contrario e coa propia forza do mesmo desestabilizalo. Algúns exemplos son desvío, tronchada, toque por dentro, baleiro ou can.
