Está ben conservado, pois componse dunha mestura de distintos estilos arquitectónicos, que abranguen dende o século XIII ao século XVIII, aínda que predominan o estilo gótico e o renacentista. Trátase dunha edificación militar que a partir do século XVI se someteu a obras de ampliación e transformación, converténdose nun suntuoso pazo, propiedade do Ducado de Alburquerque. Nas súas diferentes etapas construtivas traballaron mestres como Juan Guas, Hanequin de Bruxelas e o seu fillo Hanequin de Cuéllar, Juan Gil de Hontañón, Rodrigo Gil de Hontañón, Juan Gil de Hontañón o Mozo, e Juan de Álava entre outros.
Entre os seus antigos propietarios, destacan don Álvaro de Luna e Beltrán de la Cueva, así como os sucesivos duques de Alburquerque. Os seus hóspedes máis ilustres foron reis de Castela como Xoán I de Castela e a súa esposa a raíña Leonor de Aragón, quen faleceu nel, ou María de Molina, que se refuxiou neste castelo cando o seu reino a rexeitaba. Tamén destacan as figuras do pintor Francisco Javier Parcerisa, o escritor José de Espronceda, o xeneral Joseph Léopold Sigisbert Hugo ou Arthur Wellesley, duque de Wellington, que estivo acuartelado no castelo cunha gornición do seu exército durante a Guerra da Independencia Española.
Foi residencia habitual dos duques de Alburquerque durante séculos, ata que se trasladan á Corte de Madrid, converténdoo en pazo de recreo e vacacións, desvinculándose así lentamente do edificio, feito que se acentúa máis aínda cando a liña primoxénita do ducado se extingue, e a titularidade pasa á familia Osorio, descendentes de Ambrosio Spinola, marqués dos Balbases. A finais do século XIX o edificio encontrábase practicamente abandonado, e foi vítima da pillaxe. En 1938 instalouse nel un penal para presos políticos, ao que se incorpora despois un sanatorio para presos tuberculosos, retomando máis tarde a súa utilización como penal que funcionou ata 1966.
En 1972 intervén a Dirección Xeral de Belas Artes, levando a cabo unha intensiva restauración, para instaurar nel un centro de Formación profesional, que tras as novas lexislacións de Educación, se converte en instituto de Educación Secundaria Obrigatoria, actividade para a que é utilizado actualmente, entre outros usos.
Situación
O castelo de Cuéllar atópase no cumio dun outeiro, no punto máis alto da vila, sobre a denominada cidadela e pechando do recinto amurallado. Está situado no n.º 4 da Praza do Pazo, a cuxa extensión lindan as fachadas norte e leste deste; a fachada sur coa Horta do Duque, e a oeste co Camiño de Santo Domingo. Ten unha superficie total de 1.025 m² e o seu punto máis alto localízase na Torre da homenaxe, cunha altura de 20 m.[4].
É difícil atribuír con precisión unha data segura á construción do castelo de Cuéllar. O recinto amurallado xa figura nuns documentos de 1264, sendo Afonso X o Sabio quen concede ao concello de Cuéllar a posibilidade de investir a recadación de certas multas no arranxo do mesmo.[5] a pesar diso, no pano de muralla, sobre o cal aséntase o castelo, acháronse, tras unha restauración, restos dunha muralla do século XI.[6] Tamén de época anterior, quizais de finais do século XII ou principios do século XIII sexa a porta mudéxar que se localiza na fachada sur do castelo, polo que as hipóteses máis completas suxiren que o castelo debeu xurdir á par que o recinto amurallado. A primeira nova na que se cita o castelo como tal data de 1306, cando o 2 de outubro do devandito ano Fernando IV de León e Castela outorga dende Burgos un documento similar ao do seu avó Afonso X o Sabio, concedendo o emprego da recadación das multas no refacemento do castelo.
Nada se coñece acerca da estrutura que mostraba nesa época, e foi necesario que pasase un século para volver ter constancia do edificio, pois non foi ata 1403 cando o infante Fernando I de Aragón, señor de Cuéllar, outorgou unha licenza ao concello de Cuéllar para reparar os muros e o castelo, cuxos gastos ascenderon a 30.000 marabedís que aboaron os veciños da Comunidade de Vila e Terra de Cuéllar.[7] En 1431, Xoán II de Castela concedeu un privilexio similar ao anterior, segundo o cal as multas debían ser para o refacemento dos muros do castelo. O mesmo privilexio fai alusión a outro igual que concedeu o seu pai, Henrique III de Castela, e que non chegou ata os nosos días. A partir de entón, comezou un enredoso historial no señorío de Cuéllar.
O 23 de xullo de 1433, Xoán II fixo mercede da vila de Cuéllar ao condestable Álvaro de Luna, que xurou preito homenaxe aos seus habitantes o 3 de outubro do mesmo ano. Ao ano seguinte seguía ostentando o título de señor de Cuéllar.[8] Curiosamente, o 24 de outubro do mesmo ano de 1433, don Fadrique de Luna, fillo de Martín de Sicilia entregou o señorío de Cuéllar á súa irmá Violante de Aragón, polo que existiron dous señores da vila ao mesmo tempo.[9] Esta anomalía só pode ter unha explicación: don Fadrique caeu en desgraza do rei xa en xullo de 1433 e desposuíuno da vila outorgándolla a Álvaro de Luna; renegado, don Fadrique ao considerar en perigo o seu señorío, cedeullo á súa irmá Violante, e por iso encontramos señores a ambos os dous no mesmo tempo.
É posible que entón Álvaro de Luna comezase a formular a nova fortaleza de Cuéllar, pero dispuxo de escaso tempo material para levalas a cabo: en 1439 foi desterrado da corte, e o señorío da vila foi cedido por Xoán II de Castela o 26 de abril do mesmo ano ao seu homónimo o rei de Navarra, quen posuíuno ata 1444. Talvez por iso, por mor de comezar un proxecto en Cuéllar, conseguiu novamente o señorío da vila o 23 de xullo de 1444, tomando posesión del o ano seguinte. Foi entón cando levou a cabo a meirande parte da súa obra no castelo que lle defendeu dos seus inimigos, pois xuntou ata 300 lanzas na súa vila para combater as revoltas que precederon á súa execución en Valladolid.[10] Precisamente un daqueles doce xuíces que viron o proceso e lle condenaron coa decapitación foi un cuellarano: Juan Velázquez de Cuéllar, que non puido aturar o remordemento e se fixo monxe no Mosteiro de Santa María da Armedilla, mandando colocar á súa morte, sobre a súa sepultura, unha cabeza de cera, en recordo daquela que pola súa firma cortaron ao Condestable de Castelaa.[11]
Isabel a Católica
Tras a morte de Álvaro de Luna, o señorío volveu a Xoán II de Castela, e o mesmo ano no que morreu o condestable (1453), outorgouse o señorío á infanta de Castela, futura Isabel a Católica, quen xa posuía outros lugares que co tempo pasaron a formar parte da Comunidade de Vila e Terra de Cuéllar: o señorío de Montemayor. Foi señora da vila ata 1464, cando entraron na historia local o seu medio irmán Henrique IV de Castela e Beltrán de la Cueva.
Henrique IV, quen sentiu unha gran predilección por Cuéllar, onde celebrou as primeiras Cortes de Castela do seu reinado en 1455, negouse a admitir a vontade do seu pai, e persistiu en administrar a vila persoalmente, malia que o señorío pertencía á súa medio irmá. Así, o 22 de xullo de 1462, ordenou a Alfonso Pérez de Segovia que lle desen 20.000 marabedís cada ano pola tenza do castelo, e partidas similares expediu en 1463 e 1464. Unha vez na súa posesión, é entón cando en 1464 fixo mercede da vila ao seu valido Beltrán de la Cueva, en compensación á renuncia que fixo este sobre o Mestrazgo de Santiago.
Pola súa situación xeográfica, a medio camiño entre Segovia e Valladolid, e a existencia do castelo, a Vila xogou un papel de certa importancia durante a Guerra de Independencia, e a fortaleza un lugar cobizado polos franceses.[12] Do mesmo xeito que fixeron con outros monumentos de Cuéllar, como os conventos de San Francisco, a Santísima Trindade ou a igrexa de San Pedro, o castelo tamén foi vítima do roubo e a desfeita dos franceses.[13] O 28 de febreiro de 18008 chegaron os primeiros soldados franceses, que instaláronse nunha casa dunha das familias nobres de Cuéllar e foron alimentados e atendidos pola poboación. Pouco despois alzáronse en armas contra os franceses a Academia de Artillaría de Segovia e o xeneral Gregorio García de la Cuesta dende Valladolid.[14] O administrador do duque, cumprindo coas ordes que procedían de Segovia, enviou todas as armas de fogo que se gardaban no castelo, para as que foron necesarios catro carros.[15]
O mariscal de campo Arthur Wellesley, duque de Wellington.
En 1812 chegou a Cuéllar o xeneral Arthur Wellesley, Lord Wellington, cun importante número de soldados. A súa chegada a Cuéllar debeu ser estarrecedora: o 1 de agosto de 1812 os soldados de cabalaría e infantaría, vitoriosos da Batalla de Arapiles foron vistos cruzando o concello de San Cristóbal de Cuéllar, mentres desfilaban ao son das trompetas en dirección á Vila, durando a exhibición desde as sete ata as once da mañá. O párroco do concello, testemuña deste feito, tivo que acubillar un capitán inglés e á súa esposa, e asegura que Arthur Wellesley desfilou no seu cabalo correspondendo riseiro aos saúdos da multitude.[16] Tras ofrecer un xantar aos mandos superiores, o exército encamiñouse a Cuéllar, onde permaneceron aloxados polo menos seis días.
O 7 de xaneiro de 1813 volveron os franceses, que escacharon a porta do Mosteiro de Santa Clara e golpearon o capelán e ao sancristán da igrexa. Tamén sufriu desfeitas o castelo: acenderon unha fogueira alimentada polos mobles do mesmo e continuaron co espolio iniciado polos seus compatriotas o ano anterior.[17] En maio do mesmo ano, cando xa se retiraba do campo de batalla, chegou a Cuéllar o Xeneral Joseph Léopold Sigisbert Hugo (pai dos literatos Eugène Hugo, Abel Hugo e Victor Hugo), que se aloxou no castelo, acompañado do seu convoi, onde descansaron unha noite. Foron atendidos pola poboación con abundante comida, boa cama e forraxes, pero ante o perigo das guerrillas abandonaron Cuéllar en dirección a Tudela de Duero.[18]
A familia Osorio en Cuéllar
En 1811 faleceu en Londres sen sucesión José Miguel de la Cueva e de la Cerda, XIV e último duque baixo o apelido de la Cueva. Entón iniciouse un longo preito polas casas nobiliarias e morgados que se reunían na súa persoa. Houberon de pasar 19 anos ata que, en 1830 o Ducado volveu posuír titularidade legal: Nicolás Osorio y Zayas, fiel defensor da Revolución Liberal e pai do coñecido alcalde de Madrid, Pepe Osorio, o Gran Duque de Sesto, promotor da Restauración borbónica en España, non só a nivel político, senón tamén económico.[19]
A pesar de non posuír o señorío de Cuéllar, pois este tipo de organismos foran abolidos nas Cortes de Cádiz en 1811, posuíron o título de marqueses de Cuéllar e con el, a propiedade do castelo. Estes novos señores do edificio procedían da gran familia dos Osorio, marqueses de Alcañices e dos Balbases, descendentes de Ambrosio Spinola.
Século XX
O 3 de xuño de 1931 foi declarado, xunto co recinto amurallado da Vila Monumento Histórico-Artístico, que a partir de 1985 coa nova lei denominouse Ben de Interese Cultural. A pesar diso, en 1938 o director xeral de Prisións no Deputación Provincial de Burgos pediu o XVIII duque de Alburquerque instalar unha institución penal no castelo, destinada a presos políticos. O duque cedeu entón ao Estado Español o uso vitalicio do castelo e a horta adxacente, reservándose o título de propiedade para a Casa Ducal, e poñendo como único requisito que se respectase a estrutura e a súa contorna, sinalando que as obras que chegasen a realizarse axustásense ao carácter arquitectónico do edificio, aspecto que non cumpriu a administración, alterando en gran medida a estrutura orixinal sen ningún tipo de contemplación.[20] Posteriormente incorporouse un sanatorio destinado a presos tuberculosos para retomar máis tarde o penal común, que existiu ata 1966. O 19 de febreiro de 1957 o castelo foi noticia no diario ABC: cinco reclusos que compartían a cela común do Torreón de Santo Domingo fóxense do penal facendo un buraco no muro; ás nove e media da noite, descolgáronse pola torre con nove sabas anudadas, que romperon polo peso e os reclusos foron interceptados. Tras tratar de fuxir, dous deles foron disparados ocasionándolles a morte.[21]
No ano 1961 e a pesar do penal, o castelo foi escenario do Día da Provincia de Segovia, un acto que pretendía o achegamento da capital provincial cos concellos da provincia. Tratouse dun grande acontecemento, cun programa en grao sumo variado: elixiuse Raíña da Provincia, título que recaeu nunha cuellarana, e celebráronse oficios relixiosos e culturais (un certame de poesía, exposicións de pintura, de fotografía, de maquinaria e mesmo un concurso de carros engalanados), así como diferentes exhibicións deportivas e folclóricas a cargo da Sección Feminina e o Fronte de Mocidade. Tamén se inaugurou o parque de bombeiros e o novo hospital, que se habilitou no antigo Hospital de Santa María Magdalena.[22]
Aproveitando as estancias penais, en 1968 foi escenario da rodaxe de "América Rugiente" (1970), unha longametraxe española de xénero policial dirixido por Alfio Caltabiano e protagonizado por Wayde Preston, Tano Cimarosa e Eduardo Fajardo, entre outros.[23]
En 1966 cesou a actividade do penal, e a partir de entón o edificio foi vítima da pillaxe e o vandalismo ata que o Ministerio de Educación, Política Social e Deporte de España interveu en 1972, procedendo á afectación do uso vitalicio do castelo ante a progresiva deterioración que estaba a sufrir tras o cesamento da prisión. Ese mesmo ano a Dirección Xeral de Belas Artes levou a cabo a primeira restauración, eliminando os restos da prisión e consolidando a estrutura orixinal, en perigo de afundimento. Un ano máis tarde paralizouse a restauración, considerándose que se trataba dun capricho e non da conservación do edificio. Entón tentouse buscar unha función práctica para o seu uso, e tras barallar diferentes propostas entre as que se atopaba a súa transformación en castelo-museo, un estudo e museo de Miguel Ortiz Berrocal e mesmo incorporalo como Parador de Turismo, decantouse finalmente por instalar un centro de Formación Profesional para Cuéllar e a súa comarca, de maior necesidade que as outras propostas.[24] Tras unha minuciosa restauración, o centro abriu as súas portas no curso 1975-1976, coas especialidades de Electrónica, Electricidade e Administrativo. Tras diversas restauracións posteriores por parte do Concello de Cuéllar, centradas principalmente na década de 1990, completouse a formación ao implantarse en 1996 a Educación Secundaria Obrigatoria, converténdose a partir de entón no Instituto de Educación Secundaria Duque de Alburquerque.
Por último, en 1997 entrou en escena o Plan de Dinamización Turística de Cuéllar, e en dous anos parte do edificio se transformou en museo como reclamo turístico a través dunhas visitas teatralizadas. Como consta na escritura de cesión, o duque reservábase tamén unha sala que albergase o seu arquivo familiar, e nese mesmo ano de 1997, o seu fillo e actual duque, Juan Miguel Osorio y Bertrán de Lis cumpriu o desexo do seu pai poñendo en marcha a Fundación da Casa Ducal de Alburquerque, recoñecida legalmente en 1999, situando a súa sede na Torre da Homenaxe do castelo, e tras diversos acordos institucionais agréganse aos seus fondos documentais, o Arquivo Histórico Municipal de Cuéllar e o Arquivo da Comunidade de Vila e Terra de Cuéllar, convertendo así a fundación nun dos arquivos nobiliarios máis importantes de España.[25]
O Castelo de Cuéllar a principios do século XX.
Descrición
O edificio actual debe a súa imaxe a un laborioso proxecto de recuperación e restauración en varias fases, iniciado en 1970 e rematado nos anos 1990. O castelo presenta unha planta trapezoidal e consta de dous recintos: o primeiro composto polo foso e a barbacana ou falsabraga, que bordea as fachadas norte e leste, alternando muro e torreóns de cachotaría para unirse a un lado e a outro coa muralla da cidadela. O segundo recinto, de maior envergadura e solidez, fórmano tres coxías anguladas de grandes torreóns, dos cales a torre da homenaxe destaca polas súas dimensións.
Zona militar
Foso, falsabraga e liza
Bordeando o edificio escavouse un foso que precedía a falsabraga[26] Trátase do primeiro obstáculo defensivo co que se atopaba a inimiga fronte ao castelo. Ten como peculiaridade que nunca tivo auga, pois é un foso seco que protexía a falsabraga, construída por Beltrán de la Cueva en 1465.
Consta dunha pequena cortina de cachotaría completada por cinco torres de flanqueo, compostas por tres cámaras de tiro coas súas troneiras. Ao longo do muro abríronse posteriormente outras troneiras. Entre a fachada oriental e a falsabraga, atopamos a liza, un corredor duns tres metros e medio de anchura. Trátase dun corredor-trampa dotado de dúas portas en anco para abrir a entrada ao interior, é de inspiración musulmá.
Anteporta
Contigua á falsabraga localízase a anteporta, estrutura independente á primeira e que pecha o patio de entrada. Ao dispoñer dunha ponte levadiza e anciño, abriuse un postigo para uso peonil nunha das follas da porta, coidando mellor a seguridade do recinto. A torre que flanquea a porta, sitúase á esquerda, e posúe troneiras de pau e dun acceso elevado onde se sitúan as cámaras de tiro baixo unha bóveda de canón.
Patio de entrada
Trátase dun pequeno antepatio ao que desemboca a liza. Á fronte áchase a porta de acceso ao patio de armas. Sobre un arco canopial aparecen tres escudos rematados por un alfiz, pertencentes a Beltrán de la Cueva, Henrique IV de Castela e Mencía de Mendoza y Luna, primeira esposa de don Beltrán. Sobre o conxunto heráldico levántase un matacán con canzorros e dous matacáns; nela ábrese unha xanela emparrada decorativa que substitúe a unha balesteira múltiple. No arranque da fachada norte aparece o muro de cachotaría, quizais reutilizado por Álvaro de Luna, que no seu exterior atópase forrado de perpiaños para embelecer o conxunto.
Torreón de Santo Domingo
O cubete artilleiro, denominado Torreón de Santo Domingo por lindar co devandito camiño, constaba de dous corpos e un terrado (terraza ao descuberto), hoxe desaparecida. No corpo inferior ábrense varias baleteiras, mentres que na parte superior aparecen dúas troneiras e outras dúas balesteiras. O interior alberga unha bóveda de oito nervios radiais, quizais obra de Álvaro de Luna. Localízase un van aberto na clave da bóveda para subir e baixar munición sen ter que abandonar o terrado. Descoñécese a súa utilización orixinal, e barállase a posibilidade de que servise como calabozo ou capela. No século XVI utilizouse con fins paceiros, dotándoa dunha cheminea renacentista da que se conservan as misulas sobre as que apoiaba a campá.
Na sala principal ábrense dúas balasteiras en forma de estrea de cinco puntas, que proporcionan luz ao interior, e que serían utilizadas, en caso de necesidade, como vans de disparo. A través delas pode apreciarse a anchura do muro, de 5,80 m, pois debía soportar o peso dos canóns aloxados no terrado, así como os disparos inimigos. Tamén se localizan no cubo dous troneiras de caixa de correos de longo percorrido, e un conduto de ventilación por onde saía o fume dos canonazos.
No pavimento da sala existían unhas escaleiras, hoxe desaparecidas e substituídas por unha trapella, que baixaban a unha segunda bóveda situada baixo a anterior, da que arrincaba unha mina. É posible que se tratase dunha augada que chegaba ata o río para abastecerse en caso de sitio do castelo, e xa estaba cegada en 1897. A lenda popular mantén que se trataba dunha mina de comunicación, co nome de Túnel de Iscar, e que, segundo esta, unía ambos os castelos, e ten orixe na novela Sancho Saldaña ou O Castelán de Cuéllar, escrita por José de Espronceda durante o seu desterro en Cuéllar, na que fala de varios pasadizos secretos que posuía o castelo.[27]
Torre-Porta
Situada no ángulo sueste do castelo, representa a arte mudéxar do mesmo. Na súa orixe debeu ser unha das portas da muralla, e ao edificarse o castelo sobre esta, conservouse adaptándoa ao recinto. Está flanqueada por dúas torres unidas mediante un arco, e o seu corpo superior foi construído por Álvaro de Luna, que completou o conxunto cun cubo de esquina con perpiaños. Abeira seis cámaras que na súa orixe estaban destinadas a uso militar, e que a partir do século XVI incorporáronse á zona paceira.
Cámaras
O espazo consta de seis cámaras. Na primeira, localízanse restos da muralla do século XI, os restos máis antigos da edificación. Baixando por unha escaleira de pezas altas que desvelan a súa función militar, accédese á terceira cámara, que puido acoller o aparello do anciño da porta sur, onde se aprecian restos dun alxibe mudéxar do século XIII que recollía as augas pluviais. Conserva unha xanela perpiaño de mediados do século XV con bancos de pedra, debido ao seu uso doméstico. Baixo esta, sitúase a cuarta cámara, na que aparecen varias troneiras e perpiaños, e unha abertura que comunica co vestíbulo. A quinta cámara, estancia gótica e abovedada foi utilizada na súa orixe como sala de gardas, como o mostran as súas troneiras, reutilizadas no século XVI como ventás da capela, contigua aos cuartos ducais. Baixo esta sala atópase a sexta e última cámara, quizais usada como alxube, que conserva unha bóveda de forno que carece de clave, abríndose unha xanela cenital que comunica coa sala superior.
Descoñécese a cámara na que se situaba o rico Toucador ou Cámara das Duquesas, que aparece de forma reiterada nos inventarios do castelo. Puido situarse na cámara que posúe un balcón aberto cara á Horta do Duque, ao que a tradición fai chamar o Peinador da Raíña. Pola contra, a súa decoración descríbese ao detalle nos documentos citados: unha cama grande, outra chamada dos cardos, outra a amarela, ou a das amazonas. Había dósel, sitiais, sobremesas e reposteiros; unha mesiña de nogueira con chapas de prata e as armas dos Cueva, cun banco de madeira cunha cadea prateada; un selo de prata grande para selar provisións, coas armas do duque don Francisco; ambientadores, perfumadores, espellos de aceiro con encaixes de nogueira, unha caixa de peites labrada de ouro sobre coiro azul con cinco peites e un espello e unha brocha e unhas ferramentas; un facho, un Libro pequeno dos salmos, dúas cintas brancas de seda gornecidas con encaixes de ouro para a cabeza; un cinto labrado de fío de prata dourado, unha caixa redonda con caruncho, dous pares de patíns de home para camiñar sobre os xeos e dous pares de muller para o mesmo, e o gran xoieiro da duquesa.[28]
Galería mudéxar
Data do século XIII e comunica coa última cámara. Trátase dunha escaleira de acceso a unha das torres da muralla urbana, na que Álvaro de Luna edificou despois a Torre-Porta. É posible que ao encostar o castelo á muralla, a escaleira queda embebida no mesmo, sendo reutilizada e formando parte da súa estrutura.
Torre da Homenaxe
Trátase da torre máis alta e sólida do conxunto. De forma cilíndrica, ten 2,80 m de anchura e unha altura aproximada de 20 m, aínda que en orixe tiña maior altura.[29] Construída en perpiaños por Álvaro de Luna, conserva na bóveda da segunda sala o seu escudo de armas, formando a clave. Posúe unha escaleira de caracol pola que se accede á segunda cámara e ao terrado. A primeira sala conforma unha bóveda de catro nervios que terminan en mísulas de follas de palma, e ata antes da súa restauración conservábase o pozo que fornecía de auga aos soldados. Nela ábrense tres troneiras cuxas cámaras de tiro foron reutilizadas como ventás. A clave está picada e contiña as armas de Álvaro de Luna. A segunda sala ou Aula Maior contén unha bóveda de seis nervios, e posiblemente sería a sala de capitáns. Nela ábrese unha cámara de tiro que comunica ao exterior cunha xanela gótica de rica decoración sobre a que se alza outro escudo, tamén picado e presumiblemente, de Álvaro de Luna. O terrado presenta unhas mísulas de dobre e tripla bocel. Foi teitada no século XVII e posteriormente perdeu parte da súa altura.[30]
Torres e paseo de rolda
A súa fachada oeste complétase con cinco pequenas torres macizas suxeitadas sobre unha repisa, accesibles mediante unha escaleira ao descuberto, construídas por Hanequin de Bruxelas en 1435 durante as obras de Álvaro de Luna. O paseo de rolda posúe ameas, troneiras e matacáns.
