Àrainneachd Eachdraidheil Alba

Oifis Àrainneachd Eachdraidheil Alba ann an Dùn Èideann

Is e buidheann riaghaltais fo smachd Riaghaltas na h-Alba a th’ ann an Àrainneachd Eachdraidheil Alba (Beurla: Historic Environment Scotland). Is e a dhreuchd àrainneachd eachdraidheil na rìoghachd a ghlèidheadh agus fiosrachadh mu a dheidhinn a sgaoileadh. Tha còrr is 300 làraichean aige air feadh Alba.

Eachdraidh na buidhne

B’ e Alba Aosmhor (Beurla: Historic Scotland) ainm na buidhne aig an robh cùram nan làraichean eachdraidheil ann an Albainn bho 1991 gu 2015. Ach air 1 an Dàmhair 2015 chaidh Alba Aosmhor agus Coimisean Rìoghail nan Làraichean Àrsaidh is Eachdraidheil an Alba (Beurla: Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments of Scotland, RCAHMS) a chur còmhla fo sgèith an ainm ‘Àrainneachd Eachdraidheil Alba’, a’ leantainn bile thuige sin ann am Pàrlamaid na h-Alba san Ògmhios 2014.

Làraich

Na h-Eileanan an Iar

Tha sia làraichean aig Àrainneachd Eachdraidheil Alba anns na h-Eileanan an Iar. Is iad:

• An Taigh Dubh, Àrnol
• Tursachan Chalanais
• Caisteal Chiosmuil
• Dùn Chàrlabhaigh
• Eaglais Chliamhain
• Càrn agus Tursachan Steinneaclait

Obar Dheathain

Name	Image	Notes
Cathair-eaglais Mhachair		Làrach Cruistean Cathair-eaglais Mhachair

Siorrachd Obar Dheathain

Name	Image	Notes
Clach Brandsbutt		Clach shnaighte Chruithneach
Caisteal Chorr Gairbh		Taigh-tùir on 18mh linn a th' air a chuairteachadh le balla ann an cruth rionnag
Tursachan Chùl Fheàrnalaidh		Tursachan le ochd clachan
Taigh-talmhainn na Cùilt		Trannsa fon talamh a th' air a dheagh ghlèidheadh.
Abaid Dhèir		Tobhtaichean Mainistir Chisteirseach
Taigh Duff		Taigh-mòr Sheòrsach a dheilbh William Adam dhan Iarla Fhìobha
Clachan Snaidhte Dheis		Dà chlach Chruithneach
Tursachan Easter Aquhorthies		Cearcall tursa sìnte a tha mu 4,000 bliadhna a dh'aois
Caisteal Ghleann Buichead		Taigh-tùir
Caisteal Hunndaidh		Togalach-còmhnaidh baraineach na thobhta
Caisteal Cheann Droma		Caisteal on 13mh linn
Eaglais Cheann na Coille		Tobhtaichean de dh'eaglais paraiste on 16mh linn.
Taigh-solais Rubha Cheann Àird agus Taigh-tasgaidh		Caisteal on 16mh linn a chaidh chleachdadh ann an 1787 mar thaigh-solais
Tursachan Loanhead		Tursachan sìnte
Clach na Maighdinn		Leac-croise Chruithneach on 9mh linn
Càrn Memsie		Càrn mòr, math dh'aoidhte o Linn an Umha
Sonnach Lann Fhionain		Togalach-còmhnaidh
Clach nam Piocaradach		Clachan snaighte Chruithneach
Eaglais Mhoire, Auchindoir		Eaglais parraiste o na Meadhan Aoisean
Uaigh Tharbhais		Leac altarach aig William Forbes
Caisteal Tolquhon		Caisteal a thog William Forbes, 7mh Fear Tolquhon, eadar 1584 agus 1589
Tursachan Tom an Aifrinn		Cearcall tursa sìnte a tha mu 4,000 bliadhna a dh'aois

Fìobha

Name	Image	Notes
Caisteal Obar Dobhair		Caisteal le gàrradh dùinte agus barraidean le tucaid.
Abaid Chuileann-Rois		Tobhtaichean mainistir Cisteirseach a stèidhicheadh ann an 1217.
Clach Dogton		Clach a bha uair na crois Chruithneach a sheasadh leatha fhèin, 's mathaid às an 9mh linn.
Abaid Dhùn Phàrlain		Tha mòran rìghrean agus bàn-rìghrean na h-Alba tìodhlaichte ann an eaglais na h-abaid.
Lùchairt Dunfermline Palace		Lùchairt a bha roimh na lùchairt rìoghail Albannach far an do rugadh Teàrlach I ann an 1600.
Abaid Innis Choluim		Fearann manachainn agus abaid air Innis Choluim san Linne Foirthe.
Caisteal Chreag an Fhithich		Fear de dhùin nan gunnaichean mòra as sine ann an Alba.
Tùr Scotstarvit		Ainmeil mar an taigh a bh' aig Sir John Scot.
Caisteal Chill Rìmhinn		Am prìomh thaigh-còmhnaidh aig easbaigean agus àrd-easbaigean Chill Rìmhinn.
Cathair-eaglais Chill Rìmhinn		Tobhtaichean na h-eaglais as motha agus as mòraile o Alba meadhan-aoiseil.
Cill Rìbhinn: Caibeal nam Manach Dubh		Tobhta eaglais nam bràithrean-bochd Doiminiceach a thoghadh mu 1516.
Cill Rìmhinn: Eaglais Mhoire, Kirkhaugh		An eaglais cholaisteach as sine an Alba.
Cill Rìmhinn: Geata an Ear Chill Rìmhinn		Fear de na geatan bhaile a mhaireas fhathast ann an Alba.
Eaglais Bhrìghde, Dealgadaidh		Tobhta eaglais meadhan-aoiseil.

Glaschu

Name	Image	Notes
Caisteal Crookston		Tobhta caisteil neo-àbhaisteach on 15mh linn.
Cathair-eaglais Ghlaschu		Cathair-eaglais a thogadh air an làrach far a creidear gun deach Naomh Ceann Tighearna a thìodhlachadh.

Gàidhlig aig Àrainneachd Eachdraidheil Alba

Tha Oifigear Gàidhlig agus Plana Gàidhlig^{[dead link]} aig Àrainneachd Eachdraidheil Alba. Tha faclair aca a mhìnicheas facalan sònraichte air an àrainneachd eachdraidheil. Tha goireasan Gàidhlig aca, gu h-àraid follseachaidhean Gàidhlig ann an cruth pdf, torr dhiubh airson clann-sgoile agus tidsearan.

Foillseachaidhean Gàidhlig

Linn na Cloiche

• Cridhe Linn Ùr na Cloiche ann an Arcaibh^{[dead link]}

Ròmanaich

• Balla Antonine^{[dead link]} (bileag)

Clachan

• Charraighean Snaidhte Àrsaidh
• Cearcall Cloiche Choille an Teampaill (Temple Wood)
• Carragh Obar Leamhnach (Aberlemno)
• Creag Copan-cearcall Ach nam Breac

Croisean

• Crois Naoimh Eòin, Eilean Ì
• Crois Naoimh Màrtainn, Eilean Ì

Caistealan

• Caistealan ann an Alba
• Caisteal Chill Rìmhinn
• Caisteal Cinn Droma^{[dead link]} (Kindrummy)
• Caisteal Corr Garaidh^{[dead link]} (Corgarff)
• Caisteal Creag a’ Mhuilleir (Craigmillar)
• Caisteal Dirleton
• Caisteal an Dùin (Doune)
• Caisteal Hunndaidh (Huntly)
• Caisteal Huntingtower
• Caisteal MhicIllFhaolain (MacLellan’s)
• Caisteal Shruighlea
• Carragh Sueno
• Caisteal Tantallon
• Caisteal Threave
• Caisteal Tolquhon
• Caisteal Urchadain
• Nithean eachdraidheil: Beatha sa chaisteal Meadhan-aoiseil

Daoine is tachartasan, 1500-1750

• Màiri Stiùbhart Banrigh na h-Alba
• Lùchairt Ghleann Iucha (Linlithgow)
• Ar-a-mach nan Seumasach
• Taigh-feachd Ruadhainn (Ruthven)

Nuadh-shìbhealtas

• Lannraig Nuadh^{[dead link]} (bileag)
• Obair-iarainn Steòrnabhaigh
• Cunntas de ghàraidhean is sheallaidhean-tìre dealbhaichte ann an Alba^{[dead link]}

Measgaichte

• An cunntas de dh’Àraichean Eachdraidheil ann an Alba^{[dead link]}
• Dualchas air do Starsaich
• Làraichean Dhualchas na Cruinne ann an Alba^{[dead link]} (bileag)
• Dualchas Cruinneil ann an Alba^{[dead link]} (leabhar-iùil goirid)

Ceanglaichean a-mach

• “Welcome to Canmore”. Àrainneachd Eachdraidheil Alba. Air a thogail 20mh dhen Dàmhair 2018.
• Làrach-lìn Alba Aosmhor (gd)
• Faclair air an àrainneachd eachdraidheil
• ÀEA: Foillseachaidhean sa Ghàidhlig