Córas comhordanáide geografaí

Léarscáil a thaispeánann na domhanleithidí (go cothrománach) agus na domhanfhaidí (go hingearach), teilgean Eckert VI

'Séard is córas comhordanáide geografaí ann ná córas comhordanáideach a chuireann ar chumas gach suíomh ar an Domhan a shonrú le sraith uimhreacha. Is minic a roghnaíotar na comhordanáidí i dtreo is go seasann uimhir amháin i gcomhair suímh cheartingearaigh agus dhá nó trí uimhir i gcomhair suímh chothrománaigh. Is iad na comhordanáidí is coitianta a roghnaítear ná domhanleithead, domhanfhad agus airde éileapsóideach.

Is é domhanleithead pointe ar dhromchla an Domhain ná a dhíláithriú uilleach, ó thuaidh nó ó dheas, ón méanchiorcal (ag domhanleithead 0°). Tá na Moil ag domhanleithead 90°. Is ciorcail chomhthreomhara iad na línte domhanleithid, atá comhthreomhar leis an meánchiorcal. De bhrí nach sféar foirfe an Domhan, ní hionann fad céime gar don mheánchiorcal (110.6 km), gar do 45° (111.1 km), ná gar do Mhol (111.7 km). Chomh maith leis an meanchiorcal, is suntasach na línte seo domhanleitheid freisin: Trópaic an Phortáin (23.5° ó thuaidh), Trópaic an Ghabhair (23.5° ó dheas), an Ciorcal Artach (66.5° ó thuaidh), agus an Ciorcal Antartach (66.5° ó dheas). Is línte domhanfhaid na ciorcail mhóra ag rith ó thuaidh is ó dheas agus trí na Moil. Tomhaistear an domhanleithead mar dhíláithriú uilleach ó fhadlíne Greenwich a ghlactar mar dhomhanfhad 0°, agus is féidir luachanna 0-180°, siar nó aniar, a bheith aige. Gar don mheánchiorcal (1° domhanleithid) bíonn fad 113.5 km ag 1° domhanfhaid, 49 km gar do 45° domhanleithid, agus 0 km gar do Mhol ag 90° domhanleithid.^[1]

Tagairtí

1. Hussey, Matt (2011). "Domhanleithead agus domhanfhad". Fréamh an Eolais. Coiscéim. p. 220.

Tá an t-alt seo bunaithe ar ábhar as Fréamh an Eolais, ciclipéid eolaíochta agus teicneolaíochta leis an Ollamh Matthew Hussey, foilsithe ag Coiscéim sa bhliain 2011. Tá comhluadar na Vicipéide go mór faoi chomaoin acu beirt as ucht cead a thabhairt an t-ábhar ón leabhar a roinnt linn go léir.

Is síol é an t-alt seo. Cuir leis, chun cuidiú leis an Vicipéid. Má tá alt níos forbartha le fáil i dteanga eile, is féidir leat aistriúchán Gaeilge a dhéanamh.