Winterjûnenocht wie in gearkomst mei foardrachten ta nut en fernoegen, by wintertiid, yn it Fryslân fan 1860 oant om 1914. Meastentiids nûgen kasteleins of doarpsnotabelen de sprekkers út.
It wiene meast frijsinnige, liberale sprekkers, mei ferljochtingsidealen. Dat stie it rjochtsinnige ortodokske part fan de befolking net oan en der wie op plakken iepentlik ferset. It winterjûnenocht wie ek konkurrinsje foar de gearkomsten fan it Nut en dy fan it Protestantebûn. Dochs hat it it ûntstean fan toanielferienings en it lêzen befoardere.
Nei 1890 begjint it winterjûnenocht in wat oar karakter te krijen: toaniel, muzyk en sjongen komme derby. Bygelyks, Simke Molenaar en Lambertus Krips hawwe dat sa fan 1904 oant 1926 dien. (stik: 'It spantsje!')
Yn dy jierren komme de Jongfriezen en Nijfriezen mei harren krityk dat de winterjûnenochtsprekkers te folks bleaun wiene, sy woene mear keunst bringe. Doe wie it njonkenlytsen dien mei de foardrachten en gearspraken, útsein yn ortodokske fermiddens dêr't de wjerstân tsjin toaniel noch oanduorre.
21e iuw
It winterjûnenocht yn syn 19e-iuwske foarm mei útstoarn wêze, dochs binne der yn in protte Fryske doarpen en stêden hjoeddeiske foarmen fan ferdivedaasje, dy't hieltyd faker ek oantsjut wurde as winterjûnenocht. Te tinken falt oan it toaniel, sjongjûnen, sprekkers oer earnstige ûnderwurpen, mar ek foardrachten en gearspraken wurde noch altyd hâlden. [1] Pedagogysk of moralistysk sil it net gau mear wêze, dat is net mear fan dizze tiid.
Fierder lêze
S. J. van der Molen, En Harke mei syn kleare kop - oer de skiednis fan it Winterjûnenocht, 1984
