Erik of it Lyts Ynsekteboek, yn it oarspronklike Nederlânsk: Erik of het klein insectenboek, is in roman fan 'e hân fan 'e Nederlânske skriuwer, sjoernalist en mediapersoanlikheid Godfried Bomans (1913-1971). It boek heart ta de jongereinliteratuer, hoewol't it ek in protte troch folwoeksenen lêzen wurdt. It ferhellet oer de jonge Erik, dy't op in nacht yn in skilderij klimt dat befolke wurdt troch antropomorfe, pratende ynsekten. Erik of het Klein Insectenboek waard foar it earst publisearre yn desimber 1940, en hat him sûnt ûntwikkele ta in klassiker fan 'e Nederlânske jongereinliteratuer. Yn 2013 kaam de 60e printinge út. De Fryske oersetting, fan Geart Tigchelaar, ferskynde yn 2015.
Ynhâld
Erik Pinksterblom is in fantasijryk jonkje dat dernei langet dat der wat bysûnders bart yn syn libben. Op in nacht, foar de dei fan in repetysje op skoalle oer it ûnderwerp ynsekten, leit er sliepeleas op bêd, as ynienen alle skilderijen yn syn keamer ta libben komme. Dêrby giet it net inkeld om 'e portretten fan syn ferstoarne pake en beppe en oare famyljeleden, mar ek om it skilderij Wolwiid. Dat is in prachtige greide mei skiep en skieppehoeder, dêr't ek alderhanne ynsekten oant yn detail op werjûn binne. Om't er him altyd al ôffrege hat wat der allegearre yn dat skilderij sit, beslút Erik en klim deryn. It blykt in fantasijwrâld te wêzen, dy't dominearre wurdt troch antropomorfe, pratende ynsekten dy't like grut binne as minsken.
Tink derom: Yn de tekst hjirûnder wurdt de ôfrin fan it ferhaal beskreaun.
As jo it ferhaal sels lêze wolle, is it mooglik better dat jo it no folgjende diel fan 'e plotbeskriuwing (earst noch) net lêze.
|
As earste komt Erik yn 'e kunde mei de skiteldeftige famylje Van Vlueswjuck, dy't bestiet út meepsen. Hja ferachtsje bijen om't dy foar minsken wurkje en sljochtwei miggen as strykynstrumint brûke. Erik wurdt troch harren útnûge foar it jûnsiten, mar strykt harren raar tsjin it hier yn as er earst de lof sjongt fan 'e 'iverige bij', en dêrnei in blauwe mich sa wyld bespilet dat it bist it bestjert. Sadwaande wize de meepsen him de doar. In holder dy't úthâldt dat er filosoof is, bringt Erik nei in hotel, dat makke is fan in grut slakkehûs, en dat rund wurdt troch in slak. Dêr besauwe alle gasten har oer Erik syn kennis fan 'e ynsektewrâld, dy't er opdien hat út syn 'lyts ynsekteboek': Solms' Beknopte Natuurlijke Historie. Dat hat lykwols it ûnferwachte gefolch dat nimmen no noch wat doar te dwaan oant wis is dat it ek yn it boek stiet. It hiele spul rint dêrtroch mis, en it jout neat dat Erik de ynsekten krekt opropt om harren ynstinkt te folgjen.
Yn ien fan 'e hotelkeamers moetet Erik in flinter dy't krekt ûntpoppe is. Tegearre ûntflechtsje se it hotel. De flinter treft koarte tiid letter in flinterfamke, dêr't er hopeleas fereale op rekket, en Erik helpt him om har it hof te meitsjen. Uteinlik slagget it om 'e flinters oaninoar te keppeljen en se trouwe te litten, mar Erik bliuwt dêrnei lykme-allinne efter. Hy kriget ek noch slaanderij mei in spin, en wurdt dan yn havene tastân oppikt troch in deagraver. Dy mient dat hysels ta de wichtichste bistesoarte heart, om't alle bisten ommers libje en stjerre en dan deagravers ta iten tsjinje. Dat idee wurdt alhiel ûntkrêfte as de deagraver en syn hiele famylje koart dêrnei opfretten wurde troch in mol.
Erik bliuwt op 'e nij allinne efter, en moetet dan in dauwjirm. Ek dy is derfan oertsjûge dat er in befoarrjochte wêzen is: hy is ommers blyn en dus net ôfhinklik fan syn gesichtsfermogen, lykas safolle 'legere wêzens'. De dauwjirm is lykwols mei himsels yn 'e knoop rekke, en wannear't Erik om help foar him útgiet, bedarret er yn in eamelderskoloanje, dy't him adoptearret. De eamels litte in protte belangstelling blike foar syn kennis út Soms' Beknopte Natuurlijke Historie. Erik langet sa stadichoan werom nei hûs, en hopet mei help fan 'e eamels de râne fan it skilderij werom te finen. It eameldersleger stjit ûnder de tocht dêrhinne lykwols op in oar eameldersleger, mei as gefolch dat der in ûnbidich grutte fjildslach ûntbrânt.
Wylst de striid oangiet, wurdt Erik ynienen wekker yn syn eigen bêd. No't er wer thús is, falle de minsken him bitter ôf, en hy beseft dat se eins net safolle ferskille fan 'e alle ynsekten dy't er yn it skilderij tsjinkommen is. Sadwaande betinkt er him: no wol er wol wer werom yn it Wolwiid, mar nea wer komme de skilderijen yn syn keamer ta libben. Under de repetysje op skoalle lit er him by it jaan fan 'e antwurden folslein liede troch de ûnderfinings mei ynsekten dy't er yn syn tiid yn it skilderij opdien hat, mei as gefolch dat er ûnfoldwaande hellet en sels neibliuwe moat.
Nederland Leest
Yn it ramt fan 'e jierlikse kampanje Nederland Leest waard Erik of het Klein Insectenboek yn novimber 2013 troch de Nederlânske iepenbiere bibleteken as fergees boek oan harren leden en oan skoallebern oanbean.
Fryske oersetting
Erik of het Klein Insectenboek waard yn 2015 ûnder de titel Erik of it Lyts Ynsekteboek yn it Frysk oerset troch Geart Tigchelaar, dy't dêrfoar gebrûk makke fan 'e 41e printinge fan it Nederlânsktalige orizjineel, datearjend fan 1980. De fertaling waard útbrocht by Utjouwerij Regaad te Grins, mei finansjele stipe fan 'e Provinsje Fryslân, it Pot-Cuperus Fûns, de Stichting Kristlik Frysk Folksboek, de Douwe Kalma Stifting en It Fryske Gea. Der wiene yllustraasjes tafoege fan 'e hân fan Nina Peckelsen. De boekfersoarging waard dien troch Peter Boersma en it printwurk troch Drukkerij Douma te Dokkum. De oersetting waard yn 2016 bekroane mei de dr. Obe Postmapriis. Yn novimber 2016 kaam fan 'e oersetting in twadde printinge út.
Adaptaasjes
Erik of het Klein Insectenboek is ferskate kearen adaptearre ta oare media. Sa bewurke ferteller en akteur Peter Drost it boek yn 1992 ta in solofoarstelling wêryn't er fyftjin personaazjes ta libben brocht. De op lokaasjeteäter rjochte groep De Jonge Honden brûkte it ferhaal yn 2008 foar it spektakelstik Insect. Bewurkings fan Erik of het Klein Insectenboek foar de tillefyzje binne útstjoerd yn 1979 (werhelle yn 1985), 1995 en 2007. It boek waard yn 2004 ferfilme as Erik of het Klein Insectenboek, ûnder rezjy fan Gidi van Liempd. Dy film waard letter omwurke ta de tillefyzjesearje út 2007.
Boarnen, noaten en referinsjes
| Boarnen, noaten en/as referinsjes:
|
- Bomans, Godfried, Erik of het Klein Insectenboek, Amsterdam, 1940 (Het Spectrum), sûnder ISBN.
- Bomans, Godfried, Erik of it Lyts Ynsekteboek (oers. Geart Tigchelaar), Grins, 2015 (Utjouwerij Regaad), ISBN 978-9 08 21 97 020.
Foar sekundêre boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: Bronnen, noten en/of referenties, op dizze side.
|
