کاروانسرای سنگی آهوان یا کاروانسرای انوشیروانی آهوان در منطقهٔ سردسیر آهوان در ۴۲ کیلومتری خاور شهر سمنان قرار گرفته‌است. ساختمان این کاروانسرا از سنگ و ملات ساروج است. این کاروانسرا در قرن پنجم هجری ساخته شده‌است.[۱] در نزدیکی این بنا، کاروانسرای شاه‌عباسی آهوان نیز قرار دارد که در دوره صفویه در کنار کاروانسرای قدیمی ساخته شده‌است.
ویژگی‌ها
کاروانسرای انوشیروانی آهوان در طول تاریخ و از اوایل اسلام تا دوره ایلخانی مورد توجه بوده و همواره تعمیراتی برروی آن برای حفظ بنا انجام می‌شد که گاه تغییراتی را نیز به دنبال داشته و اکنون از ساختمان این رباط فقط دیواره‌های اطراف و قسمتی از دالان‌های ورودی بزرگ باقی مانده و از بقیه بنا تنها، تلی از سنگ‌های کوچک و بزرگ به چشم می‌خورد.
یکی از ویژگی‌های معماری ساسانی ساخت کاروانسراهای چهار ایوانی است و چهار ایوانی بودن رباط انوشیروانی این نظریه را به حقیقت نزدیکتر می‌کند که این بنای کهن برای تأمین امنیت مسافران در راه خراسان بنا شده و جزو بزرگ‌ترین کاروانسراهای دوره ساسانی محسوب می‌شود.[۲]
گمان می‌رود که این کاروانسرا از ساختمان‌های دارای اهمیت بوده و گونهٔ ساختمان و آثار موجود، دیرینگی آن را تأیید می‌کند. اکنون از ساختمان این کاروانسرا فقط دیوارهای اطراف و قسمتی از دالان ورودی بزرگ جلو آن بجا مانده و بقیه به صورت تلی از سنگ‌های کوچک و بزرگ درآمده است. حیاط مرکزی کاروانسرا مستطیل شکل است و ۲۶ اتاق دارد.[نیازمند منبع]
نویسنده مطلع الشمس دربارهٔ این کاروانسرا چنین می‌گوید:
رباط انوشیروانی که بسیار قدیم و به قدمت آن رباطی در ذهاب و ایاب سفر خراسان دیده نشده و بر نهج غریبی آن را ساخته‌اند تمام این بنا از سنگ و گچ و آجر است چهار ایوان بلند در چهار سمت دارد…
با گذشت زمان و با توجه به راهبردی بودن منطقه آهوان، در دوره صفوی کاروانسرای دیگری در کنار رباط سنگی انوشیروانی ساخته شد. با ساخت کاروانسرای شاه‌عباسی آهوان، رباط انوشیروانی به‌تدریج رونق خود را از دست داد.[۴]
ثبت در فهرست میراث جهانی
در ۲۶ شهریور ۱۴۰۲ در جریان چهل و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در ریاض، دو کاروانسرای سنگی و آجری (شاه‌عباسی) آهوان[۵] به‌همراه ۵۳ کاروانسرای تاریخی دیگر (جمعاً ۵۴ کاروانسرا در ۲۴ استان ایران) تحت عنوان کاروانسراهای ایرانی در فهرست میراث جهانی قرار گرفتند. این مجموعه جهانی به عنوان بیستمین و هفتمین اثر جهانی کشور ایران شناخته می‌شود.[۶][۷]
