نظریه مدرنیزاسیون

با مدرنیته اشتباه نشود.

نظریه مدرنیزاسیون (به انگلیسی:Modernization theory) برای توضیح فرایند مدرنیزاسیون در جوامع استفاده می‌شود. نظریه‌های «کلاسیک» مدرنیزاسیون دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ میلادی از تحلیل‌های جامعه‌شناختی کارل مارکس، امیل دورکیم و خوانش جزئی ماکس وبر استفاده کردند و به شدت تحت تأثیر نوشته‌های تالکوت پارسونز، جامعه‌شناس هارواردی قرار گرفتند.^[۱] نظریه مدرنیزاسیون یک پارادایم مسلط در علوم اجتماعی در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ میلادی بود و سپس نزول یافت. پس از سال ۱۹۹۱ میلادی، فرانسیس فوکویاما در مورد پایان جنگ سرد به عنوان تأییدی بر نظریه مدرنیزاسیون نوشت و نظریه مدرنیزاسیون دوباره بر سر زبان‌ها افتاد.^[۲] نظریه مدرنیزاسیون همچنان یک مدل بحث‌برانگیز است.^[۳]

مدرنیزاسیون به مدلی از گذار پیشرونده از جامعه «پیش مدرن» یا «سنتی» به جامعه «مدرن» اشاره دارد. نظریه مدرنیزاسیون نشان می‌دهد که جوامع سنتی با اتخاذ شیوه‌های مدرن تر توسعه خواهند یافت. طرفداران نظریه مدرنیزاسیون ادعا می‌کنند که دولت‌های مدرن ثروتمندتر و قدرتمندتر هستند و شهروندان آن‌ها برای برخورداری از استانداردهای زندگی آزادتر هستند.^{[نیازمند منبع]}. پیشرفت‌هایی مانند فناوری داده‌های جدید و نیاز به به روز رسانی روش‌های سنتی در حمل و نقل، ارتباطات و تولید، مدرنیزاسیون را ضروری یا حداقل بر وضعیت موجود ترجیح می‌دهد. این دیدگاه، نقد را دشوار می‌کند، زیرا به این معناست که چنین تحولاتی محدودیت‌های تعامل انسانی را کنترل می‌کند و نه برعکس. و با این حال، ظاهراً متناقض، همچنین به این معناست که عامل انسانی سرعت و شدت مدرن‌سازی را کنترل می‌کند؛ فرضاً، جوامعی که تحت سیطره سنت قرار می‌گیرند، معمولاً به اشکالی از حکومت می‌رسند که توسط اصول انتزاعی دیکته می‌شود. طبق این نظریه اعتقادات مذهبی سنتی و ویژگی‌های فرهنگی معمولاً با فراگیر شدن مدرنیزاسیون اهمیت کمتری پیدا می‌کنند.^[۴]

این نظریه به عوامل داخلی یک کشور نگاه می‌کند در حالی که فرض می‌کند با کمک و یاری می‌توان کشورهای «سنتی» را به همان روشی که کشورهای توسعه یافته تر به توسعه رسیده‌اند نیز توسعه یابند.^[۵] نظریه مدرنیزاسیون هم سعی در شناسایی متغیرهای اجتماعی دارد که به پیشرفت و توسعه اجتماعی جوامع کمک می‌کنند و هم به دنبال تبیین روند تکامل اجتماعی است. نویسندگانی مانند دانیل لرنر به صراحت مدرنیزاسیون را با غرب‌گرایی یکی می‌دانند.^[۶]

امروزه مفهوم مدرنیزاسیون به سه معنی مختلف درک می‌شود: ۱) توسعه داخلی اروپای غربی و آمریکای شمالی مربوط به عصر جدید اروپا. ۲) به عنوان فرآیندی که طی آن کشورهایی که جزو کشورهای گروه اول نیستند، هدفشان عقب نزدیک شدن به کشورهای گروه اول است. ۳) به عنوان فرآیندهای توسعه تکاملی مدرن‌ترین جوامع (اروپا غربی و آمریکای شمالی)، یعنی مدرنیزاسیون به عنوان یک فرایند دائمی که از طریق اصلاحات و نوآوری امروزه به معنای گذار به یک جامعه فراصنعتی است.^[۷] مورخان مدرنیزاسیون را به فرآیندهای شهرنشینی و صنعتی‌سازی و گسترش آموزش مرتبط می‌دانند. همان‌طور که کندال (۲۰۰۷) اشاره می‌کند، «شهرنشینی با مدرنیزاسیون و روند سریع صنعتی شدن همراه بود.»^[۸] در نظریه انتقادی جامعه‌شناسی، مدرنیزاسیون با فرآیندی فراگیر از عقلانیت مرتبط است. هنگامی که مدرنیزاسیون در یک جامعه افزایش می‌یابد، فرد اهمیت فزاینده ای پیدا می‌کند و در نهایت جایگزین خانواده یا جامعه به عنوان واحد اساسی جامعه می‌شود. نظریه مدرنیزاسیون همچنین موضوعی است که در کلاس‌های سنتی تاریخ جهانی تدریس می‌شود.

نظریه مدرنیزاسیون در معرض نقدهایی است که ریشه آنها را می‌توان در میان ایدئولوژی‌های سوسیالیستی و بازار آزاد، نظریه‌پردازان نظام‌های جهانی، نظریه‌پردازان جهانی‌سازی و نظریه‌پردازان وابستگی و … یافت. نظریه مدرنیزاسیون نه تنها بر فرایند تغییر بلکه بر پاسخ به آن تغییر نیز تأکید دارد. همچنین ضمن اشاره به ساختارهای اجتماعی و فرهنگی و انطباق فناوری‌های جدید، به پویایی‌های داخلی نیز می‌پردازد.

جستارهای وابسته

• مصرف‌گرایی
• جهانی‌شدن
• مدرنیسم
• نظریه وابستگی
• پست‌مدرنیسم

منابع

1. Andrew C. Janos, Politics and Paradigms: Changing Theories of Change in Social Science. Stanford: Stanford University Press, 1986, pp. 44-64; Eisenstadt, Shmuel N. "Modernity and Modernization." Sociopedia.isa. The Hebrew University of Jerusalem and Van Leer Jerusalem Institute, Israel (2000): 1–15.
2. Francis Fukuyama, The End of History and the Last Man . New York: The Free Press, 1992, pp. 68-69, 133-34.
3. Knöbl, Wolfgang (2003). "Theories That Won't Pass Away: The Never-ending Story". In Delanty, Gerard; Isin, Engin F. (eds.). Handbook of Historical Sociology. pp. 96–107 [esp p. 97].
4. "Modernization". Britannica.com. Encyclopædia Britannica. Retrieved 2013-08-17.
5. Smelser, Neil J. 1992. "External and Internal Factors in Theories of Social Change," pp. 369–94, in Hans Haferkamp and Neil J. Smelser (eds.), Social Change and Modernity. Berkeley, CA: University of California Press.
6. Lerner, Daniel. 1968. "Modernization. Social Aspects," pp. 386-95. in David L. Sills (ed.), International Encyclopedia of the Social Sciences. Vol. 10. New York: The Macmillan Company & the Free Press, p. 386.
7. Gavrov, Sergey; Klyukanov, Igor (2015). "Modernization, Sociological Theories of". In Wright, James D. (ed.). International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. Vol. 15 (2nd ed.). Oxford: Elsevier Science. pp. 707–713. ISBN 978-0-08-097086-8.
8. Kendall, Diana (2007). Sociology in Our Times (6th ed.). Belmont: Thomson/Wadsworth. p. 11. ISBN 978-0-495-00685-5.

کتاب‌شناسی

• Bernstein, Henry (1971). "Modernization theory and the sociological study of development". Journal of Development Studies. 7 (2): 141–60. doi:10.1080/00220387108421356.
• Berlie, Jean A., ed. (2004). Islam in China, Hui and Uyghurs: between modernization and sinicization. Bangkok: White Lotus Press. ISBN 974-480-062-3.
• Black, Cyril (1966). The Dynamics of Modernization: A Study in Comparative History. New York, Harper & Row.
• Black, Cyril (1975). The Modernization of Japan and Russia.
• Blokland, Hans; Van Weesep, Nancy Smyth, eds. (2006). Modernization and Its Political Consequences: Weber, Mannheim, and Schumpeter.
• Brown, Richard D. (1976). Modernization: The Transformation of American Life, 1600–1865.
• Brown, Richard D. (1972). "Modernization and the Modern Personality in Early America, 1600–1865: A Sketch of a Synthesis". Journal of Interdisciplinary History. 2 (3): 201–28. doi:10.2307/202285. JSTOR 202285.
• Brugger, Bill; Hannan, Kate (1983). Modernization and revolution. Routledge. ISBN 978-0-7099-0695-7.
• Cammack, Paul Anthony, Capitalism and Democracy in the Third World: The Doctrine for Political Development. London: Leicester University Press, 1997
• ; An intellectual history of American, Chinese, and Japanese views of modernity.
• Davidann, Jon Thares. The Limits of Westernization: American and East Asian Intellectuals Create Modernity, 1860–1960 (2019).
• Chin, Carol C. (2011). Modernity and National Identity in the United States and East Asia, 1895–1919. Kent State University Press
• Dixon, Simon M. (1999). The modernisation of Russia, 1676–1825. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-37961-8.
• Garon, Sheldon. "Rethinking Modernization and Modernity in Japanese History: A Focus on State-Society Relations" Journal of Asian Studies 53#2 (1994), pp. 346–366 online
• Janos, Andrew C. Politics and Paradigms: Changing Theories of Change in Social Science. Stanford: Stanford University Press, 1986
• Jaquette, Jane S. (1982). "Women and Modernization Theory". World Politics. 34 (2): 267–73. doi:10.2307/2010265. JSTOR 2010265.
• , modernizers, traditionalists and post-moderns make state history
• Jensen, Richard (1980). "On Modernizing Frederick Jackson Turner: The Historiography of Regionalism". Western Historical Quarterly. 11 (3): 307–22. doi:10.2307/967565. JSTOR 967565.
• Kerr, Peter; Foster, Emma; Oaten, Alex; Begum, Neema (2018). "Getting back in the DeLorean: modernization vs. anti-modernization in contemporary British politics" (PDF). Policy Studies. 39 (3): 292–309. doi:10.1080/01442872.2018.1478407. ISSN 0144-2872.
• Mergel, Thomas (2011). "Modernization". Mainz: Institute of European History. Retrieved July 11, 2012.
• Munck, Gerardo L. "Modernization Theory as a Case of Failed Knowledge Production." The Annals of Comparative Democratization 16, 3 (2018): 37–41. [۱]
• Rodgers, Daniel T. (1977). "Tradition, Modernity, and the American Industrial Worker: Reflections and Critique". Journal of Interdisciplinary History. 7 (4): 655–81. doi:10.2307/202886. JSTOR 202886.
• Tipps, Dean C. (1973). "Modernization Theory and the Comparative Study of Societies: A Critical Perspective". Comparative Studies in Society and History. 15 (2): 199–226. doi:10.1017/S0010417500007039. JSTOR 178351.
• Yi, Han (2007). "On the World Historical Process of Industrial Modernization". Journal of Graduate School of Chinese Academy of Social Scoences. 1: 017.
• Wucherpfennig, Julian, and Franziska Deutsch. 2009. "Modernization and Democracy: Theories and Evidence Revisited." Living Reviews in Democracy Vol. 1, p. 1-9. 9p.[۲]

پیوند به بیرون

مدخل ویکی‌واژه برای نظریه مدرنیزاسیون