ابوالفتح محمد بن علی بن عثمان کَراجُکی (یا کَراجَکی) یکی از علمای شیعه در قرن چهارم و پنجم است که برخی از علمای شیعه و سنی جایگاه علمی و شخصیت وی را ستوده‌اند.
زندگی‌نامه
دربارهٔ تاریخ و مکان ولادت ابوالفتح کراجکی در منابع مطلبی ذکر نشده و فقط به این نکته اشاره شده‌است که وی «نزیل رمله» یعنی ساکن شهر رمله بوده‌است. سید عبدالعزیز کریمی می‌نویسد: عبارت «نزیل رمله» به این نکته اشاره دارد که وی در آنجا سکونت داشت.[۱] سپس می‌نویسد: برخی قائلند، وی اهل «کراجُک» از روستاهای نزدیک واسط بوده‌است.[۲] البته با توجه به زمان رحلت وی (۴۴۹ق)[۳] احتمالاً وی در اواخر قرن چهارم هجری متولد شده‌است.
کراجکی عشق روزافزونی به تحصیل دانش داشت و در دوران زندگی‌اش، پیوسته برای آموختن تازه‌ها به سرزمین‌های مختلف اسلامی و غیراسلامی سفر نمود. همچنین وی را از بزرگ‌ترین عالمان فقه و حدیث در قرن پنجم نام می‌برند که علمای دیگر شیعه از تألیفات وی استفاده فراوانی داشته‌اند و به آثار وی مراجعه می‌کردند.[۴]
ابوالفتح کراجکی در دوم ربیع‌الثانی سال ۴۴۹ قمری[۳] در شهر صور وفات یافت.[۵]
استادان و شاگردان
کراجکی گروه زیادی از علمای زمانش را از خاصه و عامه ملاقات کرده و نزد ایشان تلمذ کرده و از آنها روایت شنیده‌است. از جمله مهمترین استادان و مشایخ وی می‌توان به شیخ مفید[۶] شیخ طوسی، نجاشی، سلار دیلمی، ابن واسطی، ابن براج طرابلسی،[۷] مسلمی حرانی، ابن شاذان قمی، صیرفی بغدادی، احمد بن نوح بن محمد حنبلی،[۸] و… اشاره کرد.
از جمله شاگردان وی می‌توان عبدالرحمن خزایی نیشابوری، ابومحمد حبشی، حسین بن هبة الله طرابلسی[۹] را نام برد.
جایگاه و وثاقت علمی
کراجکی از جمله علمایی است که برخی علمای شیعه و سنی در خصوص جایگاه علمی، وثاقت و احاطه وی به علوم مختلف، سخن گفته‌اند. از جمله:
- مامقانی در تنقیح المقال پس از اینکه وی را فقیه و ثقه معرفی می‌کند، می‌نویسد: هر کس کتب وی را ملاحظه کند، نهایت فضل و تحقیق و دقت و کمال اطلاع وی را از سایر مذاهب به خوبی می‌تواند درک کند.[۱۰]
- سید احمد حسینی در مقدمه کتاب معدن الجواهر می‌نویسد: «نحوی، لغوی، منجم، طبیب، متکلم، فقیه، محدث…»[۱۱]
- منتجب الدین بن بابویه در مورد کراجکی این چنین می‌نویسد: شیخ عالم ثقه ابوالفتح محمد بن علی کراجکی، فقیه اصحاب، که نزد سید مرتضی و شیخ طوسی روایت قرائت نموده‌است و صاحب تصانیف نیز هست که از جمله آنها می‌توان به کتاب «التعجب» و کتاب «النوادر» اشاره کرد و اخبار ما از او، به واسطه پدرم، از پدرش نقل شده‌است.[۱۲]
- حر عاملی، کراجکی را عالم، فاضل، متکلم، فقیه، محدث، ثقه جلیل القدر معرفی می‌کند و در ادامه، پس از ذکر تعدادی از کتاب‌های کراجکی، آنچه را که ابن بابویه و ابن شهر آشوب در مورد کراجکی گفته‌اند آورده و سپس می‌گوید: کتاب الفهرست متعلق به کراجکی است، سید بن طاووس هم همین مطلب را در آخر کتاب «الورع الواقیه» تأیید کرده‌است.[۱۳]
- مجلسی در مورد کراجکی می‌گوید: اما کراجکی، او از عالمان و متکلمان بزرگ است و جمیع ارباب اجازات به او مستند می‌شوند. کتاب «کنز الوائد؛ او از کتاب‌های مشهوری است که همه کسانی که بعد از او آمده‌اند از آن بهره برده‌اند و بقیه کتاب‌هایش نیز در نهایت متانت هستند… فقیهان طرابلس که شیخ آجل سعید، ابوالفتح کراجکی، مقیم رمله البیضاء نیز از آنان است ـ از عالمان و فقیهان بزرگ ما هستند؛ بلکه از رؤسای آنهاست.[۴]
- شهید اول در بسیاری از کتاب‌هایش از کراجکی به علامه تعبیر می‌کند؛ با این که از علامه حلی به فاضل تعبیر می‌نماید.[۱۴]
- ذهبی از علمای اهل سنت وی را «شیخ شیعه، از بزرگان شیعه، ماهر در فقه و اصول شیعی، نحوی، لغوی، منجم و طبیب» معرفی کرده‌است.[۱۵]
- یافعی دیگر عالم سنی می‌نویسد: «در این سال (۴۴۹) ابوالفتح محمد بن علی کراجکی رحلت کرد. وی سرور شیعه و صاحب تصانیف متعدده، نحوی، لغوی، منجم، طبیب، متکلم می‌باشد.»[۱۶]
به نظر می‌رسد از بین جنبه‌های مختلف علمی و علومی که وی به آن احاطه داشته و به عنوان «علامه»[۱۷] معرفی شده، محدث بودن و فقاهت وی از برجستگی خاصی برخوردار بوده‌است. در کتاب مقدمه‌ای بر فقه شیعه در خصوص جنبه فقاهتی وی آمده‌است: «فقیه شیعی نیمه اول قرن ۵ هـ در اثر فقهی خود به نام «بستان» ابواب فقه را به ترتیب مشجر (درختی) از یکدیگر تفریع کرد که عملی ابتکاری بود..»[۱۸]
آثار
علامه ابوالفتح کراجکی دارای تألیفات نسبتاً زیادی در زمینه‌های مختلف علمی است. سید احمد حسینی تألیفات او را بر حسب شمارش بعضی از علما ۷۰ مورد دانسته‌است.[۱۱] از مهمترین تألیفات او می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد.
- کنز الفوائد: مهمترین اثر و تألیف این عالم شیعی است. محمد باقر خوانساری می‌نویسد: «کنزالفوائد از بهترین تألیفات این عالم بزرگ است که تا زمان ما باقی‌مانده‌است.[۱۹]
- التفضیل؛[۲۰]
- معدن الجواهر و ریاضة الخواطر؛
- الاستنصار فی النص علی ائمه الاطهار؛
- رساله فی تفضیل امیرالمؤمنین (ع)؛
- الکر و الفر فی الامامه؛
- رساله فی حق‌الوالدین؛[۲۱]
- اخبار الاحاد؛
- التعجب فی الامامه حسن،
- مسئله فی المسح؛
- منهاج فی معرفه مناسک الحجاج؛
- شرح الاستبصار[۲۲] و…
پانویس
- ↑ کراجکی، الرساله العلویه، ص۱۹.
- ↑ کراجکی، الرساله العلویه، ص۲۰.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ سید بحرالعلوم، فوائد رجالیه، ج ۳، ص۳۰۳.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ بحار الانوار، ج۱، ص۳۵.
- ↑ ابوالفتح کراجکی، معدن الجواهر، مقدمه، ص۱۱.
- ↑ الخوئی، معجم رجال الحدیث، ج ۱۷، ص۳۵۸.
- ↑ موسوی، روضات الجنات، ج ۶، ص۲۱۰.
- ↑ کراجکی، الرساله العلویه، ص۲۵–۲۳.
- ↑ کراجکی، الرساله العلویه، ص۲۶–۲۵.
- ↑ عبدالله بن محمد بن حسن مامقانی، تنقیح المقال، ج ۳، ص۱۵۹.
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ کراجکی، معدن الجواهر، ص۱۱.
- ↑ الفهرست، ص۱۰۰، رقم ۳۵۵.
- ↑ أمل الآمال، ج۲، ص۲۸۷ و ۲۸۸، رقم ۸۵۷.
- ↑ الکنی و الالقاب، ج۳، ص۹۴.
- ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام، ج ۳۰، ص۲۳۴.
- ↑ عبدالله بن اسعد یافعی، مراة الجنان، ج ۳، ص۷۰.
- ↑ سید عبدالعزیز کریمی، در مقدمه «الرساله العلویه» به نقل از شهید در دروس، ج ۱، ص۱۵۲.
- ↑ سید حسین مدرسی، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ترجمه محمد آصف فکرت، ص۲۴.
- ↑ محمد باقر موسوی خوانساری، ج ۶، ص۲۱۰.
- ↑ منتجب الدین بن بابویه، ص۱۰
- ↑ شیخ حر عاملی، آمل الامل، ج ۲، ص۲۸۷.
- ↑ ابن شهر آشوب، معالم العلماء، ص۱۵۳.
منابع
- ابوالفتح محمد بن علی بن عثمان کراجکی، الرساله العلویه، تحقیق سید عبدالعزیز کریمی، قم، دلیل ما، ۱۳۸۵، ص۱۹.
- سید بحرالعلوم، فوائد رجالیه، تهران، مکتبه الصادق (ع) ۱۳۶۳، چاپ اول، ج ۳، ص۳۰۳.
- الخوئی، سید ابوالقاسم؛ معجم رجال الحدیث، بی‌جا، ۱۴۱۳، چاپ پنجم، ج ۱۷، ص۳۵۸.
- موسوی، محمدباقر؛ روضات الجنات، تحقیق اسدالله اسماعیلیان، تهران، مکتبه اسماعیلیان، بی‌تا ج ۶، ص۲۱۰.
- منتجب الدین بابویه، فهرست، قم، کتابخانه مرعشی نجفی، ۱۳۶۶ ص۱۰.
- شیخ حر عاملی، آمل الامل، قم، دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۰۴، ج ۲، ص۲۸۷.
- عبدالله بن محمد بن حسن مامقانی، تنقیح المقال، نجف، مطبعه الرضویه، بی‌تا، ج ۳، ص۱۵۹.
- ابوالفتح کراجکی، معدن الجواهر، تحقیق سید احمد حسینی، قم، مهر استوار، ۱۳۹۴، چاپ دوم، ص۱۱.
- ذهبی، تاریخ الاسلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمیری، بیروت، دارالکتاب العربی، ج ۳۰، ص۲۳۴.
- عبدالله بن اسعد یافعی، مراة الجنان، بیروت، مؤسسه الاعلمی، بی‌تا، ج ۳، ص۷۰.
- سید عبدالعزیز کریمی، در مقدمه «الرساله العلویه» به نقل از شهید در دروس، ج ۱، ص۱۵۲.
- سید حسین مدرسی، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ترجمه محمد آصف فکرت، مشهد، آستان قدس، ۱۴۱۰، ص۲۴.
- ابن شهر آشوب، معالم العلماء، قم، بی‌تا، ص۱۵۳.
پیوند به بیرون
