این صفحه مطابق سیاست حذف ویکیپدیا برای حذف در نظر گرفته شده است. لطفاً اندیشههای خود را دربارهٔ این موضوع در نظرخواهی مربوط به این صفحه، که در صفحهٔ نظرخواهیهای برای حذف، قرار دارد، به اشتراک بگذارید. در ویرایش آزاد هستید، ولی صفحه نبایدخالی شود و این آگاهسازی تا زمانی که بحث بسته شود نباید حذف شود. برای اطلاعات بیشتر، به ویژه دربارهٔ ادغام یا انتقال صفحه در مدت بحث، راهنمای حذف را بخوانید.%5B%5B%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7%3A%D9%86%D8%B8%D8%B1%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%87%DB%8C+%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C+%D8%AD%D8%B0%D9%81%2F%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF+%D8%A7%D8%AD%DB%8C%D8%A7%DB%8C+%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%86%D9%87+%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87%5D%5Dنبح
ستاد احیای دریاچه ارومیه
بنیان‌گذاری
۱۳۸۹
گونه
سازمان دولتی
هدف
مدیریت یکپارچه منابع آبی حوضه آبریز دریاچه ارومیه، بازگرداندن تراز اکولوژیک دریاچه ارومیه، مقابله با بحران زیست‌محیطی و اقتصادی مرتبط با مدیریت منابع آب منطقه[۱]
نقشه حوضه آبریز دریاچه ارومیه و مناطق مسکونی شهری آن
ستاد احیای دریاچه ارومیه یا ستاد مدیریت حوضه آبخیز دریاچه ارومیه[۲] یک نهاد سیاست‌گذاری و اجرایی دولتی با هدف مدیریت یکپارچه منابع آبی حوضه آبریز دریاچه ارومیه، مقابله با بحران زیست‌محیطی و اقتصادی مرتبط با مدیریت منابع آب منطقه و بازگرداندن تراز آب اکولوژیک دریاچه ارومیه فعالیت می‌کند. ساختار این نهاد به صورت فرا استانی و فرادستگاهی زیر نظر نهاد ریاست جمهوری و معاون اول ریاست جمهور طراحی شده است.[۳][۴][۵]
این ستاد بعد از ایجاد خود در سال ۱۳۸۹ از نظر ساختاری در طول ۱۳ سال اول فعالیت خود سه نوع ستاد احیاء را به خود دید. از سال ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۲ ستاد اجرایی مدیریت حوضهٔ آبخیز دریاچه ارومیه با دبیرخانه مستقر سازمان حفاظت محیط‌زیست و جلسات در سطح استانی (ارومیه، تبریز) یا در وزارتخانه‌های مرتبط (وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط زیست) برگزار می‌شد.[۶] از سال ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۰ ستاد احیای دریاچه ارومیه با تمرکز بیشتر زیر نظر ریاست جمهوری با دبیرخانه مستقر در دانشگاه صنعتی شریف داشت و مدیریت کار‌ها و پروژه‌ها به‌جای شرکت‌های فنی و مهندسی تخصصی به این دانشگاه سپرده شد.[۷] از سال ۱۴۰۰ تاکنون با دبیرخانه مستقر در استانداری آذربایجان غربی است.[۸]
تاریخچه و فعالیت‌ها
تشکیل ستاد حوضه آبریز دریاچه ارومیه
با تشدید خشکسالی در دهه ۸۰ شمسی در حوضه آبریز دریاچه اورمیه و پایین رفتن سریع سطح تراز آب این دریاچه، در سال ۱۳۸۹ سند مدیریت یکپارچه دریاچه دریاچه ارومیه تهیه و به تصویب هیئت دولت وقت ایران رسید که طبق آن «ستاد ملی مدیریت حوضه آبخیز دریاچه ارومیه» در تهران و شورای منطقه‌ای این ستاد به ریاست دبیرخانه آن تشکیل و مسئول بررسی و اجرای برنامه مدیریت یکپارچه حوضه آبریز دریاچه ارومیه شد.[۹]
این ستاد به شکل فرابخشی به ریاست معاون اول ریاست جمهور و عضویت و دبیری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و حضور معاون نظارت راهبردی رئیس‌جمهور و وزرای نیرو، جهاد کشاورزی، مسکن، کشور و استانداران سه استان آذربایجان شرقی، غربی و کردستان تشکیل شد.[۶] از اولین کارهای آن بررسی ۶ دریاچه خشک شده با ویژگی‌های مشابه دریاچه ارومیه در دنیا و سپس بررسی طرح‌های جلوگیری از خشک شدن دریاچه ارومیه بود که از جمله آن‌ها طرح کاهش مصرف آب کشاورزی، اتصال زرینه به سیمینه رود، طرح انتقال آب رودخانه زاب به دریاچه ارومیه، کاهش مساحت دریاچه و … بود که بخشی از این طرح‌ها در این دوره اجرایی کشت که از جمله آن‌ها شروع کارهای مرتبط با طرح سد کانی سیب در سال ۱۳۹۱ بود.[۲] همچنین در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۲ شرکت بلژیکی tracktable engineering که تابع شرکت ژدف سوئز فرانسه بود و سابقه احیای دریاچه بحرالمیت را در کارنامه خود داشت طرحی برای احیای دریاچه ارومیه تهیه و جهت بررسی به ستاد مدیریت حوضه آبخیز دریاچه ارومیه داد که ادعا می‌کرد با بر عهده گرفتن احیای دریاچه ارومیه با اتخاذ طرح‌های مختلف انتقال آب و مدیریت مصرف، آن را ظرف ۳ سال با هزینه ۶ میلیارد دلار احیا خواهد کرد. با وجود کسب مجوزهای معافیت از تحریم‌ها توسط این شرکت برای کار در ایران، با تغییر ساختار ستاد مدیریت حوضه آبخیز دریاچه ارومیه در سال ۱۳۹۲، کار احیای این دریاچه را تیم دولتی جدید ستاد دریاچه ارومیه بر عهده گرفت.[۱۰]
بازتعریف ساختار ستاد از سال ۱۳۹۲
در مهر ۱۳۹۲ در دولت جدید ایران کارگروه نجات دریاچه ارومیه برای بررسی احیای دریاچه ارومیه تشکیل شد. چند ماه بعد از آن این کارگروه مطالعاتی را انجام و اعلام شد پس از انجام بررسی‌های این کارگروه، پیرو دستور رئیس‌جمهور حسن روحانی و مصوبه جلسه روز چهارشنبه مورخ ۱۳۹۲/۱۱/۰۲ هیئت دولت «ستاد احیای دریاچه ارومیه» به ریاست معاون اول رئیس‌جمهور تشکیل شده است.[۱۱] برای ادامه فعالیت ستاد احیا در این دوره با این دلیل که موضوع احیای دریاچه یک موضوع پیچیده با جنبه‌های مختلف آب و محیط‌زیست و ... است و همچنین مسئولان وقت قصد داشتند به شکل غیر مستقیم در مسائل اجتماعی و اقتصادی حوزه آبریز که به صورت مستقیم به مدیریت منابع آب مربوط نبودند دخالت و تغییر ایجاد کنند، تصمیم گرفته شد به‌جای استفاده از شرکت‌های فنی و تخصصی برای انجام مطالعات طرح‌ها، ستاد احیای دریاچه ارومیه در دانشگاه صنعتی شریف مستقر شده و این ستاد دولتی با کمک فنی متخصصان در این دانشگاه کار مطالعات طرح‌های مربوط را بدین نحو خود انجام دهد.
تدوین و اجرای برنامه جدید احیای دریاچه ارومیه
بعد از انتخاب دانشگاه صنعتی شریف برای استقرار دبیرخانه ستاد احیای دریاچه ارومیه (یا کارگروه ملّی نجات دریاچه ارومیه) عیسی کلانتری، رئیس وقت ستاد احیای دریاچه قراردادی را از طرف وزارت نیرو با دانشگاه شریف برای بر عهده گرفتن وظایف مربوط و تامین نیازها توسط این وزارت‌خانه منعقد نمود و قرار شد کارگروه‌های ایجاد شده در داخل و خارج از دانشگاه ظرف ۶ ماه برنامه‌ای جامع برای احیای دریاچه ارومیه تدوین کنند که به همین منظور دانشگاه صنعتی شریف با ایجاد دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه، تشکیل شش کمیته و 20 کارگروه تخصصی نقشه راه احیای این دریاچه را تدوین کرد. این برنامه بعد از اینکه به تصویب هیئت دولت رسید، برای اجرا به دستگاه‌ها ابلاغ شد. در طول زمان اجرای طرح‌های احیای دریاچه ارومیه کار نظارت، پایش و راهبری اجرای این برنامه به صورت نظارت بر حسن عملکرد توسط همین کارگروه‌های زیر نظر دانشگاه شریف انجام می‌شود. تایید صلاحیت فنی و حقوقی دانشگاه صنعتی شریف و انتخاب آن برای بر عهده گرفتن انجام این پروژه‌های مرتبط با دریاچه ارومیه در هیچ یک از مراحل برآمده از فرآیند رقابتی و شفافی نبود و اینکار به انتخاب مسئولان وقت ستاد احیای دریاچه ارومیه انجام شد.[۱۲]
به گفته مسعود تجریشی، مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه بعد از تدوین این برنامه در مهر ماه سال ۱۳۹۳، طبق طرح جامع جدید احیای دریاچه ارومیه از این سال و به مدت سه سال (تا سال ۱۳۹۶) عملیات تثبیت دریاچه انجام می‌شود و به مدت ۷ سال بعد از آن عملیات احیا آغاز می‌شود و در مجموع برای احیا دریاچه به ۱۲ میلیارد متر مکعب آب نیاز است و طبق این طرح تا سال ۱۴۰۲ دریاچه ارومیه به حالت طبیعی باز می‌گردد.[۱۳][۱۴] در تیر ماه همین سال عیسی کلانتری، دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه با بیان اینکه بر اساس مطالعات انجام شده احیای کامل این دریاچه در سال ۱۴۰۲ رخ می‌دهد ادامه می‌دهد: «دولت تدبیر و امید به قولش پایبند است.»[۱۵] به گفته کلانتری براساس پیش‌بینی‌های انجام شده و قیمت‌های سال ۱۳۹۳، كل اعتبار مورد نياز برای احیای دریاچه ارومیه طی 10 سال (عمدتا برای طرح‌های عمرانی) بین 14.5 تا 15 هزار میلیارد تومان (۴.۸ الی ۵ میلیارد دلار) است که مورد تایید نهادهای مربوط قرار گرفته است.[۱۶]
برای احیای دریاچه ارومیه، ستاد احیای این دریاچه مجموعه‌ای از ۲۸ پروژه مختلف را به منظور مدیریت منابع آبی، بهبود اکوسیستم و جلوگیری از بحران‌های زیست‌محیطی تدوین کرد که شامل انتقال آب به دریاچه ارومیه، کاهش برداشت آب از منابع سطحی، مدیریت پایدار منابع آبی، اجرای پروژه‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری، کنترل طوفان‌های نمکی، کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی، افزایش راندمان آبیاری و ... بود.[۱۷] انتقال آب بین‌حوزه‌ای برای اهداف محیط زیستی و احیای دریاچه ارومیه یکی از مصوبات اصلی ستاد احیای دریاچه ارومیه بوده که در این راستا عملیات اجرایی انتقال آب از زاب (در آذربایجان غربی) به حوضه آبریز دریاچه ارومیه که قبل از سال ۱۳۹۲ شروع عملیات عمرانی آن انجام ولی متوقف شده بود، دوباره در دستور کار قرار گرفت.[۱۸]
ارتباط دانشگاه صنعتی شریف با کارگروه ملّی نجات دریاچه ارومیه به واسطه انعقاد قرارداد خدمات مشاوره بود که تا سال ۱۳۹۶ با وزارت نیرو و پس از آن با سازمان حفاظت محیط‌زیست منعقد شده بود. آخرین قرارداد منعقد شده با دانشگاه، در تیر ماه سال ۱۴۰۰ به پایان رسید. این دانشگاه هیچگاه که مسئولت تدوین طرح جامع احیای دریاه ارومیه و همچنین نظارت بر اجرای آن را داشت هیچگاه مسئولیت تثبیت یا احیا نشدن دریاچه ارومیه را نپذیرفت.[۱۲]
تحقق نیافتن اهداف برنامه احیا و تغییر آن‌ها
به گزارش مرکز مطالعات زیربنایی مجلس، بعد از آنکه معلوم شد برنامه جامع احیای دریاچه ارومیه به اهداف خود در احیای دریاچه تا سال ۱۴۰۲ نمی‌رسد و با توجه به بازخوردهایی که در مسیر طراحی و پیاده سازی برنامه به وقوع پیوست، در ستاد احیای دریاچه اجرای این برنامه برای رسیدن به همان اهداف قبل (رسیدن دریاچه به تراز ۱/۱۲۷۴ متر) تا پایان سال ۱۴۰۶ تمدید شد.
بنا به اعلام دانشگاه صنعتی شریف، بعد از سال ۱۴۰۰ حسب درخواست دبیر کارگروه ملّی نجات دریاچه ارومیه، علی‌رغم عدم انعقاد قرارداد جدید و تأمین مالی، این دانشگاه طبق مسئولیت اجتماعی‌ای که در قبال دریاچه ارومیه بر دوش خود احساس می‌کرد، تا زمان تعیین تکلیف قطعی موضوع از جانب دولت جدید، امور جاری طرح ملّی نجات ارومیه را طبق روال گذشته به انجام رساند تا فعالیت‌های طرح به سبب عدم وجود دبیرخانه، تعطیل نگردد. نهایتاً در ابتدای مرداد ماه سال 1401 که دولت تصمیم گرفت مسئولیت دبیرخانه کارگروه را به استانداری آذربایجان غربی واگذار کند، متعاقب این تصمیم طی جلسه‌ای در 25 مرداد 1401 با دبیر محترم جدید کارگروه ملّی گزارش مفصلی از کلیه سوابق موضوع به استحضار ایشان رسانده شد و اعلام آمادگی شد کلیه سوابق طرح اسناد فعالیت 8 ساله دانشگاه صنعتی شریف به استانداری آذربایجان غربی تحویل داده شود.[۱۲]
با وجود برنامه و اقدامات گسترده ستاد احیای دریاچه ارومیه در طول فعالیت خود برای لایروبی رودخانه‌ها، انتقال آب به حوضه آبریز دریاچه ارومیه، تغییر الگوی کشت کشاورزی، مبارزه با چاه‌های غیرمجاز و …[۱۹] این اقدامات موجب کاهش سهم حدود ۹۰ درصدی مصرف آب کشاورزی از رواناب‌های موجود در حوضه آبریز نشد[۲۰] و به دلیل اصلی عدم اعمال سیستم مدیریت مصرف مؤثری بر منابع آب حوضه آبریز و ادامه سیاست‌های حمایت از اشتغال در بخش کشاورزی و توسعه بی رویه کشاورزی و تمرکز بیش از حد ستاد به مدیریت و اصلاح دستوری الگوی مصرف آب کشاورزی با اعتبارات دولتی و توسعه نیافتن صنعت و خدمات در این حوضه،[۲۱][۲۲] به استناد شواهد آماری ستاد احیا دریاچه ارومیه در طول فعالیت‌های خود تا سال ۱۴۰۱ کمترین تأثیر را بر تغییرات تراز دریاچه ایفا کرده و عملاً عمده تغییرات وضعیت این دریاچه وابسته به تغییر میزان بارندگی‌های سالانه بوده است.[۲۳]
