جَبَل‌طارِق در تداول فارسی جَبل‌الطّارِق[۵] (به اسپانیایی: Gibraltar) (به معنی کوه طارق) دهکده‌ای کوهستانی و قلمروی فرادریایی بریتانیا در انتهای جنوبی شبه‌جزیره ایبری در جنوب غرب اروپا است[۶][۷] که از شمال، مرز مشترک با اسپانیا دارد. کوه طارق در بخش ساحلی خود به تنگه جبل‌طارق متصل است، این تنگه دریای مدیترانه را به اقیانوس اطلس وصل می‌کند و در دو سوی آن مراکش و اسپانیا قرار دارند. مساحت این منطقه ۶٫۷ کیلومترمربع (۲٫۶ مایل مربع) است. صخره جبل‌طارق نقطه اصلی منطقه است که سکونتگاه بیش از ۳۰٬۰۰۰ نفر از اهالی جبل‌طارق و ملیت‌های دیگر است.[۸]
جبل‌طارق سال ۱۷۰۴ در جنگ جانشینی اسپانیا به تصرف نیروهای مشترک بریتانیایی-هلندی درآمد که به طرفداری از دودمان هابسبورگ می‌جنگیدند که در آن هنگام مدعی حاکمیت بر اسپانیا بود. در سال ۱۷۱۳ مالکیت منطقه جبل‌طارق برای همیشه به بریتانیا واگذار شد. مسئله حاکمیت بر این دهکده کوهستانی مورد اختلاف اسپانیا و بریتانیا بوده است چرا که اسپانیا بر آن ادعای حاکمیت داشته است، اما با‌این‌حال اهالی جبل‌الطارق در همه‌پرسی سال ۱۹۶۷ حاکمیت اسپانیا بر این منطقه را رد کردند و مجددا اکثریت قاطع در همه پرسی سال ۲۰۰۲ نیز حاکمیت مشترک را رد کردند و این منطقه به‌عنوان یکی از سرزمین های فرادریایی بریتانیا محسوب می‌شود. جبل‌طارق اهمیت استراتژیکی فراوانی دارد. تنگه جبل‌طارق تنها ۱۳ کیلومتر عرض دارد و بخش اعظمی از تجارت دریایی جهان از این تنگه می‌گذرد.
برخلاف دیگر کشورهای قلمروی هم‌سود صندلی راننده در این منطقه در سمت چپ قرار دارد.
تاریخچه
مسلمانان
در ۳۰ آوریل ۷۱۱ یک دسته از مسلمانان به رهبری طارق بن زیاد با عبور از این گذرگاه توانستند بخش اعظم اسپانیا را فتح کنند. نام وی در واژه جبل‌طارق ابدی شده‌است.
در همان سال طارق بن زیاد از همین کوهپایه اقدام به فتح اندلس کرد؛ ولی در سال ۱۴۹۱ در دوره فرناندو و دوره ایزابل مسلمانان مجبور به خروج از اندلس شدند و بسیاری از آن‌ها از همین منطقه به شهر سئوتا و تطوان کوچ اجباری داده شدند و بسیاری نیز به قتل رسیدند.
جنگ‌های جانشینی اسپانیا
در زمان جنگ‌های جانشینی اسپانیا، نیروهای بریتانیا و هلند که از متحدان کارلوس دوم اسپانیا بودند در قالب نیروی دریایی متحدی شهرهای ساحلی جنوب اسپانیا را مورد حمله قرار دادند. بریتانیایی‌ها در روز ۴ اوت۱۷۰۴ پس از شش ساعت آتشباری دریایی، این منطقه را به تصرف خود درآوردند.
حاکمیت بریتانیا
در سال ۱۹۶۹ در پی یک همه‌پرسی بیشتر ساکنان این منطقه به حاکمیت بریتانیا رأی دادند و فرانسیسکو فرانکو این شهرک کوچک را در محاصره قرار داد؛ ولی از سال ۱۹۷۰ مجدداً تسهیلاتی برای عبور و مرور ساکنان به خاک اسپانیا قائل شد.
در همه‌پرسی دوباره سال ۲۰۰۲ حدود ۹۹ درصد ساکنان جبل‌طارق به طرح حاکمیت مشترک بریتانیا و اسپانیا بر این منطقه رأی منفی دادند.[۱۰]
اختلافات در مالکیت
مالکیت این منطقه بین اسپانیا و بریتانیا مورد اختلاف ۳۰۰ ساله بوده‌است. با‌وجود آنکه حاکمیت بر جبل‌طارق در سال ۱۷۱۳ و بر پایه معاهده اوترخت به بریتانیا واگذار شد، اسپانیا همچنان بر مالکیت جبل‌طارق اصرار دارد.[۹]
در ۲۶ شهریور ۱۳۸۵ به‌منظور حل مشکلات تاریخی در زمینه‌های ترابری هوایی و ترانزیت توافقنامه‌ای بین میگل انخل موراتینوس، وزیر امور خارجه اسپانیا، جفری هون، رئیس اداره اروپای وزارت امور خارجه بریتانیا و پیتر کاروانا، رئیس دولت جبل‌طارق بین دولت‌های اسپانیا و بریتانیا را در شهر کوردوبا در اسپانیا به امضاء رسید که به بسیاری از صفحات تاریخ نزاع بریتانیا و اسپانیا خاتمه می‌دهد. این نخستین باری است که دولت اسپانیا، رئیس کابینه کوهپایه طارق را به‌عنوان یکی از طرف‌های گفتگو می‌پذیرد. در این مذاکرات هیچ‌گونه مطلبی راجع به حاکمیت مطرح نبود ولی مفاد گفتگوها به گونه‌ای بود که نظارت مشترک یا اداره مشترک از آن استنباط می‌شود.[۹]
قانون‌گذاران بریتانیا، محدوده حق رأی کشورهای هم‌سود را گسترش دادند تا از این طریق شهروندان جبل‌طارق نیز بتوانند در انتخابات اتحادیه اروپا از‌سوی این کشور شرکت کنند. اسپانیا به این قانون اعتراض کرد. اما دیوان دادگستری اتحادیه اروپا با رد ادعای اسپانیا، نظام رأی‌گیری بریتانیا را برای برگزاری انتخابات اروپایی در جبل‌طارق مناسب دانست و آن را تأیید کرد.[۹]
در مارس ۲۰۱۷ در پی خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا مطابق پیش‌نویس دستورالعمل مذاکرات اتحادیه اروپا با بریتانیا برای خروج، توافق‌های پیشین بین این دو کشور شامل منطقه جبل‌طارق نخواهد شد، مگر آن که بریتانیا به‌طور جداگانه در این زمینه با اسپانیا به توافق برسد. با این استراتژی مطرح شده از سوی اتحادیه اروپا در مذاکرات خروج بریتانیا، اسپانیا این توانایی را دارد که هر توافق احتمالی منجر به از دست دادن جبل‌طارق را وتو کند. در این صورت بریتانیا ناچار می‌شود در کنار مذاکرات خروج از اتحادیه اروپا، با اسپانیا نیز دربارهٔ جبل طارق گفتگوی جداگانه‌ای کند. اما نمایندگان محافظه‌کار پارلمان بریتانیا گفته‌اند که حق حاکمیت بریتانیا بر جبل‌طارق، قابل گفتگو نیست و اسپانیا را متهم کردند که در مذاکرات اتحادیه اروپا با بریتانیا برای خروج «تلاشی شرم‌آور» برای منحرف‌کردن آن می‌کند. وزیر امور خارجه اسپانیا گفته‌است که قصد اسپانیا قرار دادن مسئله جبل طارق در کانون مذاکرات خروج بریتانیا نیست و اگر مردم جبل طارق خواهان ترک اتحادیه اروپا هستند، می‌توانند اتحادیه را ترک کنند.[۱۰]
توسعه
بر پایه توافق‌نامه ۲۶ شهریور ۱۳۸۵ استفاده از فرودگاه، ترانزیت کالا، نحوه پرداخت دستمزد و به روز کردن سیستم مخابراتی در کوه طارق از جمله مواد مهم مورد توافق میان طرفین بود. در مدت سه ماه فرودگاه به بهره‌برداری مشترک می‌رسد و مسافران خطوط هوایی بدون تشریفات پلیسی و گمرکی خواهند توانست از اسپانیا و برعکس به جزیره رفت‌وآمد نمایند. اتحادیه اروپا در مدت ۶ ماه با این فرودگاه به مثابه یکی از فرودگاه‌های اتحادیه رفتار خواهد کرد این به معنی آن است که افراد نیازی به روادید نخواهند داشت.[۹]
قرار است که این دهکده به خط تلفن و موبایل اسپانیا نیز وصل شود و مؤسسه سوانتس نیز شعبه زبان اسپانیولی را در این دهکده افتتاح خواهد کرد. این اقدامات اگرچه امتیاز بزرگی برای اسپانیا است اما می‌تواند درآمد توریستی دهکده را به‌طور چشمگیری افزایش دهد در همین حال حزب راستگرای مردم، قرارداد اخیر را نکوهش نموده و آن را به معنی به رسمیت شناختن نظام (حاکمیت بریتانیای) دهکده دانسته‌است.
برگزیت
در ۳۱ دسامبر ۲۰۲۰ و با اجرایی شدن برگزیت از ژانویه ۲۰۲۱ مقام‌های بریتانیا و اسپانیا توافق کردند که جبل الطارق می‌تواند به پیمان‌های اتحادیه اروپا از جمله توافق‌نامه شنگن بپیوندد.[۱۱] با این کار، امکان رفت‌وآمد آزاد روزانه، بین جبل‌الطارق و اسپانیا فراهم می‌شود.[۱۱][۱۲]
↑Statistics Office (2009). "Abstract of Statistics 2009"(PDF). Statistics Office of the Government of Gibraltar. p. 2. Archived from the original(PDF) on 22 December 2014. Retrieved 20 February 2017. The civilian population includes Gibraltarian residents, other British residents (including the wives and families of UK-based servicemen, but not the servicemen themselves) and non-British residents. Visitors and transients are not included. In 2009, this broke down into 23,907 native-born citizens, 3,129 UK British citizens and 2,395 others, making a total population of 29,431. On census night, there were 31,623 people present in Gibraltar.
.svg)
