آلتو آدیجه (به ایتالیایی: Alto Adige) که با نام تیرول جنوبی (آلمانی و لادین:Südtirol)، (ایتالیایی:Sudtirolo) نیز شناخته میشود یکی از دو استان از منطقهٔ خودمختار ترنتینو آلتو آدیجه در ایتالیا است که مردم آن به زبان آلمانی صحبت میکنند. این منطقه ۷٬۴۰۰ کیلومترمربع مساحت دارد و در سال ۲۰۱۱ جمعیت آن ۵۱۱٬۷۵۰ نفر بودهاست و شهر اصلی و مرکزی این منطقه بولزانو نام دارد.
جمعیت و زبان
بر اساس سرشماری سال ۲۰۱۱، ۶۲٫۳٪ از جمعیت آن از آلمانی به عنوان زبان اول خود استفاده میکنند (آلمانی معیار به صورت نوشتاری و یک گویشهای بایرنی به صورت گفتاری). ۲۳٫۴٪ از جمعیت، عمدتاً در دو شهر بزرگ و اطراف آن (بولزانو، با اکثریت ایتالیایی زبان، و مرانو، با اکثریت اندکی آلمانی زبان) ایتالیایی صحبت میکنند. ۴٫۱٪ به لادین، یکی زبانهای رتی-رومی صحبت میکنند. ۱۰٫۲٪ از جمعیت (عمدتاً مهاجران اخیر) به زبان مادری دیگری صحبت میکنند. از ۱۱۶ شهرداری تیرول جنوبی، ۱۰۳ شهر آلمانیزبان، هشت شهر لادین. زبان و پنج شهر اکثریت ایتالیاییزبان دارند.[۱] تیرول جنوبی با مهاجرت گسترده ایتالیاییها از بقیه ایتالیا به بولزانو و اطراف آن پس از ۱۹۱۸ شکل گرفت.[۲][۳]
خودگردانی
در سال ۱۹۹۲ دو کشور ایتالیا و اتریش بر اساس توافقنامهٔ ۱۹۷۲ رسماً بر اختلافات عرضی پایان دادند و خودمختاری در تیرول طبق یک پیمان بینالمللی برقرار شد.[۴] طبق این پیمان، خودگردانی گستردهای در چارچوب نهادی فعلی به تیرول جنوبی ارائه شد، تا به عنوان راه حلی برای پایان مناقشات بین قومی و برای حفاظت موفق از اقلیتهای زبانی باشد.[۵] چندین شهرداری در استان ونتو پس از اعطای خودمختاری بیشتر به تیرول جنوبی، رفراندومهایی برای الحاق به این ایالت برگزار کردهاند.[۶]
اقتصاد
به این استان سطح قابل توجهی از خودگردانی اعطا شده است که شامل طیف وسیعی از قوای مقننه و اجرایی انحصاری و یک رژیم مالی است که به آن اجازه میدهد ۹۰ درصد درآمد را حفظ کند و در عین حال به عنوان مشارکت کننده خالص در بودجه ملی باقی بماند.[۷] از سال ۲۰۱۶، تیرول جنوبی ثروتمندترین استان ایتالیا و ثروتمندترین استان اتحادیه اروپا است.