بیان الصناعات کتابی‌است از حبیش تفلیسی (از دانشمندان سدهٔ ششم هجری در قلمرو سلجوقیان روم) به زبان فارسی در صناعتهای مختلف. کتاب شامل یک مقدمهٔ کوتاه و بیست باب است. بیان الصناعات از نظر نثر کهنه و استوارش و نیز اشتمال بر اصطلاح‌های فارسی و تکتیک‌های صنعتی آن عصر حائز اهمیت است.
فهرست باب‌ها
- باب نخستین اندر صناعت علم کیمیا
- باب دوم اندر صناعت جوهرها
- باب سیوم اندر رنگ کردن جوهرها
- باب چهارم اندر رنگ کردن بلورها و مینا
- باب پنجم اندر رنگ کردن آبگینه از هر نوعی
- باب ششم اندر آب دادن گوهرها
- باب هفتم اندر آب دادن تیغ‌ها و آلات سلاح
- باب هشتم اندر صناعتهای گوناگون
- باب نهم اندر آمیختن رنگها
- باب دهم اندر آمیختن حبر و مداد
- باب یازدهم اندر نبشتها بردن از کاغذ و پدید آوردن از هر گونه
- باب دوازدهم اندر خاصیت حیوانات از هر گونه
- باب سیزدهم اندر چیزها که در آن دفع حیوانات باشد و غیره شود
- باب چهاردهم اندر خواص جوهرها و میوه‌ها و نباتها از هر گونه
- باب پانزدهم اندر استعمال آبها از هرگونه
- باب شانزدهم اندر استعمال آتش و علمهای چراغ
- باب هفدهم اندر علمهای شراب و لعبهای آن
- باب هژدهم اندر علمهای مختلف از هر گونه
- باب نوزدهم اندر شستن قصب و برداشتن نشان از جامه‌ها
- باب بیستم اندر پیدا کردن اسرار جماع و آبستنی
نمونهٔ نثر
سپید کردن آبگینه چون نقره: بستاند سپیداب ارزیز و ریم نقره و هر دو را به آب وشه بیاغارد و سرکه بر وی ریزد و یک شبانروز ویرا رها کند. پس از آن بسایدش و بر قدح آبگینه مالدش و بر آتش وی را نیک گرم کند.
منابع
- تفلیسی، حبیش؛ افشار، ایرج. «بیان الصناعات». فرهنگ ایران‌زمین. شمارهٔ ۵. ۱۳۳۶: تهران. ۲۷۸—۴۵۸
