بحران سوئز

بحران سوئز جنگ دوم اعراب و اسرائیل جنگ شبه‌جزیره سینا تهاجم سه جانبه
بخشی از جنگ سرد و ستیز عرب‌ها و اسرائیل
ادوات جنگی آسیب دیده مصری
تاریخ ۲۹ اکتبر ۱۹۵۶ (۱۹۵۶-10-۲۹) – ۷ نوامبر ۱۹۵۶ (۱۹۵۶-11-۰۷) (۱ هفته و ۲ روز) موقعیت نوار غزه و مصر (شبه‌جزیره سینا و کانال سوئز) نتایج پیروزی نظامی ائتلاف؛[۱][۲][۳] پیروزی سیاسی مصر[۱] پیروزی نظامی ائتلاف با خروج بریتانیا-فرانسه اعزام نیروهای اضطراری سازمان ملل متحد به سینا[۴] بازگشایی تنگه تیران برای حمل و نقل اسرائیل استعفای آنتونی ایدن، نخست‌وزیر بریتانیا و پایان نقش بریتانیا به عنوان یک ابرقدرت[۵][۶][۷] تغییرات قلمرو اشغال شبه‌جزیره سینا توسط اسرائیل (تا مارس ۱۹۵۷)
طرف‌های درگیر
اسرائیل  بریتانیا فرانسه	مصر
فرماندهان و رهبران
داوید بن گوریون موشه دایان آصاف سیمهونی هایم بار-لو آبراهام یوفه اسرائیل تال آریل شارون اوری بن آری آنتونی ایدن جرالد تمپلر چارلز فردریک کیتلی هیو استاکول مانلی پاور رنه کوتی گی موله پیر بارژو آندره بوفره ژاک ماسو	جمال عبدالناصر عبد الحکیم عامر سعددن متولی سامی یاسا جعفر ال-عبد صلاح الدین موگی رئوف محفوظ زکی
قوا
۱۷۵٬۰۰۰ ۴۵٬۰۰۰ ۳۴٬۰۰۰	۳۰۰٬۰۰۰[۸]
تلفات و خسارات
اسرائیل: ۱۷۲ کشته[۹] ۸۱۷ مجروح ۱ اسیر[۱۰] بریتانیا: ۲۲ کشته ۹۶ مجروح فرانسه: ۱۰ کشته ۳۳ مجروح	۱۶۵۰[۱۱][۱۲]–۳۰۰۰ کشته[۱۳] ۱۰۰۰ غیرنظامی کشته[۱۱] ۴۹۰۰ مجروح ۵٬۰۰۰[۱۴]–۳۰٬۰۰۰+ اسیر[۱۵] </ref> ۱۲۵ تانک (اغلب تی-۳۴ های ساخت شوروی) ۲۱۵+ هواگرد تخریب شد

بحران سوئز یا جنگ دوم اعراب و اسرائیل که همچنین در جهان عرب، تهاجم سه جانبه نیز خوانده می‌شود (عربی: أزمة السویس؛ العدوان الثلاثی) یا در اسرائیل، جنگ شبه‌جزیره سینا، به اشغال مصر در اواخر ۱۹۵۶ از یک سو توسط اسرائیل و متعاقباً فرانسه و بریتانیا بود. اهداف آن بازپس‌گیری مجدد کنترل کانال سوئز و برکناری جمال عبدالناصر، رئیس‌جمهور مصر از قدرت بود.^[۱۶] پس از آغاز جنگ، آمریکا، شوروی و سازمان ملل متحد، سه کشور اشغالگر را مجبور به عقب‌نشینی کردند. این حادثه بریتانیا و فرانسه را تحقیر^[۱۷] و ناصر را تقویت کرد.^[۱۸][۱۹]

در ۲۹ اکتبر، اسرائیل سینای مصر را اشغال کرد. بریتانیا و فرانسه، مهلتی مشترکی به منظور توقف آتش صادر کردند که به آن بی‌توجهی شد. در ۵ نوامبر، فرانسه و بریتانیا در کنار کانال سوئز چترباز پیاده کردند. نیروهای مصری شکست خوردند ولی کانال را در برابر تمام محموله‌ها مسدود کردند. روشن شد که اشغالگری اسرائیل و حملهٔ متعاقب بریتانیایی-فرانسوی از پیش توسط این سه کشور برنامه‌ریزی شده بوده‌است.

این سه متحد به‌شماری از اهداف نظامیشان دست یافته بودند ولی کانال دیگر بی استفاده بود و فشار زیادی از سوی آمریکا و شوروی آنها را مجبور کرد عقب‌نشینی کنند. دوایت آیزنهاور، رئیس‌جمهور آمریکا، قویاً به بریتانیا علیه اشغال هشدار داده بود و حالا دیگر نظام مالی بریتانیا را به ضربهٔ جدی تهدید می‌کرد. همچنین نیکیتا خروشچف، رهبر شوروی، فرانسه و بریتانیا را تهدید به حمله اتمی کرد. مورخین نتیجه گرفتند که این بحران «نشانه‌ای از پایان نقش بریتانیا به عنوان یکی از قدرت‌های اصلی جهان» بود.^[۲۰][۲۱] کانال سوئز از اکتبر ۱۹۵۶ تا مارس ۱۹۵۷ بسته بود. اسرائیل بخشی از اهداف خود نظیر آزادی ناوبری از طریق تنگه تیران را محقق کرد.

سازمان ملل متحد در نتیجهٔ این منازعه، نیروی اضطراری صلح‌بانان را به منظور پاسداری از مرز اسرائیل و مصر ایجاد کرد، آنتونی ایدن، نخست‌وزیر بریتانیا استعفا داد، لستر بولز پیرسون، وزیر امور خارجهٔ کانادا، جایزه صلح نوبل را برد، و شوروی نسبت به اشغال مجارستان جسارت یافت.^[۲۲][۲۳]

رخدادها

فرانسه و بریتانیا که بزرگترین همکاران در شرکت کانال سوئز بودند، ملی کردن این کانال را عمل جنگ طلبانه می‌دانستند. ناصر می‌دانست که ملی کردن کانال منجر به ایجاد بحران جهانی می‌شود ل‍ذا احتمال دخالت نظامی این دو کشور را ۸۰ درصد برآورد کرد.^[۲۴] ناصر همچنین با وجود آن، اعتقاد داشت که بریتانیا تا دو ماه پس از ملی کردن نمی‌تواند حمله کند و مداخله نظامیِ اسرائیل نیز، «غیرممکن» است.^[۲۵]

در روزهای آغازین اکتبر، سازمان ملل جلسه‌ای در مورد ملی کردن کانال سوئز تشکیل داد و حق مصر در کنترل کانال را به رسمیت شناخت اما مصر را موظف دانست که مانع تردد کشتی‌های خارجی در کانال نشود.^[۲۶] طبق هیکل، پس از این قرارداد «ناصر ارزیابی کرد که مداخله نظامی احتمالش کاهش یافته و به ۱۰ درصد رسیده‌است».^[۲۷] اما با وجود آن، پس از مدت کمی، فرانسه و بریتانیا و اسرائیل با هم برای چیرگی بر این کانال، اشغال قسمت‌هایی از مصر^[۲۸] و برکناری عبد الناصر، توافق سری منعقد کردند.^{[۲۹][۳۰][۳۱]}

در ۲۹ اکتبر ۱۹۵۶، نیروهای اسرائیلی از شبه‌جزیره سینا عبور کردند و به سرعت به سوی اهدافشان پیش رفتند. بعد از دو روز از آن، جنگنده‌های بریتانیا و فرانسه فرودگاه‌های واقع در حوزهٔ کانال را بمباران کردند.^[۳۲] ناصر فرماندهان نظامی را به عقب‌نشینی از سینا برای تقویت نظامی کانال دستور داد. علاوه بر آن، ناصر از ارسال بخش زرهی ارتش برای مقابله با متهاجمان اسرائیلی (و بریتانیا و فرانسه که بعداً در شهر بندری پورت‌سعید فرود آمدند) ترس داشت، چنانچه از نابودی آن توسط این کشورها بیم داشت. عامر با ناصر به شدت اختلاف نظر داشت و عامر اصرار می‌کرد که تانک‌های مصری باید با اسرائیلیان وارد نبرد شوند. بین آن‌ها گفتگوهای تندی در روز ۳ نوامبر درگرفت که سرانجام عامر حرف ناصر را پذیرفت.^[۳۳] همچنین ناصر دستور داد با غرق یا از کار انداختن ۴۹ کشتی در ورودی، این کانال را مسدود کنند.^[۳۲]

با وجود آنکه نیروهای مصری از سینا عقب‌نشینی کردند، حدود ۲‌۰۰۰ سرباز مصر خلال نبرد با اسرائیلی‌ها کشته شدند،^[۳۴] اضافه بر آن تقریباً ۵٬۰۰۰ سرباز مصری توسط اسرائیل اسیر شدند.^[۳۳] عبدالحکیم عامر و صلاح سالم به ناصر پیشنهاد دادند که آتش‌بس درخواست کند و خودش را نیز به نیروهای انگلیسی تحویل دهد. ناصر این دو نفر را سرزنش کرد و گفت ارتش هیچ‌گاه تسلیم نمی‌شود.^[۳۲] ناصر شخصاً فرماندهی ارتش را به عهده گرفت. با وجود راحتی نسبی اشغال سینا، به ابهت ناصر در داخل و جهان عرب کوچک‌ترین ضربه‌ای وارد نشد.^[۳۵] برای جبران عمل‌کرد ضعیف ارتش، ناصر اجازه داد حدود ۴۰۰٬۰۰۰ بین داوطلبان مردمی و صدها تن از گروه‌های شبه‌نظامی که در سرتاسر مصر تشکیل شد، پخش شود که بیشتر این گروه‌ها را مخالفان سیاسی ناصر رهبری می‌کردند.^[۳۶]

گروهان سه و گروهان صد از بخش سپاه ملی برای تقویت نظامی پورت‌سعید فرستاده شد.^[۳۷] ناصر و البغدادی برای تقویت روحیهٔ معنوی داوطلبان به حوزهٔ کانال رفتند. طبق خاطرات البغدادی، ناصر ارتش مصر را «ویران» توصیف کرد.^[۳۷] هنگامی که نیروهای چتر باز فرانسه و بریتانیا در پورت‌سعید در ۵–۶ نوامبر فرود آمدند، شبه نظامیان محلی به شدت مقاومت کردند به این حد که منجر به نبرد خیابانی شد.^[۳۶] رهبر ارتش مصر خود را برای درخواست شروط آتش‌بس آماده می‌کرد ولی ناصر وی را از این کار منع کرد. نیروهای بریتانیا و فرانسه توانستند که بیشتر قسمت‌های شهر را در ۷ نوامبر تصرف کنند.^[۳۸] در نبرد پورت‌سعید ۷۵۰ تا ۱٬۰۰۰ مصری کشته شد.^[۳۴]

دولت دوایت آیزنهاور حمله سه‌جانبه را محکوم کرد و از مصوبات سازمان ملل مبنی بر خروج نیروهای متجاوز این سه کشور پشتیبانی کرد.^[۳۹] ناصر از آیزنهاور تمجید کرد و اشاره کرد که وی «مهم‌ترین و حساس‌ترین نقش» را در به هم زدن «توطئه سه‌جانبه» بازی کرده‌است.^[۴۰] و با فرارسیدن پایان ماه نوامبر، به‌طور کامل فرانسه و بریتانیا از مصر عقب نشستند،^[۳۹] اما اسرائیل در مارس ۱۹۵۷ عقب‌نشینی کرد و تمامی اسیران مصر را آزاد کرد.^[۳۴][۴۱] در نتیجه بحران سوئز، ناصر شناسنامهٔ تعداد زیادی از شهروندان یهود (مصری و بیگانه به گونه برابر) را باطل کرد و آن‌ها را بیرون راند یا مجبور به ترک مصر کرد.^[۴۲]پس از اتمام جنگ، عامر ناصر را متهم به برانگیختن جنگی غیرضروری کرد و سپس نیروهای مسلح را برای نتیجهٔ جنگ م‍ذمت کرد.^[۴۳] روز ۸ آوریل، دوباره کانال باز شد،^[۴۴] جایگاه سیاسی ناصر نیز تقویت شد چون تلاش مداخله نظامی بیگانه و برکناری وی ناکام ماند. دیپلمات بریتانیایی آنتونی نوتنگ باور دارد که بحران سوئز «موضوعی بود که در نهایت ناصر را به شکل کامل» رئیس‌جمهور مصر کرد.^[۴۵]

جستارهای وابسته

• جنگ ۱۹۵۶
• موزه نظامی ملی مصر
• روابط ایالات متحده آمریکا و بریتانیا
• روابط ایالات متحده آمریکا و فرانسه
• روابط اسرائیل و ایالات متحده آمریکا
• فهرست درگیری‌های معاصر در غرب آسیا

پانویس

1. (Tal 2001، ص. 203)
2. Mart, Michelle. Eye on Israel: How America Came to View the Jewish State as an Ally. p. 159. ISBN 0-7914-6687-6.
3. (Stewart 2013، ص. 133)
4. (Kunz 1991، ص. 187)
5. Weir, Stephen. History's Worst Decisions: And the People Who Made Them. p. 167–172.
6. Reynolds, Paul (24 July 2006). "Suez: End of empire". BBC News.
7. Brown, Derek (14 March 2001). "1956: Suez and the end of empire". The Guardian. London.
8. Casualties in Arab–Israeli Wars, Jewish Virtual Library
9. Archives, L. A. Times (1991-03-08). "Casualties of Mideast Wars". Los Angeles Times. Retrieved 2023-03-17.
10. Dupuy, R. Ernest; Dupuy, Trevor N. (1994). The Collins Encyclopedia of Military History. HarperCollins. p. 1343.
11. Varble, Derek The Suez Crisis 1956, Osprey: London 2003, p. 90
12. «Britain France Israel Egypt War 1956». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲ ژوئن ۲۰۱۴.
13. Schiff, A History of the Israeli Army, 1870–1974, p. 70, Straight Arrow Books (1974)
14. A History of the Israeli Army: 1870 - 1974 - Zeev Schiff - کتب Google
15. Israel – The Suez War of 1956: U.S. newsreel footage. Event occurs at 0:30–0:40.
16. Mayer, Michael S. (2010). The Eisenhower Years. Infobase Publishing. p. 44. ISBN 978-0-8160-5387-2.
17. Abernathy, David (2000). The Dynamics of Global Dominance: European Overseas Empires, 1415-1980The Dynamics of Global Dominance: European Overseas Empires, 1415-1980, page CXXXIX. Yale University Press. Retrieved 1 September 2015.
18. Roger Owen "Suez Crisis" The Oxford Companion to the Politics of the World, Second edition. Joel Krieger, ed. Oxford University Press Inc. 2001.
19. "An affair to remember". The Economist. 2006-06-27. Retrieved 2014-09-03.
20. Sylvia Ellis (2009). Historical Dictionary of Anglo-American Relations. Scarecrow Press. p. 212.
21. Peden, G. C. (December 2012), "Suez and Britain's Decline as a World Power", The Historical Journal, Cambridge University Press, 55 (4): 1073–1096, doi:10.1017/S0018246X12000246
22. Mastny, Vojtech (March 2002). "NATO in the Beholder's Eye: Soviet Perceptions and Policies, 1949–56" (PDF). Cold War International History Project. Woodrow Wilson International Center for Scholars. Archived from the original (PDF) on 2 November 2013.
23. Christopher, Adam (2010). The 1956 Hungarian Revolution: Hungarian and Canadian Perspectives. University of Ottawa Press. p. 37. ISBN 978-0-7766-0705-4.
24. Rogan, Eugene (2011). The Arabs: A History. New York: Basic Books. pp. 299. ISBN 978-0-465-02822-1.
25. Heikal, Mohamed Hassanein (1973). The Cairo Documents: The Inside Story of Nasser and His Relationship with World Leaders, Rebels, and Statesmen. New York City: Doubleday. p. 91. ISBN 978-0-385-06447-7.
26. Heikal 1973, pp. 103-104
27. Heikal 1973, pp. 105
28. Shlaim, Avi (1997), "The Protocol of Sèvres,1956: Anatomy of a War Plot", International Affairs, vol. 73:3, pp. 509–530, archived from the original on 5 April 2018, retrieved 2009-10-06
29. Dawisha, Adeed (2009). Arab Nationalism in the Twentieth Century: From Triumph to Despair,. Princeton: Princeton University Press. pp. 179. ISBN 0-691-10273-2.
30. Jankowski, .James P. (2001). Nasser's Egypt, Arab Nationalism, and the United Arab Republic. Boulder: Lynne Rienner Publishers. p. 66. ISBN 1-58826-034-8.
31. Kandil, Hazem (2012). Soldiers, Spies and Statesmen: Egypt's Road to Revolt. Brooklyn: Verso Books. pp. 47. ISBN 978-1-84467-962-1.
32. Aburish, Said (2004). -9780312286835 Nasser, the Last Arab. New York City: St. Martin's Press. pp. -9780312286835/page/118 118–119. ISBN 978-0-312-28683-5. {{cite book}}: Check |url= value (help)
33. Shemesh, Moshe; Troen, Selwyn Illan (1990). The Suez-Sinai Crisis: A Retrospective and Reappraisal. New York: Psychology Press. pp. 116. ISBN 0-7146-3356-9.
34. Bidwell, Robin Leonard (1998). Dictionary Of Modern Arab History. Abingdon: Routledge. pp. 398. ISBN 0-7103-0505-2.
35. Dekmejian, Richard Hrair (1971). Egypt Under Nasir: A Study in Political Dynamics. Albany: State University of New York Press. pp. 46. ISBN 978-0-87395-080-0.
36. Alexander, , Anne (2005). Nasser Life and Times (illustrated ed.). London: Haus Publishing. p. 94. ISBN 978-1-904341-83-3.
37. Kyle, Keith (2011). Suez: Britain's End of Empire in the Middle East. London: I.B. Tauris. pp. 445–446. ISBN 978-1-84885-533-5.
38. Kyle 2001, pp. 113–114
39. Yaqub, Salim (2004). Containing Arab Nationalism: The Eisenhower Doctrine and the Middle East. Chapel Hill: University of North Carolina Press. pp. 51. ISBN 0-8078-5508-1.
40. Dawisha 2009, p. 180
41. "Establishment of UNEF (United Nations Emergency Force)". United Nations. Archived from the original on 15 January 2017. Retrieved 29 July 2010.
42. Beinin, Joel (2005). The Dispersion of Egyptian Jewry: Culture, Politics, and the Formation of a Modern Diaspora, Cairo. American University in Cairo Press. p. 87. ISBN 977-424-890-2.
43. Kandil 2012, p. 50
44. Aburish, .Said K (2004). -9780312286835 Nasser, the Last Arab. New York City: St. Martin's Press. pp. -9780312286835/page/123 123. ISBN 978-0-312-28683-5. {{cite book}}: Check |url= value (help)
45. Jankowski 2001, p. 68

منابع

• Tal, David, ed. (2001). The 1956 War. London: Frank Cass Publishers. ISBN 0-7146-4394-7.
• Stewart, Dona J. (2013). The Middle East Today: Political, Geographical and Cultural Perspectives. Routledge. ISBN 978-0-415-78243-2.
• Kunz, Diane B. (1991). The Economic Diplomacy of the Suez Crisis. U. of North Carolina Press.
• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Suez Crisis». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۳۱ ژانویه ۲۰۱۹

.