فصل ۱۳۷۱ چهل و هفتمین سال فعالیت تیم فوتبال باشگاه استقلال و دومین سال برگزاری لیگ آزادگان بود. استقلال به عنوان نایب قهرمان لیگ فصل گذشته پای در این رقابت‌ها گذاشت و در پایان مسابقات در ردهٔ پنجم جدول رده‌بندی لیگ آزادگان قرار گرفت.[۱]
بر اساس قوانین فدراسیون فوتبال ایران در آن هنگام، تیمهای حاضر در لیگ آزادگان بدون توجه به رتبهٔ تیمها در لیگ سال قبل و از طریق مسابقات انتخابی استان‌ها برگزیده می‌شدند. در تهران نیز پس از پایان مسابقات لیگ آزادگان در دی و بهمن ۱۳۷۱، تورنمنتی موسوم به «سوپر جام باشگاه‌های تهران» برگزار گردید تا نمایندگان تهران در لیگ آزادگان سال آینده انتخاب شوند. استقلال در این تورنمنت نتایج درخوری کسب نکرد و با وجود مقام پنجمی در لیگ آزادگان در این فصل، از حضور در لیگ سوم آزادگان در فصل آینده بازماند.[۲]
مرور فصل
دومین دورهٔ جام آزادگان از مرداد ۱۳۷۱ آغاز شد و در دی ماه همان سال به پایان رسید. این لیگ به عنوان کوتاه‌ترین لیگ فوتبال ایران شناخته می‌شود.[۱] پیش از آغاز رقابت‌های این فصل منصور پورحیدری پس از چند فصل موفق در استقلال که با کسب عناوین قهرمانی و نایب قهرمانی در آسیا همراه بود، جای خود را به بیژن ذوالفقارنسب داد. از تیمی که به تازگی نایب قهرمان آسیا شده بود، چهره‌هایی چون جعفر مختاری‌فر، عبدالعلی چنگیز، رضا احدی و مجید نامجو مطلق نیز از استقلال جدا شدند.[۳]
چند سال پس از پایان جنگی که تعطیلی مسابقات لیگ سراسری فوتبال ایران را در پی داشت، فدراسیون فوتبال ایران برای برپا کردن دوبارهٔ لیگ سراسری در حال آزمایش شیوه‌های گوناگون برگزاری مسابقات بود. پس از لیگ یکم آزادگان که در یک گروه ۱۲ تیمی برگزار شده بود، مسابقات این فصل دوباره به شیوهٔ «دو گروهی» – شیوه‌ای که در جام باشگاه‌های تهران در دههٔ ۱۳۶۰ رایج بود – برگزار گردید. ۱۶ تیم حاضر در این مسابقات در دو گروه ۸ تیمی به پیکار پرداختند و پس از پایان پیکارهای گروهی، دو تیم برتر هر گروه به دور نیمه‌پایانی راه یافتند. سرانجام نیز تیمهای پیروز نیمه‌نهایی (پاس و پرسپولیس) دیدار پایانی را برگزار کردند که با برتری سبزپوشان، جام آزادگان برای دومین سال پیاپی به پاس تهران رسید.[۱]
استقلال در گروه یکم بازیها قرار داشت و با کسب تساوی‌های پیاپی، در پایان به مقام سوم گروه خود رسید و از رسیدن به مرحلهٔ نیمه‌نهایی رقابت‌ها بازماند.[۴] در آخرین هفته مرحله گروهی استقلال برای صعود نیاز داشت کشاورز را با اختلاف ۴ گل شکست دهد، اما با تساوی ۱-۱ متوقف شد. در جدول امتیازی دو گروه مسابقات نیز استقلال در میان ۱۶ تیم شرکت‌کننده با ۱۶ امتیاز در جای پنجم قرار گرفت.
سهمیه‌بندی تیمهای فوتبال تهران
در پنج دوره اول لیگ باشگاهی کشوری بعد از انقلاب (لیگ قدس و لیگ‌های آزادگان اول تا چهارم) شیوهٔ برگزاری مسابقات بر اساس «سهمیه‌بندی» تعداد نمایندگان استان‌ها بود و هر استان تعداد سهمیه مشخصی در لیگ داشت. فدراسیون فوتبال در این دوره بدون توجه به رتبهٔ تیمها در لیگ آزادگان فصل گذشته، مسابقات استانی را ترتیب می‌داد تا تیمهای دورهٔ بعدی لیگ آزادگان انتخاب شوند. این شیوه بعد از دوره چهارم لیگ آزادگان متوقف شد و با روال معمول «صعود و سقوط»[۵] که در لیگ‌های فوتبال اغلب کشورهای دنیا متداول است جایگزین شد.
استان تهران در لیگ سوم آزادگان سال ۱۳۷۲ همچون لیگ دوم آزادگان تنها ۴ سهمیه داشت و دیگر تیمهای تهرانی باید در مسابقات دیگر (جام باشگاه‌های تهران یا دسته‌جات پایین فوتبال ایران) بازی می‌کردند. پس از پایان مسابقات لیگ سال ۱۳۷۱، فدراسیون فوتبال تصمیم گرفت تا ۴ سهمیهٔ سال بعد را در رقابتی میان ۴ تیم تهرانی لیگ آزادگان (استقلال، پرسپولیس، پاس و کشاورز) و ۴ تیم برتر جام باشگاه‌های تهران در آن سال (سایپا، پورا، بانک تجارت و گسترش) تعیین کند.[پانویس ۱]
در ماه‌های دی و بهمن سال ۱۳۷۱ تورنمنتی ۸ جانبه موسوم به «سوپر جام باشگاه‌های تهران» میان ۸ باشگاه تهرانی برگزار گردید. در میانهٔ این بازیها اعلام شد که دو تیم قهرمان و نایب قهرمان لیگ (پاس و پرسپولیس) بدون توجه به نتایج تورنمنت در لیگ آینده حضور خواهند داشت، هر چند نتایجی که در مقابل تیمهای دیگر کسب می‌کردند، در سرنوشت دیگر تیمها اثر داشت. بدین ترتیب ۶ تیم دیگر تهران بر سر ۲ سهمیهٔ باقی‌مانده رقابت کردند. استقلال در ۷ بازی خود ۵ تساوی (برابر تیمهای پرسپولیس، کشاورز، پورا، بانک تجارت، گسترش) و دو شکست (برابر پاس و سایپا) کسب کرد.[۴] در نهایت کشاورز و سایپا دو سهمیهٔ آخر تهران را به دست آوردند و تیمهای استقلال، بانک تجارت، پورا و گسترش سهمیه حضور در سومین دوره لیگ آزادگان را به دست نیاوردند.[۲]
در پی این نتایج ابتدا بنا بود طبق روال معمول این چهار تیم در فصل آینده در لیگ باشگاه‌های تهران بازی کند؛ اما در فاصله یک هفته به شروع فصل جدید باشگاه‌های تهران با پیشنهاد فدراسیون، مسئولان باشگاه‌های استقلال، گسترش، و پورا تصمیم گرفتند که به جای بازی در لیگ باشگاه‌های تهران، در مسابقات کشوری دیگری تحت عنوان لیگ دسته سوم شرکت کنند. اگر چه از این مسابقات به عنوان «دسته سوم جام آزادگان» اسم برده می‌شد، اما ارتباطی با لیگ‌های دسته اول و دوم آزادگان از لحاظ صعود و سقوط تیمها نداشت و تیمهای کشور - صرف نظر از رتبه‌ای که در لیگ سراسری کسب می‌کردند - باید در انتهای فصل سهمیه شرکت در لیگ دسته اول سال بعد را از طریق شرکت در مسابقات استانی (سوپرجام) به دست می‌آوردند. علت قبول پیشنهاد فدراسیون از سوی این سه باشگاه این بود که با شرکت در مسابقات کشوری (لیگ دسته سوم) این تیمها می‌توانستند به صورت مستقیم در سوپرجام سال آینده شرکت کنند، در حالی که اگر مانند بانک تجارت در مسابقات لیگ باشگاه‌های تهران شرکت می‌کردند، لازم بود ابتدا جزو ۴ تیم برتر لیگ باشگاه‌های تهران قرار گیرند تا بتوانند به سوپرجام برسند. ضمن اینکه تهران در مسابقات موسوم به "دستهٔ دوم کشور" نیز نماینده‌ای نداشت و تیمهای تهرانی در این دسته هم نمی‌توانستند بازی کنند. بنابراین استقلال، تیم پنجم لیگ آزادگان در سال ۱۳۷۱، به مسابقاتی موسوم به لیگ دسته سه ایران فرستاده شد، در حالی که بسیاری از تیمهای لیگ آزادگان فصل ۱۳۷۱ که در جدول رده‌بندی پایین‌تر از استقلال قرار گرفته بودند، در لیگ دسته اول آزادگان سال آینده (فصل ۷۳-۷۲) نیز حاضر بودند.[۲]
کاظم اولیایی مدیر وقت باشگاه گفته است که انتقال استقلال از سطح اول فوتبال کشور به مسابقاتی موسوم به لیگ دسته سه از سوی هواداران این باشگاه قابل پذیرش نبود و باعث ایجاد تنش‌های اجتماعی می‌شد، اما با توجه به سیستم سهمیه‌بندی و گزینش تیمهای تهران در آن زمان، حضور در مسابقات انتخابی موسوم به لیگ دسته سه سریع‌ترین راه برای بازگشت به لیگ دسته ۱ بود و به همین دلیل گردانندگان باشگاه با راهنمایی مسئولان فدراسیون تصمیم گرفتند استقلال به جای لیگ باشگاه‌های تهران در مسابقات انتخابی لیگ دسته سه کشوری شرکت کند. استقلال از این طریق با انجام ۱۴ بازی در طول سه ماه به صورت مستقیم به لیگ یک برگشت.[۶] ۲۰ سال پس از اجرای این طرح، ناصر نوآموز رئیس وقت فدراسیون فوتبال اعلام کرد در آن روزها مدیر باشگاه را تشویق کرده‌است که استقلال را به دستهٔ سوم ببرد. به گفتهٔ او اگر استقلال به دستهٔ پایین‌تر می‌رفت، دیگر هیچ تیمی جرأت نمی‌کرد پس از سقوط از دستهٔ اول بهانه بیاورد.[۷]
در انتهای فصل بعد (فصل ۷۳−۱۳۷۲) فدراسیون مجدداً همان طرح سوپرجام را برگزار کرد و این بار سهمیه تهران در لیگ آزادگان را به ۶ و تعداد تیمهای لیگ را به ۱۶ افزایش داد. استقلال با سرمربیگری رضا نعلچگر در بهار ۱۳۷۳ قهرمان سوپرجام تهران شد و سهمیه لیگ آزادگان بعدی را به دست آورد. اما چند تیم ریشه‌دار شهرستانی همچون تراکتورسازی و نساجی، علی‌رغم عملکرد قابل قبول در لیگ آزادگان ۷۳−۱۳۷۲، نتوانستند از سوپرجام استان خود سهمیه لیگ ۷۴−۱۳۷۳ را به دست آورند. با زیاد شدن اعتراض‌ها فدراسیون جدید تعداد تیمهای لیگ را از ۱۶ به ۲۴ افزایش داد و به تمام تیمهای لیگ قبلی (۷۳−۱۳۷۲) و نیز تمام تیمهای موفق در سوپر جام اجازه شرکت در لیگ ۷۴−۱۳۷۳ را داد. به این ترتیب تعداد سهمیه‌های تهران به ۸ رسید. ضمن اینکه فدراسیون اعلام کرد از فصل آینده تیمها براساس رتبه‌شان در جدول لیگ آزادگان گزینش خواهند شد. به عبارت دیگر قانون سهمیه‌بندی و برگزاری مسابقات سوپرجام انتخابی برچیده شد و همچون مثل اغلب لیگ‌های دنیا تیمها بر اساس صعود و سقوط[۵] در لیگ جواز حضور در مسابقات فصل بعد را به دست آوردند. این شیوه از فصل ۷۴−۱۳۷۳ تا کنون اجرا شده‌است. شایان ذکر است که اگر این قانون برچیده نمی‌شد تیم های مهم دیگری همچون پرسپولیس برای بار دیگر به دسته سوم سقوط می‌کردند.
پس از بروز این شرایط، علی جباری پس از سال‌ها به استقلال بازگشت و سرپرستی تیم را بر عهده گرفت. او در یادآوری آن دوره گفته است که باشگاه برای پرداخت ۱۵ هزار تومان در ازای ۳۰ پرس غذا برای بازیکنان ناتوان بود و به رستوران‌های دیگر می‌رفتند تا بهای ارزان‌تری را بپردازند. قرارداد بازیکنان استقلال در آن فصل ۳ میلیون تومان پیش‌پرداخت و ماهیانه ۱۸ هزار تومان بود که البته تنها شامل بازیکنان ملی‌پوش می‌شد و سایرین دست‌مزد کمتری می‌گرفتند.[۸]
جدول رده‌بندی امتیازی لیگ (مجموع دو گروه) بر اساس امتیازهایی است که تیمها در گروه خود به دست آوردند. قهرمان مسابقات در فینال مشخص شد. در ستون امتیاز گروهی امتیازهایی که هر تیم در ۱۴ بازی مرحله گروهی به دست‌آورد ذکر شده‌است. در ستون امتیاز نهایی، برای چهار تیم تراکتورسازی، کشاورز، پرسپولیس و پاس، امتیاز بازی‌های مرحلهٔ نیمه‌نهایی نیز لحاظ شده‌است. ستون وضعیت در فصل بعد، نمایان‌گر مسابقاتی است که تیمها در فصل بعدی (۷۳−۱۳۷۲) در آن شرکت کردند. در سال ۱۳۷۱ هر بُرد ۲ امتیاز داشته‌است.
↑در این سال بر خلاف سال‌های گذشته تیمهای لیگ کشوری دیگر در لیگ استان خود بازی نمی‌کردند. در دوره‌های گذشتهٔ لیگ‌های قدس و آزادگان، فدراسیون از استقلال، پرسپولیس و سایر تیمهای لیگ کشوری می‌خواست تا در طول فصل همزمان در لیگ‌های کشوری و استانی بازی کنند و سهمیه لیگ کشوری سال بعد را با موفقیت در لیگ استانی (در طول یک فصل) به دست آوردند. اما نتیجه آن سیستم تراکم بیش از حد تعداد مسابقات به ویژه برای دو تیم استقلال و پیروزی بود، در این شیوه برگزاری مسابقات اغلب با تأخیر زیادی به پایان می‌رسیدند و حتی در سال ۱۳۶۹ که تیم ملی مسابقات مهمی داشت، فدراسیون لیگ کشور را برگزار نکرد. لذا برای سال ۱۳۷۱ فدراسیون به این نتیجه رسید که شرکت همزمان تیمها در هر دو لیگ کشوری و استانی ممکن نیست. با جدا شدن تیمهای لیگ آزادگان از مسابقات استانی لازم بود شیوه جدیدی برای معرفی سهمیه‌های هر استان در لیگ آینده اجرا شود. به همین خاطر طرح برگزاری سوپرجام در تهران و سایر استانهایی که در لیگ نماینده داشتند اجرا شد.
