اینتلیجنتسیا (لاتین: intellegentia، (به لهستانی: inteligencja)، روسی: интеллигенция؛ IPA: [ɪntʲɪlʲɪˈɡʲentsɨjə]) به یک طبقه اجتماعی از اشخاص تحصیل‌کرده و روشنفکر گفته می‌شود که به نقد، راهنمایی، و رهبری فرهنگ و سیاست جامعهٔ خود اشتغال داشته باشند.[۱] اینتلیجنتسیا می‌تواند شامل معلمان، هنرمندان، دانشگاهیان، نویسندگان، روزنامه‌نگاران و به طور کلی «اهل قلم» باشد. از لحاظ تاریخی، نقش سیاسی اینتلیجنتسیا تاثیرهای متفاوتی بر شکل‌گیری فرهنگ جامعه، از مترقی تا مرتجع داشته است.[۲][۳]
اصطلاح اینتلیجنتسیا نخستین بار در اواخر قرن هجدهم و در جریان تجزیه لهستان به کار گرفته شد. در آن زمان لهستان تحت حکومت روسیه تزاری بود و روشنفکر لهستانی برونیسلاو ترنتوسکی از اشخاص لهستانی الاصل متعلق به طبقهٔ بورژوازی و تحصیل‌کرده‌ای را رهبر لهستان مستقل آینده می‌دانست که نسبت به سرنوشت و آینده هم‌وطنان خود احساس مسؤولیت می‌کردند و مدعی در اختیار داشتن ابزار فکری و خطوط اصلی برنامه‌ای اجتماعی و سیاسی برای راهنمایی ملت خود به سوی زندگی بهتر و انسانی‌تری بودند. این افراد در دانشگاه‌ها و مدارس عالی نظامی آموزش یافته بودند و هوادار اصلاحات سیاسی، تقویت مبانی زندگی دموکراتیک و مدرن (مانند اروپای غربی به ویژه فرانسه)، و انجام پروژه اصلاحات ارضی و اقتصادی به سود بورژوازی بودند.
در مورد تفاوت بین «اینتلیجنتسیا» و «روشنفکر» دو نظر وجود‌دارد. برخی بین این دو اصطلاح تفاوت می‌گذارند و معتقدند اینتلیجنتسیا محدود به زمان و مکان خاص خود (روسیه تزاری و لهستان) است و برخی نیز می‌گویند اینتلیجنتسیا گروهی اجتماعی هستند که می‌تواند درهر کشوری پدید‌آید.[۴]
↑Pascal Ory and Jean-François Sirinelli, Les Intellectuels en France. De l’affaire Dreyfus à nos jours (The Intellectuals in France: From the Dreyfus Affair to Our Days), Paris: Armand Colin, 2002, p. 10.
↑Williams, Raymond. Keywords: A Vocabulary of Culture and Society (1983) Rev. Ed. , p. 170.
↑Tomasz Kizwalter (Oct 2009). transl. by Agnieszka Kreczmar. "The History of the Polish Intelligentsia"(PDF file, direct download). Reviews. Acta Poloniae Historica: 241 242. Retrieved 16 December 2013. Jerzy Jedlicki (ed.), Dzieje inteligencji polskiej do roku 1918 [The History of the Polish Intelligentsia until 1918]; and: Maciej Janowski, Narodziny inteligencji, 1750–1831 [The Rise of the Intelligentsia, 1750–1831].
↑بابک احمدی، کار روشنفکری، نشر مرکز، تهران، 1384، ص 21
