اسلام و نیازهای زمان که به اسلام و مقتضیات زمان نیز شناخته شده، نام کتابی دو جلدی از مرتضی مطهری است که از مجموع بیست و شش سخنرانی وی گرفته شده‌است. سؤال اصلی که مطهری در این کتاب در پی پاسخ دادن به آن برمی‌آید این است که: «آیا اسلام دینی برای تمام اعصار است و احکام اسلامی نیازهای زمان و شرایط مختلف را مورد توجه قرار داده‌است؟»[۱] مطهری تنظیم این کتاب را به سیدعلی خامنه‌ای سپرد ولی خامنه‌ای پس از مدتی به دلیل عدم فرصت کافی برای این کار، کتاب را به وی بازگرداند.[۲]
مقدمه
مرتضی مطهری در بخشی از مقدمه کتاب خود چنین می‌نویسد:[۳]
... افراد و طبقاتی هستند که این مسئله را واقعاً به صورت یک معمای لاینحل و به صورت یک تضاد آشتی ناپذیر می‌نگرند و معتقدند «اسلام» و «مقتضیات زمان» دو پدیده غیر متوافق و ناسازگارند و از این دو حتماً یکی را باید انتخاب کرد، یا باید به اسلام و تعلیمات اسلامی گردن نهاد و از هر گونه نوجوئی و نوگرائی پرهیز کرد و زمان را از حرکت بازداشت یا باید تسلیم مقتضیات متغیر زمان شد و اسلام را بعنوان پدیده‌ای متعلق به گذشته به بایگانی تاریخ سپرد. روی سخن در این مقاله با اینگونه افراد است.
فهرست
جلد اول
- علت تغییر مقتضیات زمان‌ها
- دو نوع تغییر در زمان
- جامعهٔ درحال رشد
- افراط و تفریط‌ها
- راه میانه
- عقل و راه اعتدال
- خوارج
- عوامل تصفیه تفکر اسلامی
- اخباریگری
- مشروطیّت
- شئون پیامبر صلی الله علیه و آله: رسالت، قضاوت، حکومت
- مقتضیات زمان (۱)
- مقتضیات زمان (۲)
- تغییرات زمان در تاریخ اسلام
- اجتهاد و تفقّه در دین
- قاعدهٔ ملازمه
- علی علیه السلام شخصیت همیشه تابان
- نسبیّت آداب
- عبادت و پرستش، نیاز ثابت انسان
- نظریهٔ نسبیّت عدالت
- ردّ نظریهٔ نسبیّت عدالت
- بررسی نظریهٔ نسبیّت اخلاق
- مسئلهٔ نسخ و خاتمیت
- خاتمیت
- وجدان و مسئلهٔ نسبیت اخلاق
- جبر زمان و مسئلهٔ عدالت[۴]
جلد دوم
- طرح اشکال و پاسخ اجمالی
- مقام عقل در استنباط احکام اسلامی
- آیا اجتهاد نسبی است؟
- جبر تاریخ از دو دیدگاه
- نیروی محرّک تاریخ چیست؟
- نظریه جبر اقتصادی تاریخ و بررسی آن (۱)
- نظریه جبر اقتصادی تاریخ و بررسی آن (۲)
- جامعه و تاریخ از نظر قرآن
- آیا اخلاق، مطلق است یا نسبی؟[۵]
جایگاه کتاب
جایگاه و اهمیت این کتاب به قدری است که تا کنون موضوع چندین مقاله، پایان‌نامه و گزارش قرار گرفته‌است.[۶][۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳]
تجدید چاپ
جلد اول این کتاب تا کنون ۴۱ مرتبه[۱۴] و جلد دوم آن ۳۱ مرتبه تجدید چاپ شده‌است.[۱۵]
منابع
