در زبان‌شناسی به حالتی در جمله‌ها که درک معنای یک عنصر متنی با مراجعه به عناصر دیگر متن امکان‌پذیر می‌شود ارجاع می‌گویند. عمده ارجاعات را ضمایر شخصی، ملکی، اشاره‌ای و صفات ملکی تشکیل می‌دهند.
برای نمونه در این متن (۲۵۵: گلشیری، ۱۳۸۰):
- «می‌نشینم توی تختم و به او نگاه می‌کنم، آن قدر که چشمم تار می‌شود، یا به اشک می‌نشیند طوری که فکر می‌کنم نیستش، آن تکه گوشت کوچک من آنقدر کوچک شده است که پاک محو شده، مثل انگشت کوچک پای همه آدم‌ها.»
در اینجا، ضمیر «ش» و «او» به نهاد محذوف برمی‌گردد و مرجع در بافت بعدی داستان می‌آید که همان تکه گوشت زائد است. به واسطه این شگرد، خواننده کنجکاو می‌شود تا ادامه متن را برای دریافت چیستی مرجع بخواند. ارجاع به معنی اطلاع دادن به صورت رسمی استفاده نمیشود
مرجع‌داری
به عنصری زبانی که به عنصری دیگر اشاره می‌کند مرجع‌دار anaphor گفته می‌شود. به همین صورت رابطهٔ میان مرجع‌دار و مرجع در جمله یا جمله‌های پیشین یا پسین را مرجع‌داری anaphora می‌گویند.
ارجاعات بر دو نوع‌اند: ۱-ارجاعات درون‌متنی ۲-ارجاعات برون‌متنی:
درون‌متنی
مرجع‌داری که به مرجعی پیش یا پس از خود در همان متن زبانی ارجاع می‌دهد درون‌مرجع endophoric نامیده می‌شود.
ارجاع درون‌متنی خود بر دو نوع است:
- الف) پیشین‌سوی back reference که مرجع پیش از ضمیر قرار می‌گیرد؛ یعنی ضمیر به اسم (مرجع) پس از خود ارجاع و ارتباط معنایی پیدا می‌کند. مرجع‌داری که مرجعش پیش از خودش واقع شده است پیش‌مرجع anaphoric نامیده می‌شود.
- ب) پسین‌سوی forward reference که در متن نخست ضمیر و سپس مرجع قرار می‌گیرد. مرجع‌داری که مرجعش پس از خودش واقع شده است پس‌مرجع cataphoric نامیده می‌شود.
عناصر ارجاعی درون‌متنی به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- ۱- ارجاع شخصی: که در موقعیت کلام از طریق شخص نقش‌آفرینی می‌کند.
- ۲- ارجاع اشاره‌ای: که از دیدگاه موقعیت مکانی و فاصله کاربرد دارد.
- ۳- ارجاع مقایسه‌ای: که از طریق همانندی یا شباهت در یک متن مورد استفاده قرار می‌گیرد. توجه داشته باشیم که این نوع ارجاع ممکن است عطف به پیش یا پس شود که ممکن است یک واژه یا یک جمله کامل را هم‌پوشی نماید.
برون‌متنی
ارجاعات برون‌متنی مخاطب را در جهت درک و تفسیر معنا نیازمند اطلاعاتی خارج از متن می‌سازد. معمولاً مخاطب این مشکل را با استفاده از بافت زبان‌شناختی و بافت موقعیتی - محیطی حل و فصل می‌کند.
مرجع‌داری که مرجع و معنای آن با رجوع به خارج از متن زبانی مشخص می‌شود را برون‌مرجع exophoric و چنین رابطه‌ای را برون‌مرجعی exophora می‌گویند.
منابع
