بهترین بازیگر مرد سال از اولین فستیوال فیلم‌های ایرانی
آرامائیس وارطانی هُوسپیان (ارمنی: Արամայիս Վարդանի Հովսեփյան؛ ۲ اسفند ۱۲۹۹ – ۱۷ مرداد ۱۳۵۹) که با نام آرمان هوسپیان شناخته می‌شود، بازیگر، کارگردان فیلم، تهیه‌کننده و نویسندهٔ ایرانی ارمنی‌تبار بود. هوسپیان در ۲۵ سال فعالیت در عرصه سینمایی، در ۵۵ فیلم نقش‌آفرینی کرد. او در سال ۱۳۳۴ جایزهٔ بهترین بازیگر مرد سال را از اولین فستیوال فیلم‌های ایرانی به خاطر بازی در فیلم چهارراه حوادث (۱۳۳۳) دریافت کرد.[۱]
او در ۱۳۳۲ نخستین نقش سینمایی‌اش را در اولین فیلم ساموئل خاچیکیان به نام بازگشت بازی کرد. از دیگر همکاری‌های او با خاچیکیان می‌توان به فیلم‌های چهارراه حوادث، خون و شرف، طوفان در شهر ما، فریاد در نیمه شب، دلهره و ضربت اشاره کرد. او در انسان‌ها (۱۳۴۳) ساختهٔ آرامائیس آقامالیان؛ جادهٔ مرگ (۱۳۴۲) و شیطان در می‌زند (۱۳۴۳) هر دو ساختهٔ اسماعیل ریاحی نیز ایفای نقش کرده‌است. از سال ۱۳۴۴ با کارگردانی و تهیه‌کنندگی عروس دریا فعالیت در عرصه‌های دیگری را نیز تجربه کرد که حاصلش کارگردانی و تهیهٔ پنج فیلم بوده‌است.
زندگی
آرمان به همراه دخترش لوریک
آرمان در روز دوشنبه ۲ اسفند ۱۲۹۹ خورشیدی برابر با ۲۱ فوریه ۱۹۲۱ میلادی در شهر تبریز در یک خانواده ارمنی به دنیا آمد.[۲]
وی تحصیلات ابتدائی را در «دبستان هایکازیان–تاماریان تبریز» گذراند و سپس به علت تعطیلی مدارس ارامنه، از تحصیل بازماند.[الف] آرمان از سنین نوجوانی شیفتهٔ هنر تئاتر گردید و در شهر تبریز در نمایش‌نامه‌های ارمنی بسیاری به روی صحنه رفت.[۳]
آرمان در سال ۱۳۳۲ به دعوت خاچیکیان برای بازی در فیلم بازگشت به «استودیو دیانا» رفت. خاچیکیان در «یک گفتگو» (با غلام حیدری) تعریف کرده‌است که:
«ساناسار خاچاطوریان، مدیر استودیو دیانا، می‌خواست برای ایفای نقش اول بازگشت، از علی محزون که نامش بر سر زبان‌ها بود، استفاده کنم اما من مخالفت کردم و رفتم آرمان را آوردم که در آن موقع، در یک «کفاشی» جنب «سینما متروپل» (سینما رودکی کنونی) کار می‌کرد و فارسی را خیلی بد صحبت می‌کرد»
بازگشت، همچنین معرف چهرهٔ جدیدی به عنوان بازیگر برای سینمای ایران بود. آرمان با این فیلم درخشید. او مشکل لهجه داشت، اما بار دیگر با بهره از شیوهٔ امتحان‌شدهٔ استفاده از دوبلهٔ همزمان، به وسیلهٔ کاظم محمودیان، این اشکال نیز برطرف شد».[۹]
در سال ۱۳۳۵ در نمایشنامه دیوانه نوشته رافی نویسندهٔ مشهور ارمنی، ایفای نقش نمود. این نمایش را آرامائیس آقامالیان کارگردانی نمود و در «تالار کومیتاس» باشگاه آرارات نمایش داده شد.[۱۰]
آرمان یکی از چند بازیگر شاخص دهه‌های ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ ایران بود. علاوه بر نقش‌های متفاوت، در بسیاری از این آثار، نقش مردان ثروتمند شکست‌خورده یا دچار مشکل شده را بازی کرد.[۶]
در سال ۱۳۴۲، جینا لولوبریجیدا، ستاره سینمای ایتالیا که او در این زمان در تهران به سر می‌برد در سینما مهتاب به تماشای فیلم «جاده مرگ» با بازی او نشست.[۹] در سال ۱۳۴۳، به خاطر نمایش جادهٔ مرگ در لس آنجلس از سوی شهرداری این شهر لقب «همشهری افتخاری» را گرفت.[۲] در سال ۱۳۴۴ عروس دریا (به کارگردانی و بازی خودش) در جشنواره بین‌المللی فیلم مسکو (۱۹۷۴) به نمایش درآمد.[۹]
آرمان در سال ۱۳۴۴ به کارگردانی و تهیه‌کنندگی روی آورد و فیلم عروس دریا را با شرکت خودش، فروزان، ویگن و بهروز وثوقی کارگردانی نمود که در «جشنوارهٔ فیلم مسکو» سال (۱۹۷۴) به نمایش درآمد. وی با شش سال وقفه، در سال ۱۳۵۱ فیلم دیگری با نام مستأجر با بازی رضا ارحام صدر کارگردانی نمود.[۳][۹]
شاید مهم‌ترین بازی آرمان در نقش استاد چشمه‌ساز در فیلم چشمه (آربی اوانسیان) باشد که حاصل همکاری این دو هنرمندِ توانمند، فیلمی درخور اعتناء و به‌یادماندنی است.[۴][۱۱]
در دهه ۱۳۵۰، آرمان علاوه بر بازی، با تأسیس «سازمان سینمایی مشعل» در حدود سال ۱۳۵۴ [۱۲] تهیهٔ تعدادی فیلم را هم برعهده گرفت که فیلم‌های مشترک محمد دلجو و امیر مجاهد: علف‌های هرز و شب غریبان از آن جمله‌اند. آرمان طی ۲۵ سال حضور در سینمای ایران، در ۵۵ فیلم بازی کرد که در میانشان فیلم بد هم بود، اما آرمان در هیچ فیلمی، بد بازی نکرد.[۹]
درگذشت
مقبره هوسپیان در خاوران تهران
کار بازیگری آرمان در صحنه تئاتر با نمایشنامه گیکور نوشته هوانس تومانیان، نویسنده سرشناس ارمنی آغاز شد. آخرین فعالیت هنری آرمان نیز در سال ۱۳۵۹، بازی در همین نمایشنامه بود. پس از آن برای عمل جراحی به اسپانیا رفت و سرانجام، در اثرِ «سرطان لوزالمعده»، در روز جمعه ۱۷ مرداد ۱۳۵۹ خورشیدی برابر با ۸ اوت ۱۹۸۰ میلادی در شهر بارسلون درگذشت. پیکر آرمان را به تهران منتقل کردند و در آرامستان بوراستان در جادهٔ خراسان تهران به خاک سپردند.[۲][۴]
جوایز و افتخارات
آرمان هوسپیان در طول زندگی هنری خود افتخارات و جوایز چندی به دست آورد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:[۲][۹]
دریافت عنوان «همشهری افتخاری» از شهردار لس آنجلس به خاطر بازی در فیلم «جادهٔ مرگ».
در ۱۵ خرداد ۱۳۳۴ به خاطر بازی در فیلم چهارراه حوادث (با ویدا قهرمانی در اولین نقش سینمایی‌اش) جایزهٔ «بهترین بازیگر مرد سال» را از اولین فستیوال فیلم‌های ایرانی دریافت کرد.
فعالیت تئاتری را از سال ۱۳۱۹ با بازی در نمایشی به نام «ناموس» شروع کرد. تعدادی از نمایش‌های وی عبارتند از: گیکور، ناموس، سارا، دیوانه، گناهکاران بی‌گناه، جنون، برای شرف.[۲][۱۳]
فیلم‌شناسی
آرمان به واسطهٔ آشنائیش با ساموئل خاچیکیان، وارد عرصهٔ سینما شد و فعالیتش در سینمای ایران، توأم با موفقیت بود و در زمان کوتاهی، تبدیل به یک ستاره شد.
آرمان مهم‌ترین بازیگر ارمنی در تاریخ سینمای ایران است که در دوران فعالیتش در ۵۹ فیلم به ایفای نقش پرداخت و چند فیلم را کارگردانی نمود. از نقش‌های شاخص آرمان می‌توان به نقش آفرینی در فیلم‌های ساموئل خاچیکیان و همچنین به بازی چشمگیر وی در فیلم «گنج قارون» اشاره نمود.[۳][۴][۱۳]
«بازی‌های آرمان در زمان خودش متر و معیارِ بازی موفق یا ناموفق در سینمای ایران بود. او سطح توقع تماشاگران سینمای ایران را بالا برد و پیش از آن که یک ستاره در سینمای ایران باشد، وزنه‌ای در بازیگری به حساب می‌آمد.»
