رنگ سیاه یا قهوه‌ای تیره از مشخصه‌های گیاخاک است و این به‌خاطر فراوانی کربنترکیب آلی در آن است.
گیاخاک یا گیاه‌خاک (به انگلیسی: Humus) بخش ترکیب آلی خاک است. گیاخاک، باقیماندهٔ گیاهان و اجساد جانوران پس از مرگ آنها است.[۱][۲] به‌طوری که دیگر نتوان نوع گیاه و جانور را تشخیص داد. گیاخاک سبب تیره‌رنگی خاک می‌شود. علاوه بر این، گیاخاک سبب ورود آب و هوا به خاک می‌شود و برخی از مواد مورد نیاز گیاهان را به آنها می‌رساند. روخاک، معمولاً گیاخاک بیشتری نسبت به زیرخاک دارد. همچنین گیاخاک در خاک‌های کشتزار‌ها، باغ‌ها و باغچه‌ها زیاد و در خاک‌های بیابانی، بسیار کم است. گیاخاک، آب خاک و فضای خالی بین ذرات خاک را افزایش می‌دهد که برای رشد گیاهان بسیار مفید است.[۳][۴]
گیاخاک، وضعیت خاک را برای رشد گیاهان بهبود می‌بخشد که نیتروژن مهم‌ترین آن‌هاست. نسبت کربن به نیتروژن (C:N) هوموس معمولاً بین ۸:۱ و ۱۵:۱ است و میانگین آن حدود ۱۲:۱ است.[۵] همچنین به‌طور قابل توجهی بر چگالی ظاهری خاک تأثیر می‌گذارد. هوموس بی‌شکل است و فاقد ساختار سلولی مشخصهٔ گیاهان، میکروارگانیسم‌ها یا جانوران اس.[۶]
پوسیدگی در خاک با تجزیهٔ قندها و نشاسته‌ها از کربوهیدرات‌ها آغاز می‌شود که به آسانی تجزیه می‌شوند زیرا پوده‌خوارها در ابتدا به اندام‌های گیاه مرده حمله می‌کنند اما سلولز و لیگنین باقی‌مانده کندتر تجزیه می‌شوند.[۸]
اسیدهای آلی، نشاسته‌ها و قندها به‌سرعت تجزیه می‌شوند، درحالی‌که پروتئین‌های خام، چربی‌ها، موم‌ها و رزین‌ها برای مدت طولانی‌تری نسبتاً بدون تغییر باقی می‌مانند.
لیگنین که توسط قارچ‌های مخرب چوب تجزیه می‌شود،[۹] یکی از پیش‌سازهای اولیهٔ گیاخاک،[۱۰] همراه با محصولات جانبی فعالیت‌های میکروبی[۱۱] و جانوری[۱۲] است؛ بنابراین، گیاخاک تولید شده، مخلوطی از ترکیبات و مواد شیمیایی بیولوژیکی پیچیده با منشأ گیاهی، جانوری یا میکروبی است که عملکردها و فواید زیادی در خاک دارد. برخی گیاخاک تولیدی توسط کرم خاکی (ورمی‌کمپوست) را بهترین کود آلی می‌دانند.[۱۳]
↑González-Pérez, M.; Vidal Torrado, P.; Colnago, L. A.; Martin-Neto, L.; Otero, X. L.; Milori, D. M. B. P.; Haenel Gomes, F. (2008). "13C NMR and FTIR spectroscopy characterization of humic acids in spodosols under tropical rain forest in southeastern Brazil". Geoderma. 146 (3–4): 425–433. Bibcode:2008Geode.146..425G. doi:10.1016/j.geoderma.2008.06.018.
↑Knicker, H.; Almendros, G.; González-Vila, F. J.; Lüdemann, H. D.; Martin, F. (1995). "13C and 15N NMR analysis of some fungal melanins in comparison with soil organic matter". Organic Geochemistry. 23 (11–12): 1023–1028. Bibcode:1995OrGeo..23.1023K. doi:10.1016/0146-6380(95)00094-1.
↑"Vermiculture/Vermicompost". Agri.And.Nic.in. Port Blair: Department of Agriculture, Andaman & Nicobar Administration. 18 June 2011. Archived from the original on 17 January 2016. Retrieved 17 April 2009.
