حقوق فضا مجموعه ای از قوانینی است که فعالیتهای مربوط به فضا را کنترل میکند، شامل توافقات، قوانین و اصول بینالمللی و داخلی است.[۱] پارامترهای حقوق فضایی شامل اکتشاف فضا، مسئولیت خسارت، استفاده از سلاح، تلاش برای نجات، حفظ محیط زیست، به اشتراک گذاری اطلاعات، فناوریهای جدید و اخلاق است.[۲] سایر رشتههای حقوق، از قبیل حقوق اداری، مالکیت معنوی ، کنترل تسلیحات، قانون بیمه، محیط زیست، حقوق کیفری و حقوق تجارت نیز در قانون فضا ادغام شدهاند.[۳]
از زمان جنگ سرد، پیمان اصول حاکم بر فعالیت کشورها در اکتشاف و استفاده از فضای خارجی، از جمله ماه و سایر اجرام آسمانی («پیمان فضای خارج از کشور») و اتحادیه بینالمللی ارتباطات از راه دور به عنوان چارچوب اساسی عمل کردهاست. و مجموعه ای از اصول و رویههای حقوق فضایی را تشکیل میدهد.[۴][۵] بعلاوه، کمیته استفاده صلح آمیز از فضای بیرونی سازمان ملل (COPUOS)، به همراه کمیتههای فرعی حقوقی و علمی و فنی خود، مسئولیت بحث در مورد موضوعات قانون و سیاست بینالمللی فضایی را بر عهده دارند. دفتر امور فضای بیرونی سازمان ملل (UNOOSA) به عنوان دبیرخانه کمیته فعالیت میکند و از طریق طیف وسیعی از کنفرانسها و برنامههای ظرفیت سازی، دسترسی به فضا برای همه را ارتقا میبخشد.[۶] دستورالعملهای خاصی در مورد تعریف فضای هوایی هنوز بهطور جهانی تعیین نشدهاست.[۷]
تحولات اولیه
یکی از کارهای اولیه در زمینه حقوق فضایی، ولادیمیر ماندل، حقوقدان چک، کتاب Das Weltraum-Recht: Ein Problem der Raumfahrt (قانون فضایی: مشکلی از سفرهای فضایی) بود که به زبان آلمانی نوشته شد و در سال ۱۹۳۲ منتشر شد.[۸]
قطعنامههای مجمع عمومی 1721 (XVI) و 1802 (XVII)، هر دو با عنوان «همکاری بینالمللی در استفاده صلح آمیز از فضای بیرونی»، و قطعنامه ۱۹۶۲، یا «اعلامیه اصول قانونی حاکم بر فعالیتهای کشورها در کاوش و استفاده از فضای بیرونی» به اتفاق آرا تصویب شد. این اصول اساسی پایه و اساس پیمان فضای بیرونی سال ۱۹۶۳ را تشکیل داد.[۱۵]
معاهدات بینالمللی
پنج معاهده بینالمللی در COPUOS مورد مذاکره و تنظیم قرار گرفتهاست:
معاهده ۱۹۶۷ مبنی بر اصول حاکم بر فعالیت کشورها در کاوش و استفاده از فضای خارجی، از جمله ماه و سایر اجرام آسمانی («پیمان فضای بیرونی»)
توافقنامه ۱۹۶۸ در مورد نجات فضانوردان، بازگشت فضانوردان و بازگشت اجسام به فضا («پیمان نجات فضانوردان»).
↑Gotlieb, A.E. (1969). "Direct Satellite Broadcasting: A Case Study in the Development of the Law of Space Communications". The Canadian Yearbook of International Law 1969. 7: 33–60. doi:10.1017/S0069005800011826.