توکی پونا (انگلیسی: Toki Pona) یک زبان ساختگی است که نخستین بار در میانه‌های سال ۲۰۰۱ معرفی شد. این زبان به وسیله سونیا لانگ که یک مترجم اهل تورنتو است ابداع شد. توکی پونا یک زبان محدود است که بر مفاهیم و عناصر ساده‌ای که کمابیش بین فرهنگ‌های گوناگون مشترکند، تکیه دارد. لانگ این زبان را برای بیان بیشترین معنا با کمترین پیچیدگی ابداع نمود. این زبان دارای ۱۴ واج و ۱۲۰ واژه ریشه‌ای است. این زبان به عنوان یک زبان فرعی بین‌المللی ایجاد نشده‌است، بلکه در واقع مانند بسیاری از موارد مشابه، الهام گرفته از فلسفه تائوئیستی است.
زبان توکی پونا با هدف سروشکل دادن به فرایندهای فکری کاربران آن ابداع شده‌است. این هدف، در کنار محدود نمودن عمدی دایره واژگان این زبان، باعث شده‌است که در نظر برخی افراد، این زبان به عنوان "زبان خوب", "زبان ساده" یا "گفتمان خوب" شناخته شود. واژه توکی پونا نیز در واقع به معنی "زبان ساده" است.
مولف
مولف این زبان سانیا لانگ است که به عنوان زبانشناس و مترجم زبان‌های انگلیسی، فرانسوی و اسپرانتو فعالیت دارد.
دستگاه نوشتاری
نمایه Sitelen Pona
لانگ به‌طور رسمی از الفبای لاتین برای نوشتار واژگان استفاده نموده است. تلفظ حروف همانند تلفظ به کار رفته در دستگاه IPA است: p, t, k, s, m, n, l, j, w, a, e, i, o, u؛ در اینجا تلفظ j صدای همانند تلفظ y در انگلیسی است.
تلفظ حروف صدادار نیز مشابه زبان اسپانیایی می‌باشد.
حروف بزرگ تنها برای نام افراد و مکان‌ها به کار می‌رود و در اول جمله‌ها نیز از حروف کوچک استفاده می‌شود. به این ترتیب حروف بزرگ تنها برای اسامی بیگانه به کار می‌رود و ۱۲۰ ریشه توکی پونا هیچگاه با حروف بزرگ آغاز نمی‌شوند.
سیتلن پونا (انگلیسی: Sitelen Pona) دومین سیستم نوشتاری پر استفاده برای توکی پونا پس از خط لاتین است که ساختار نوشتاری لوگوگرافی مخصوص به خود را داراست. این دستگاه نوشتاری ابتدا در سال 2013 طراحی شد و در سال 2014 توسط زبانشناس کانادایی سونیا لانگ، خالق این زبان منتشر شد.
فنولوژی و فنوتاکتیک
نمایه تلفظ
توکی پونا دارای ۹ حرف صامت (p, t, k, s, m, n, l, j, w) و پنج مصوت (a, e, i, o, u) است. در هنگام تلفظ، تکیه همواره بر سیلاب نخست است. مصوت بلند، دسته‌های صامت و آهنگ (تون) در این زبان وجود ندارد.
ساختار جمله
برخی ویژگی‌های پایه‌ای ساختار جمله‌ای «فاعل-فعل-مسند»:
در مسند، مفعول مستقیم پیش از عبارت‌های قیدی بیان می‌شود؛
la افعال مرکب یا بندها را از جمله اصلی جدا می‌کند.
ضمیرها
ضمیر mi (اول شخص), sina (دوم شخص) و ona (سوم شخص). کاربرد ضمیرها برای حالات جمع و مفرد یکسان است. هر چند گاهی از ضمیر mi mute برای اشاره به "ما", sina mute برای اشاره به "شماً و ona mute برای اشاره به "آنهاً استفاده می‌شود.
واژگان
120 واژه این زبان با پایه اصل "زندگی ساده" به دور از پیچیدگی‌های زندگی مدرن تدوین شده‌است.
به دلیل تعداد بسیار اندک واژه‌های ریشه‌ای در زبان توکی پونا، واژه‌هایی که از زبان‌های دیگر ترجمه میشوند اغلب به وسیله دو یا چند ریشه توکی پونایی بیان میشوند. برای نمونه، واژه "آموختن" به صورت pana e sona (دادن دانش) ترجمه می‌شود. هرچند اغلب گفته می‌شود که توکی پونا دارای ۱۱۵، ۱۱۸ یا ۱۲۰ واژه است، اما در واقع این مسئله درست نیست زیرا تعداد بیشماری واژه و عبارت مرکب در این زبان وجود دارد.
بسیاری از رنگ ها با عبارات توصیفی بیان میشوندنام بخش های بدن
رنگ ها
زبان توکی پونا دارای ۵ واژه ریشه‌ای برای رنگ هاست: pimeja (سیاه), walo (سفید), loje (قرمز), jelo (زرد) و laso (آبی). هر واژه نماینده چندین مفهوم است: laso به رنگ ها اشاره دارد. با استفاده از ترکیب رنگ های اصلی میتوان رنگ های فرعی ایجاد کرد مانند: laso loje (بنفش), loje walo (صورتی), walo pimeja (خاکستری)
اعداد
این زبان دارای واژه‌های ریشه‌ای برای یک (wan), دو (tu) و خیلی (mute) است. همچنین ala می‌تواند به معنای صفر باشد، اگر چه معنی تحت‌اللفظی آن "نه" و "هیچ" است.
برای اشاره به اعداد بزرگتر از عبارت‌هایی مانند tu wan برای عدد سه و tu tu برای عدد چهار استفاده می‌شود و این قاعده به همین ترتیب ادامه میابد. این مسئله زبان توکی پونایی را برای کار کردن با اعداد بزرگتر غیرکاربردی کرده‌است.
در اوایل معرفی این زبان از واژه luka (به معنی دست) برای اشاره به عدد پنج استفاده می‌شد، و اگرچه لانگ در آخرین نسخه ویرایش شده این زبان کاربرد آن را نهی کرده‌است، اما این مسئله همواره رواج دارد. از ژانویه تا ژوئیه ۲۰۰۶، کابرد luka برای اشاره به عدد پنج نزدیک به ده برابر کاربرد آن برای اشاره به دست بوده‌است. برای نمونه عبارت luka luka luka wan به عدد شانزده اشاره دارد.
ریشه واژه ها
واژه‌های این زبان عموماً از زبان‌های انگلیسی، توک پیسین، فنلاندی، هلندی، فرانسوی، اسپرانتو، کروات و چینی وام گرفته شده‌اند.
mama pi mi mute o, sina lon sewi kon.
nimi sina li sewi.
ma sina o kama.
jan o pali e wile sina lon sewi kon en lon ma.
o pana e moku pi tenpo suno ni tawa mi mute.
o weka e pali ike mi. sama la mi weka e pali ike pi jan ante.
o lawa ala e mi tawa ike.
o lawa e mi tan ike.
tenpo ali la sina jo e ma e wawa e pona.
Amen.
jan li kama tawa nasin pi kama suno li kama tawa ma Sinale li awen lon ni.
jan li toki e ni: "o kama! mi mute o pali e kiwen. o seli e ona."
jan mute li toki e ni: "o kama! mi mute o pali e tomo mute e tomo palisa suli. sewi pi tomo palisa li lon sewi kon. nimi pi mi mute o kama suli! mi wile ala e ni: mi mute li lon ma ante mute."
jan sewi Jawe li kama anpa li lukin e ma tomo e tomo palisa.
jan sewi Jawe li toki e ni: "jan li lon ma wan li kepeken e toki sama li pali e tomo palisa. tenpo ni la ona li ken pali e ijo ike mute. mi wile tawa anpa li wile pakala e toki pi jan mute ni. mi wile e ni: jan li sona ala e toki pi jan ante."
jan sewi Jawe li kama e ni: jan li lon ma mute li ken ala pali e tomo.
nimi pi ma tomo ni li Pape tan ni: jan sewi Jawe li pakala e toki pi jan ali. jan sewi Jawe li tawa e jan tawa ma mute tan ma tomo Pape.
wan taso (تنها)
ijo li moku e mi. (Something is eating me.)
mi wile pakala. (I want to hurt.)
pimeja li tawa insa kon mi. (Darkness goes inside of me.)
jan ala li ken sona e pilin ike mi. (Nobody can know my pain.)
toki musi o, sina jan pona mi wan taso. (Poetry, you are my one and only friend.)
telo pimeja ni li telo loje mi, li ale mi. (This ink is my blood, is my all.)
tenpo ale la pimeja li lon.
