Zuzenbide pribatua norbanakoen arteko harreman juridikoez arduratzen den zuzenbidearen adarra da.
Zuzenbide pribatuaren eta zuzenbide publikoaren arteko bereizketa, zuzenbidearen sistematizazioaren oinarrizko ardatzetako bat izan da historikoki. Doktrina zabalduenaren arabera, zuzenbidearen bi adar nagusi horien arteko bereizkuntza XII. mendean agertu zen lehen aldiz, Domat jurista frantsesaren idatzietan[1].
Irizpide tradizionalaren arabera, harremanaren partaideetako bat subjektu publikoa bada, hots, estatua bada, zuzenbide publikoak arautu beharreko harremana izango da. Aldiz, harremanaren partaide bat bera ere ez bada estatua, zuzenbide pribatuko harreman baten aurrean egongo gara[2].
Zailtasunak
Irizpide horrek ez du baztertzen estatuaren esku-hartzea; izan ere, jakina da estatua dela herritarren arteko eskubide eta betebeharrak arautzen dituena. Hortaz, arautze eta mugaketa funtzioa beti luke azken batean estatuak. Hala ere, ezinbestez eta nahitaez harreman guztietan estatuak esku hartzen duen arren, partaidetza horrek ez dakar harreman oro zuzenbide publikokoa izatea.
Ondorioz, bereizketa tradizionalak honako hauek jotzen ditu soilik zuzenbide pribatuaren mendeko negozio juridikotzat: estatuak zuzenean alderdi interesdun gisa jarduten duen negozioak; hau da, beste norbanako bat balitz bezala jokatzen duen negozio juridikoak[3].
Irizpideen arteko eztabaida
Aurrez azaldu dena irizpide tradizionala bada ere, pentsalariek proposamen ezberdinak plazaratu izan dituzte. Hala, eztabaida korapilatsua sortu duen auzia da bien arteko bereizketarena: legeak ez du zuzenbide pribatu eta publikoa bereiztea ahalbidetuko lukeen irizpide edo zerrendarik jasotzen; eta doktrinak, aldiz, irizpide bat baino gehiago erabili izan ditu, baina aipatutako eztabaidak agerian jartzen du irizpide bat bera ez zela gai izan auzia irmotasunez ebazteko.
Zuzenbide publikoan arau inperatiboak dira nagusi, eta zuzenbide pribatuan, aldiz, xedapenezkoak. Hala ere, zuzenbide pribatuan derrigorrezko arauak hainbat dira, beraz, arazoak sortzen ditu irizpide honek.
Zein pertsonaren arteko harreman juridikoak arautzen dituzten
Oro har, zuzenbide pribatuak norbanakoen arteko harreman juridikoak arautzen ditu. Halaber, gaur egun enpresa publiko askok jarduten dute trafiko juridiko pribatuan eta zuzenbide pribatuko arauek eraentzen dituzte enpresa publiko horiek.
Babesten duten interesa
Zuzenbide publikoak interes orokorra babesten du; pribatuak, ostera, interes partikularra. Nolanahi ere, zuzenbide pribatuko arauek ez dute interes partikularra soilik asetzen, oro har, zuzenbidearen arauek (baita zuzenbide pribatukoek ere) interes orokorra baitute abiapuntu eta azken xede (Espainiako Konstituzioaren 1.1 artikuluak zehazten duen Estatu-eredutik ondorioztatzen den moduan).
Alderdien arteko oreka edo berdintasuna
Zuzenbide pribatuak arautzen dituen egoera eta harreman juridikoetan berdintasun mailan daude alderdiak; zuzenbide publikoan, ordea, alderdietako batek (Estatuak edo Administrazioak, alegia) nagusitasunarekin jarduten du. Zernahi gisaz, trafiko juridiko pribatuan aritzen diren alderdiak ere ez dira egoten elkarren arteko erabateko berdintasun-egoeran; esate baterako, masan egiten diren kontsumo munduko kontratuetan.
Irizpide horiek arazoak sortzen dituztela ikusi den arren, egia da elkarren artean osagarriak direla eta, ondorioz, guztiak batera kontuan hartuz gero, zuzenbide pribatuaren eta publikoaren arteko bereizketa egitea edo hurbiltzea ahalbidetzen dutela.
Zuzenbide pribatuaren printzipio edo ezaugarri nagusiak
Borondatearen autonomia
Norbere interes, uste eta helburuen arabera harreman juridikoak eratzeko, aldatzeko eta azkentzeko ahalmena da. Norbanakoaren askatasunaren adierazpena da, aldi berean, legeak aitortzen eta babesten duena. Hortaz, printzipio horrek berekin dakar pertsonek beren interesak eta elkarrekiko harremanak libreki arautzeko aukera[2].
Hala ere, ez da absolutua, muga jakinen menpe baitago: legeak ezartzen dituen aginduzko arauak eta, Kode Zibilaren 1258. artikulua analogikoki aplikatuz, fede ona, usadioa eta Zuzenbidea ditu mugatzat.
Egintza pribatuetan, subjektuak berdintasun egoeran daudela esaten da. Alderdien arteko hierarkia edo mendekotasunik gabe, elkarren artean adostu beharko dute beren harremana eraendu beharreko arau multzoa. Modu berean, arau horiek urratuko balituzte, aurka egiteko edo betetzea galdatzeko aukera eta bide berdinak izango lituzkete biek ala biek. Zuzenbide publikoan, aldiz, Estatuak herritarrok ez ditugun pribilegio eta abantailak ditu, eta, beraz, oreka hausten da.
Zuzenbide pribatua osatzen duten adarrak
Zuzenbide pribatuaren barruan, Zuzenbideko adar batzuk aurki ditzakegu; adar horietan guztietan, aurrez aipatutako ezaugarri edo printzipioak nagusitzen badira ere, berezitasunak dituzte[3].
Norbanakoen egoera zibila, ondarea, eskubide errealak, obligazioak eta kontratuak arautzen dituen Zuzenbidearen adarra da. Hortaz, besteak beste, honako hauek sartzen dira adar honen barruan: nazionalitatea, jabetza, edukitza, hipoteka eta haren antzeko berme errealak, kontratu erantzukizuna, oinordetza, ezkontzaren erregimena, filiazioa… Zuzenbide pribatuaren adar nagusi eta paradigmatikoa, norbanako guztioi aplikatzen zaiguna.
Merkataritza arautzen duen zuzenbidearen adarra; hau da, merkatariak, horiek egiten dituzten merkataritza-egintzak eta merkatarien arteko harreman juridikoak arautzen dituen adarra, betiere Merkataritza Kodeak adierazten dituen kontzeptuekin bat. Zuzenbide profesionala da, eta ondorioz, ez zaigu norbanako guztiei aplikatzen, aplikazio eremu subjektibo mugatua baitu.
Eenplegatzaile edota enpresaburu baten eta soldatapean eta besteren kontura lan egiten duen langile baten arteko harremanak arautzen dituen arau multzoa da. Lan Zuzenbide indibiduala (oporrak, soldatak, kaleratzeak…) eta kolektiboa (sindikatuak, enpresaren barruko langileen ordezkaritza, gatazka kolektiboko neurriak…) hartzen ditu bere barruan. Langileen Estatutuak finkatutako ezaugarriak biltzen dituzten langileei, eta zeharka baina ezinbestez, enplegatzaile zein enpresaburuei aplikatzen zaie. Halaber, langile autonomoei, esaterako, araudi berezia aplikatzen zaie.
Aipatutako adar horiek guztiak, esan bezala, zuzenbide pribatuaren barruan kokatu beharrekoak dira. Hala ere, horietako bakoitzak jurisdikzio-ordena ezberdina du (zibila, merkataritzakoa eta lan arlokoa) eta aplikazio-eremu zein ezaugarri ezberdinak ditu.
