Rawabi (arabieraz: روابي, Muinoak esan nahi du) da palestinarrentzat eta palestinarrek eraikitako lehen hiria[1][2][3]Zisjordanian, eta «ekimen palestinar enblematikotzat» aitortzen da[4][5][6]. Rawabi Birzeit eta Ramallahtik gertu dago. Plan nagusiak 6.000 etxebizitza-unitate dituen goi-teknologiako hiri bat aurreikusten du, 25.000 eta 40.000 bitarteko biztanleria bilduko duena[4][7], sei auzotan banatuta[1][8]. Eraikuntza 2010eko urtarrilean hasi zen[9] 2014rako, 3.000 pertsona inguru hartzen zituzten 650 familia-apartamentu[10] osatu eta salduak ziren, baina ezin izan ziren okupatu[4] hiria urez hornitzeko negoziazioak geldituta baitziren[7]. Hiria urik gabe geratu zen; atzerapena Israel eta Palestinako Uraren Batzorde Mistoari egotzi zioten, israeldarrek palestinarrei egotzi zieten atzerapena, eta palestinarrek israeldarrei[11]. 2015eko martxoaren 1ean, bere sustatzaileak, Bashar al-Masri-k, iragarri zuen Israelek, azkenean, hiria Israelek kontrolatutako ur sarera konektatuko zuela[12]. Israelen, Rawabiri «Palestinako Modi'ín» deitzen zaio[13]. Proiektua Palestinako zenbait mugimenduk, hala nola, Palestinako BDS Batzorde Nazionalak[14], eta Israelgo kolono talde batzuek kritikatu zuten; lehenak Israelgo materialak erabiltzeak okupazioa normalizatzen duela esan zuen; bigarrenek, berriz, proiektuak Israel inbaditzen duela eta terroristen base bihur zitekeela adierazi zuten[15][16]. Erosleak 2015eko abuztuan hasi ziren apartamentuetara aldatzen[17]. 2017ko maiatzean, hirirako errepidea kontrolatzen zuten Israelgo kontrolguneak zeharkatzeko zailtasunak izan arren, Masrik esan zuen 3.000 palestinarrek hartu zutela bizilekua bertan, nahiz eta urte bereko Palestinako erroldan, 710 biztanle baino ez ziren zerrendatu[18][19].
Kokapena
Rawabi Ramallahtik 9 kilometro ipar-mendebaldera dago[2], Birzeitetik 3,5 kilometro iparraldera, Jerusalemetik 20 kilometro iparraldera , Tel Avivetik 40 kilometro ekialdera eta 25 kilometrora Nablus, hegoaldera. Amman, Jordaniako hiriburua, 70 kilometro ekialdera dago[20]. Horrez gain, Israelgo Ateret kokalekua (asentamendu) gertu dago. Masrik azken hori etorkizunean Rawabiren auzo bat izatea aurreikusten du[16]. Eraikuntza gunea bi muinotan hedatzen da, itsas mailatik 700 metrora[21]. Egun argi batean, Mediterraneo itsasoa, 40 kilometro mendebaldera[20], eta Israelgo kostaldeko Tel Aviv hiria ikus daitezke gunetik[22]. Rawabiren udal-mugak 6.300.000 metro koadroko lursaila hartuko du[23]. Bizitegi- eta merkataritza-garapena 40.000 biztanleko estimazioan oinarritzen da[24][25].
Finantzaketa
Arazo bat Zisjordanian hipoteka sistema tradizional bat falta zela izan zen[26]. Horretarako, garapena 500 milioi dolarreko hipoteka-eskema bati lotuta zegoen[27]. Washington Post-ek jakinarazi duenez, Rawabi «espresuki, goranzko mugikortasuna duten familientzat dago diseinatuta, Ameriketako Estatu BatuetanReston, VA moduko lekuetara grabitatuko lukeena. Garapenak Estatu Batuetako beste inportazio batean oinarritzen dira, etxebizitzaren hipoteka, eta, Zisjordaniako, Fannie Mae estiloko erakunde bat sortzea barne»[28].
Rawabi Palestinako historiako sektore pribatuko proiekturik handiena da[29][30]. 2008an Betlemen egin zen Palestinako Inbertsioen Konferentzian hasi zen[31]. Proiektua Masriren jabetza inbertsio enpresaren arteko lankidetza publiko-pribatua da, Bayti (My home) Real Estate Investment Companyren eta bere korporazio nagusiaren, Masser Internationalen arteko lankidetza publiko-pribatua da, zeinak mila milioi dolarren[32] inbertsioaren heren bat ezarri zuen, Qatar Diar Real Estate Investment Company (Qatar Inbertsio Agintaritzaren jabetzako inbertsio funtsa), Massar International[33] eta Palestinako Aginte Nazionalaren laguntza finantzarioarekin[34].
Garapenaren guztizko kostua, gehienbat Qatar LDR konpainiak eta Masrik, Nablusekoa[14] jaiotzez eta milioi asko dituen palestinarrak, finantzatutakoa, 850 milioi dolarrekoa da, gutxi gorabehera[8]. 2015eko ekainean, Rawabin egindako inbertsio osoa 1.200 milioi dolar da[13]. Masrik nazio eraikuntza proiektu baten parte integral gisa ikusten du garapena, etorkizuneko Palestinako estatu baten eraikuntza gisa, alegia. Mutikoa zenean, Nablusen, Palestinako bandera kalean eramatea nahikoa zela Israelgo soldaduek tiro bat emateko dio[1]. Proiektua burutzeko kalkulatu zen 8.000 eta 10.000 arteko lanpostu berri sortuko zirela Palestinako eraikuntzaren sektorean[35]. Palestinako Agintea gunez kanpoko azpiegiturak hornitzeaz arduratzen da, eta Bayti Real Estate Investment Company, hiriaren diseinu eta garapenaz[36]. Rawabiren ekonomia-hazkuntza estrategiaren arabera, haren garapenak 3.000-5.000 lanpostu berri sortuko lituzke 'ezagutzaren ekonomia' industrietan, informazioaren teknologia, farmazia eta osasun-laguntza barne[37].
2010eko martxoaren 15ean, Bashar Masrik, Bayti Real Estate Investment Company-ko zuzendari gerente eta Massar International-eko presidenteak, eta Leocadia I. Zak-ek, Estatu Batuetako Merkataritza eta Garapen Agentziaren (USTDA) zuzendariak, bi diru-laguntza itun sinatu zituzten Daniel Rubinstein AEBko kontsul nagusiaren aurrean. USTDA diru-laguntzek bi bideragarritasun-azterketa finantzatu zituzten. Rawabiko IKT azpiegitura eta zerbitzuen plan nagusi bat garatzeko lehen azterketa Fairfax-eko (Virginia) Decision/Analysis Partners LLC estatubatuar kudeaketa-aholkularitza konpainiak irabazi zuen[38]. Bigarren azterketak Rawabi eta inguruko komunitateentzat hondakin-uren tratamendu tertziarioko instalazio bat eraikitzeko aukera aztertu zuen[39]. Aurretik, otsailaren 28an, John Kerry Estatu Batuetako senatariak eraikuntzaren eremua bisitatu zuen Rubenstein eta David Hardenekin (George J. Mitchell Ekialde Hurbilerako mandatari bereziaren aholkulari nagusia) batera[40]. 2009an, Palestinako Agintaritzak 150 milioi dolar emateko konpromisoa hartu zuen elektrizitate, ura, estolderia, eskolen eta errepideen azpiegituren kostuak estaltzeko, baina ez zuen bere hitza bete. Ondorioz, kontua erosleek ordaindu behar dute, eta horrek etxeen kostua ehuneko 10 eta 12ren igoera dakar[32].
Garapenak, diru-fluxuaren krisiaren ondorioz, finantza krisialdi bati aurre egin zion 2014an, Masrik ezin izan zuenean 70 milioi dolar kobratu etxebizitzen jabe eta hipoteka-bankuetatik 600 apartamentuko lehen multzorako, ezin baitziren entregatu sarbide arteko errepidea bukatu eta ur-hornidurak Israelen baimenak lortu arte[4].
Plan Nagusia
Palestinako Aginte Nazionalak ez zuen Israelgo baimenik behar eraikitzeko, Rawabiren lurrak erabat Palestinako kontrolpean dagoen A eremuan baitaude[10][41]. Rawabiren plan nagusia eta aurrediseinua Raphael Samach-ek zuzendutako AECOMeko diziplina anitzeko talde batek garatu zituen[42][43] (orain SAMACH+SEOrekin batera), Birzeit eta An-Najah National unibertsitateetako tokiko adituekin eta Baytiko talde teknikoekin lankidetzan[34]. Palestinako Aginteak eta Palestinako Goi Plangintza Kontseiluak onartu zuen[44]. Diseinuaren ekarpenak kezkak barne hartzen zituen Israelgo kokaleku baten bertsio palestinar itxura saihesteko: zuhaitz autoktonoak landatzen dira; teilatu gorriak –halako kokalekuen ikur estetikorik indartsuena– baztertzen dira; Udalerriko harresi defentsiboei jaramonik egin ez eta guardia-dorreak ez dira aurreikusten[45].
Hiria eraikitzeak 8.000-10.000 palestinarrentzat lanpostuak sortu ditu, horietatik heren bat emakumeak, eta haien soldata Palestinako gutxieneko soldataren % 30etik gorakoa da[1][32]. Bizitegi-guneek bankuak, dendak, gasolindegiak, bulegoak, zortzi eskola, jolastokiak, ibilaldi-ibilbideak, bi meskita, eliza greziar ortodoxo bat[32], ospitalea, hotela, zazpi pantailako zinema eta beste arte-areto batzuk biltzen dituen hirigune bat inguratuko dute, arkupe eta kafetegiz jositako erdiko plaza batean[4][46][47]. Ingeniari eta arkitektoen herena emakumeak dira, mundu arabiarrean aurrekaririk gabeko genero parte-hartzea. Diseinuak birziklatzeko azpiegitura landu bat aurreikusten du: eraikinetan, ez dira ur-dorreak ezarriko, ezta antena parabolikoak onartzen ere. Urasistema informatiko baten bidez birziklatuko da, eta soberakinak hiriko parkeak ureztatzeko erabiliko dira. Garraio publikoaelektrizitatearekin funtzionatuko du, bizilagunei doako garraioa eskainiz, bisitariek ordaindu beharko dutelarik soilik. Nahiz eta industria gune bat aurreikusi, dagoeneko gunera doan errepide asfaltatuekin, oraindik ez da Israelgo agintarien baimenik jaso[7]. Futbol-zelaia eta anfiteatro erromatarra, ezti koloreko zutabeez inguratuta eta 12.000 eserlekurekin, osatuta dago[4][16].
Lehen 700 unitateak 2013ko ekainean jarri zituzten salgai, 60.000 eta 170.000 Dolar bitarteko prezioekin, eta, horietatik, % 90 saldu ziren, sustatzailearen arabera, hilabeteko epean[26]. 2013an Rawabiko hasierako etxebizitzen erosleetatik, % 7 emakume profesional ezkongabeak dira, eta % 11, kristau palestinarrak[1]. Lisa Goldman, New America-ko 'Israel-Palestina Initiativeko' zuzendariak dio proiektuak okupazio militarraren etengabeko arazoetatik arreta desbideratzen duela, eta etxe-erosleak palestinarren batez besteko diru-sarrerak baino 20 aldiz gehiago irabazten dituzten klase ertaineko bikoteak direla [10].
Proiektu ekologista
Milaka zuhaitz landatzen ari dira hiriaren inguruan, baso bat hazten duen proiektu berdearen barruan[48]. Juduen Funts Nazionalak 3.000 zuhaitz oparitu zion proiektuari, eta horren iragarpenak israeldar eta juduen barne eztabaida piztu zuen[49]. Palestinako Nekazaritza Ministerioak eta tokiko eta nazioarteko erakundeek, korporazioek eta norbanakoek ere eman dituzte zuhaitz gazteak[23].
Rawabiko teknologia-gunea
2017an, teknologia-gune bat ireki zen Rawabi hirian[50]. Rawabi City webgunearen arabera, Rawabiko teknologia-guneak Palestinako IKT sektorearen hazkundea katalizatzea eta eustea espero du lau ekimen handirekin: (1) Tokiko eta nazioarteko IKT enpresak erakartzea Rawabin operazioak ezar ditzaten; (2) Rawabi Institutua ezartzea. 'Training and Advancement-erako' (RITA), teknologian oinarritutako merkatuak bultzatutako prestakuntza institutua; (3) CONNECT, IKT ekintzaileentzako lankidetza lan-espazioa; (4) BADER, arrisku-kapitala eskaintzen dien kapital pribatuko funtsa IKT enpresa berrientzako[51],
2018ko otsailean, lau enpresa ari ziren lanean CONNECT lankidetza lan-gunean: WebTeb, WebMD-en arabierazko bertsioa; Imagry, gidatze automatizatuko softwarearen garatzailea; Studio 83, higiezinen enpresentzako 3D bistaratze hornitzailea; eta GETAWAY, Alemaniako autoa partekatzeko garatzaile enpresako langile bat[50].
Errepideak
2007an Israelen bermeak lortu baziren ere baimena emango zuela, zenbait urte behar izan ziren baimena lortzeko astero eraikuntza-gunera 100 kamioi sartzea ahalbidetuko zuen sarbide errepide handi baterako eta aurreikusten diren 40.000 bizilagunek erabiliko zuten autoen bolumenari aurre egiteko[32], azkenean, eraikuntzako materialak garraiatzeko lehen sarbide errepidea baino askoz txikiagoa eta laburragoa egiteko[1]. 2012ko urtarrilean soilik onartu zuten kamioientzako sarbide errepide bakarra Israelgo agintariek[52], Ban Ki-moonNBEko idazkari nagusiak bisita egin baino lehentxeago[53]. Biztanleentzako sarbide errepidea onartzeke dago oraindik. C eremutik[8][54] igaro, eta 465 errepidea zeharkatu behar du, Ateret eta Halamish inguruko israeldar kokalekuetako biztanleek eta Birzeit-eko biztanle palestinarrek erabiltzen dutena, batez ere. 2013. urte hasieran, 465 errepidea Ramallahrekin lotzen duen errepide zati berri bat onartu zen, Palestinako trafikorako soilik zuzendua zegoena. 2015eko ekainean, Israelek, oraindik, ez ditu baimenik eman Rawabirako errepide bakarra zabaltzeko, baita Nablus eta Ramallahrako beste sarbide batzuk egiteko ere[13].
Lurzoru erosketa eta ur hornidura
Lehen 600 apartamentuak 2013rako bukatu ziren, eta 2014ko udaberrian euren jabe palestinarren esku utzi behar zituzten. Une horretan, Israelek, Rawabi proiektua onartzeko, Uraren Batzorde Mistoarekin biltzeko eskatu zien palestinarrei, horiek nahi ez zutena, ezen behartuta izango baitziren kokalekuetarako ur-proiektuak onartzera. Hala ere, Israelek ura eman zien kokalekuei, baina Rawabiri ukatu egin zion, erosle berriak bertaratzea eragotziz[55].
Urak behin eta berriz frogatu du auzi gatazkatsua dela Israel eta Palestinako Agintearen arteko negoziazioetan. Zisjordaniako 600.000 kolono israeldarrei eremuko 2,7 milioi palestinarrei esleitutako ur kantitatearen 6 aldiz hornitzen zaie[1]. 2014ko abuzturako agindu zuten arazoaren konponbidea[4], baina Israelek ez zuen eskatutako baimena eman. Ondorioz, garapen proiektuaren finantza-bideragarritasuna kolokan egon zen[4]. Israelek hirian sartzeko bide bat eraikitzeko baimena ere falta ziren 2015eko otsailera arte[4]. Giltzarri bihurtu ziren barne-borroka politikoak, palestinar-israeldar batzorde bateratu bat biltzea beharrezkoa ote zen urarekin behin betiko lotura baimentzeko eztabaidarekin batera[10], Urte batzuetan, Moshe Yaalon Israelgo Defentsa ministroak baldintza jarri zuen hiria Mekorot konpainiarekin konektatzeko: Israel eta Palestinako Uraren Batzorde Mistoa biltzea baimenak emateko, ez soilik Rawabiri, baizik eta Israelgo kokalekuei ere; proposamen horren kontra Palestinako Agintaritza jarri zen, zeina 2010etik Batzordea biltzeari uko egin baitio, Israelek Zisjordanian dituen kokalekuei palestinarren legitimazioa ematea saihesteko[7]. Atzerapen horiek ez dira juduen kokalekuekin gertatzen, Mekorotek Zisjordaniako legezko edozein etxe judua konektatzen baitu bere ur-sarearekin[7]. Tony Blairrek, Ekialde Hurbileko Laukoteko buruak, Barack Obamarekin batera Israelek Rawabi ur-konexioez hornitu ez izanaren auzia planteatu duena, palestinarren alde egin du gai honetan, eta adierazi du arrazoiak dituztela kokalekuk hornitzeari uko egiteko, kokalekuak, urarekin, bake-negoziazioetan giltzarri diren heinean.
Ya'alonek 2015aren hasieran amore eman zuen, eta hiria Mekorotera lotzea onartu zuen. Erabakia Yoav Mordechai jeneral nagusiak (Israelgo gobernuaren jardueren koordinatzaileak Palestinako lurraldeetan[11]), berretsi zuen, baina lotura are gehiago atzeratu zen Silvan Shalomek, Azpiegitura Nazionaleko Energia eta Uraren ministroak, erabakia atzeratu zuen Israelgo eskuin muturreko kolonoen lobbyaren[56] eskutitz gogor baten idazketa kanpainako subjektu bihurtu zenean[7], azpimarratuz Israel-Palestinar Uraren Batzorde Mistoaren baimena behar zela[11]. Zisjordanian, Defentsa ministroak hodiaren gaineko agintea du, uraren ministroa, berriz uraz arduratzen da, eta Mekerotek ez luke urik hornituko Azpiegitura ministroak Ur Agintaritzari ura emateko baimenik ematen ez badio[12]. Weissglass eta Shlomo Eldarren arabera, ez da beharrezkoa batzorde bateratuaren aldez aurretiko onespena izan lurralde horietan israeldarren kokalekuetan ur-konexioak ezartzeko, nahiz eta Shalomen Ministerioak azpimarratu Osloko Akordioetan ezarritako xedapen bat dela[11]. Haaretzen editorial batek hiria ura lotzeari uko egitea deskribatu zuen helburu diplomatikoak lortzeko zigor gisa[57]. Reuven Rivlin Israelgo presidenteak ere Rawabiri ura emateko eskatu zion Israeli[56]. Otsailaren 26an hautsi zen blokeoa, Benjamin Netanyahu Israelgo lehen ministroak eragozpenak baztertu eta loturari baimena eman zionean[10][58].[ Masrik erabakia txalotu zuen, eta honakoa esan zuen: «Orain gure uraren eskubide unibertsala dugu, inolako emakidarik egin gabe»[10].
Gaur egun, hiriak puntako ur-sare bat dauka –denborarekin, hiritik kanpo kilometro erdira gutxi gorabehera ur biltegi handi batek ere hornitua–, 2,4 km-ko hodi bati lotuta dagoena, Palestinako administrazio zibilaren mendeko A eta B eremuetan barrena[7][59]. Israelek oraindik baimena eman behar du Mekorotek, Israelgo ur-konpainiak, Umm Safa-n duen lantegirako azken loturarako, C eremuan zehar 1,1 kilometro, zeina Israelgo administrazio militarraren menpe dagoen[7][21]. Teknikoki, 5 cm-tik gorako hodiak behar dituzten Zisjordaniako ur azpiegitura berri guztiek Israel-Palestinako Uraren Batzorde Mistoaren oniritzia behar dute[16]. Benjamin Netanyahu Israelgo lehen ministroa hiria ur-sarearekin konektatzearen alde agertu zen[12].
2016ko ekainera arte, 250 familia palestinar hartu dute bizilekua Rawabin. Zailtasunek jarraitzen dute hodiak eguneko 300 metro kubiko ur baino ez baitu hornitzen, hau da, bizilagunen beharrizanen eta eraikuntza gehiago egiteko eskakizunen azpitik[60][61].
Erosteko eskubidea
Rawabin, juduek apartamentuak eros ditzaketen galdetuta, al-Masrik erantzun zuen etxebizitza erosleek Palestinako Agintaritzaren baimena lortu behar dutela, sei hilabetera arte iraun dezakeen prozedura. Honetaz ez du kexarik izan, eta gaineratu du: «israeldar gaiztoek» propietateak erosi eta euren leihoetan israeldar bandera jartzeko aukera saihesteko diseinatuta dagoelako. Israeldar-arabiar askok inbertsio gisa edo aisialdirako erosi dituzte apartamentuak[13].
Gatazkak
Rawabiren eraikuntza. Industriagunea eta auzo batzuk. Ateretik ikusita.
William Booth-ek, Washington Post-eko idazle eta bulego buruak, adierazi du:
«
Rawabi gatazkaren betiko kontrako kontakizuna da, zeinetan palestinarrak terrorista edo biktima gisa azaltzen diren askotan, Bibliako garaietatik kanpo errefuxiatu-esparruetan edo hautsez betetako herrietan bizi direnak[62].
»
Masri bi aldeek eraso diote bere garapenari ekiteagatik. Palestinar batzuek protesta egiten dute haren planteamenduak Israelek Zisjordaniaren okupazioa ustez 'normalizatzen' duelako[32].
2010ean, Israelgo kolonoek manifestazioak egin zituzten proiektuaren aurka protesta egiteko, nahiz eta aitortu ezin zutela hiria eraikitzea eragotzi[63]. Kolono batzuek inguruan kokalekuak ezarriko zituztela esan zuten[64].
Masrik ukatu egin ditu kolonietako eraikuntza-hornigaien eskaintzak, eta Rawabi nola modelatu behar den Israelgo iradokizunei ez die jaramonik egin[32]. Erregistroan esan bezala joan da:
«
Kolonoak, oro har, gure herria jazartzen jarraitzen duten pertsona gaiztoak dira; gure lurretan legez kanpo bizitzen jarraitzen dute, eta ia mundu osoak aitortzen du legez kanpokoa dela. Ez gara legez kanpoko erakundeez edo legez kanpoko gaiaz arduratzen[32].
»
Proiektuan lan egiten duten kontratista guztiei «kokaguneetatik datozen Israelgo produktuak erabiltzeari edo kokaguneetan bertan lan egiteari uko egiten dion akordio bat sinatzea» ezarri die[65].
Palestinar batzuek garapena kritikatzen dute oparotasun ekonomikoa izan dezaketelako inpresioa sortzen duela Israelgo okupazioak jarraitzen duen bitartean[10]]. Yousef Munayyer-ek adierazi duenez, «proiektuak Palestinan espazio zoriontsu bat dagoelako ilusioa sortzen du, Palestinako bizitzaren alderdi asko gobernatzen dituen okupazio militarretatik independentea dena»[10]. Erantzun gisa, Masrik dio okupazioa desafiatzen duen sinboloa dela, Palestinako lurraldea kokaguneetarako konfiskatzetik bermatzen duena, okupazio basati baten mendean lan aukerak irekitzen dituela eta talentu handiko palestinarren jakintsu-ihesa blokeatzen duela. Beraz, gaineratzen du, halako garapen-proiektu batek (kritikari batzuek dioten moduan) okupazioa itxura ona ematen badu, «agian kanpin-dendetan bizi beharko ginateke; agian denok izoztuta hilko ginateke»[10]. Proiektua diseinatzerakoan, ez nuen uste «Israelek eta Palestinak elkar musukatu eta zoriontsu biziko zirenik»[26].
↑Projects Unit (ANUPU), An-Najah National University (January 2010). "Environmental impact assessment for the new city of Rawabi" (PDF). Palestinian National Authority Environmental Quality Authority. p. 33. Archived from the original (PDF) on 27 May 2010. Retrieved 3 October 2010.
