Pandemia[1] (grezieratik παν pan 'dena' + δήμος demos 'herria, jendea') mundu mailako edo lurralde zabal bateko izurria edo epidemia da, adibidez, hainbat kontinentetan edo mundu osoan, eta horrek pertsona askori eragiten die. Gaur egungo pandemiak HIESa eta COVID-19a dira.
Herrialde eta kontinente askotara hedatzen den gaixotasuna da; muga asko gainditzen ditu; espero diren kasuen kopurua gainditzen du, eta denboran zehar irauten du; gainera, herri edo eskualde bateko ia pertsona guztiei erasotzen die. Pandemia nazioarteko mugak zeharkatzen dituen eskala batean gertatzen den epidemia da, eta, oro har, mundu osoko pertsonei eragiten die. Gaixotasun edo gaitz bat, hedatuta dagoelako edo heriotza asko eragiten dituelako, berez, ez da pandemia bat, infekziosoa izan behar baitu. Adibidez, minbiziaheriotza askoren erantzulea da, baina ez da pandemiatzat hartzen gaixotasuna ez delako kutsakorra (hau da, erraz transmititzekoa), ezta infekziosoa ere[10].
Ebaluaketa
Faseak
Munduko Osasun Erakundeak (MOE) sei etapako sailkapen bat aplikatu zuen aurretik, birus berri bat gizakietan lehen infekzioak izatetik pandemia izatera igarotzeko prozesua deskribatzeko. Hasten da animalia gehienak birus batekin kutsatuta daudenean eta animaliek, kasu batzuetan, pertsonak kutsatzen dituztenean; gero, birusa pertsonen artean zuzenean transmititzen hasten den etapara igarotzen da, eta amaitzen da birusak gizakiengan eragindako infekzioak mundu osoan zabaldu diren etaparekin. 2020ko otsailean, MOEko bozeramaile batek argitu zuen ez dagoela «pandemia baterako kategoria ofizialik»[11].
Birusa animalien artean kutsatzen da, gizakiongan eraginik izan gabe.
Etxe-animaliak edo animalia basatiak kutsatu zituen birusak, gizakiok ere kutsatzen hasten da, pandemia sortzeko arrisku handia egonez.
Birusak pertsona talde txiki batean baino ez du eraginik, eta lehendabizikoz, animaliek pertsonak kutsatzeaz gain, pertsonek beste pertsona batzuk ere kutsatzen dituzte.
Birusak pertsonaz pertsona kutsatzeko ahalmena baieztatzen da, eta komunitate-agerraldiak sortzeko gai da. Egoera horrekin, pandemia izateko arriskuak nabarmen egiten du gora. Birusaren agerraldi baten susmoa duen edo kasuren bat egiaztatzen duen edozein herrialdek Osasunerako Mundu Erakundearekin harremanetan jarri behar du, erakundeak egoera aztertu eta erantzuna koordinatu dezan. Dena den, egoera horretan egoteak ez du esan nahi pandemia saihestezina denik.
Birusa pertsonaz pertsona kutsatzen da, gutxienez, eskualde bereko bi herrialdetan. Nahiz eta herrialde askotan eraginik ez izan, pandemia gertu dagoelako seinale da, eta horren aurka erabakitako neurriak abian jartzeko denbora agortzen hasten da.
Pandemia gertatzen da, mundu osoan zehar hedatuz. Ezin da prebenitu, eta, horrenbestez, egoera kontrolpean izaten saiatu behar da.
2009ko maiatzean, gripearen pandemiari buruzko prentsaurreko birtual batean, Keiji Fukuda doktoreak, MOEko Osasun Segurtasuneko eta Ingurumeneko bitarteko zuzendariorde nagusiak, esan zuen: «Pandemia batean pentsatzeko modu erraz bat... hau da: pandemia agerraldi global bat da. Orduan, galdera hau egin daiteke: «Zer da agerraldi global bat?» Agerraldi globalak esan nahi du, ezen birusaren hedapenaz gain agentearen hedapena ikusten dugula... eta gero gaixotasunaren jarduerak ikusten ditugula»[13].
Gripearen pandemia posible bat planifikatzean, MOEk pandemia baterako prestaketa-orientazioari buruzko dokumentu bat argitaratu zuen 1999an, 2005ean eta 2009an berrikusia, eta, fase bakoitzerako, fase eta ekintza egokiak definitzen zituen izenburutzat MOEren pandemiaren faseen deskribapenak eta faseko ekintza nagusiak zuen «laguntza-memoria» batean. 2009ko berrikuspena (pandemia baten deskribapenak eta hura deklaratzera eraman zuten faseak barne) 2009ko otsailean amaitu zen. H1N1 2009 birusaren pandemia ez zegoen zerumugan une horretan, eta, dokumentuan, ez da aipatzen[14][15]. Dokumentu horren bertsio guztiak gripeari buruzkoak dira. Faseak gaixotasunaren hedapenak zehazten ditu. Gogortasuna eta hilkortasuna ez dira aipatzen MOEren gaur egungo definizioan, nahiz eta faktore horiek aurretik sartuak diren[16].
2014an, AEBko Gaixotasunak Kontrolatzeko eta Prebenitzeko Zentroek MOEren etapa pandemikoen antzeko esparru bat sortu zuten, pandemia-tarteen esparrua izenekoa[17]. Bi tarte aurre-pandemiko ditu:
Ikerketa
Ikuskapena
eta lau tarte pandemiko:
Hasiera
Azelerazioa
Dezelerazioa
Prestakuntza
Taula bat ere badu, tarteak definitu eta OMEren pandemiaren faseekin lotzen dituena.[erreferentzia behar]
Larritasuna
Gripeak AEBn eragin ditzakeen heriotza hipotetikoen estimazioak. 2010ekoa, heriotza-tasaren eta infekzioaren intzidentzia metatuaren balio aldakorren bidez. Heriotzen zenbaki zenbatetsi hautatuak lerro beltz batekin adierazten dira, heriotza-tasaren eta intzidentzia metatuaren konbinazio esanguratsu bakoitzean. Heriotza-tasa larritasun klinikoko neurri baten adibidea da, eta infekzioaren intzidentzia metatua pandemia baten larritasuna ebaluatzeko esparruan hartutako kutsagarritasun-neurri baten adibidea da[18].
Iraganeko gripe-pandemien adibide goratuak. Kolore-eskema bat sartu da AEBko biztanlerian gripeak eragindako heriotzen zenbatespen hipotetikoak irudikatzeko. 2010ekoa, aurreko irudiko kolore-eskala berarekin.
2014an, AEBko Gaixotasunak Kontrolatzeko eta Prebenitzeko Zentroek, izan ere, pandemia baten larritasuna ebaluatzeko esparrua (PSAF ingelesez) onartu zuten pandemien larritasuna ebaluatzeko[17]. PSAFek 2007ko pandemiaren larritasun-indize lineala ordezkatu zuen pandemiaren larritasuna eta bilakaera ebaluatzeko, zeinak % 30eko hedapena eta heriotza-tasa neurtua (TL edo CFR ingelesez) zekartzan[19].
Historikoki, pandemiaren larritasun neurriak heriotza-tasan oinarritzen ziren[20]. Hala ere, baliteke heriotza-tasa ez izatea pandemia-erantzun batean pandemiak duen larritasunaren neurri egokia, arrazoi hauengatik[18]:
Heriotzak hainbat aste atzera daitezke kasuei dagokionez, eta, ondorioz, heriotza-tasa gutxietsi egiten da.
Baliteke kasu kopuru osoa ez ezagutzea, eta horrek eragiten du heriotza-tasa estimazio bat izatea[21].
Biztanleria osoarentzako, heriotza-tasa bakarrak subpopulazio zaurgarrien eragina ezkuta dezake, hala nola haurrena, adinekoena, gaixotasun kronikoak dituztenena eta arraza eta etnia gutxiengo jakin batzuetako kideena.
Heriotzek, berez, agian, ez dituzte pandemiaren ondorio guztiak azalduko, hala nola absentismoa edo osasun-zerbitzuen eskaera.
Heriotza-tasa bere kabuz neurtzeko mugak kontuan hartzeko, PSAFek bi dimentsiotan sailkatzen du gaixotasun-agerraldi baten larritasuna: gaixotasunaren larritasun klinikoa pertsona infektatuetan, eta infekzioaren kutsagarritasuna biztanlerian. Dimentsio bakoitza neurri bat baino gehiago erabiliz neur daiteke, eta horiek eskala batean jartzen dira neurri desberdinak alderatu ahal izateko. Aldiz, larritasun klinikoa neur daiteke, adibidez, heriotzen eta ospitaleratzeen arteko erlazioz edo gogortasunaren markatzaile genetikoak erabiliz. Kutsagarritasuna neur daiteke, adibidez, oinarrizko birsorkuntza tasa R0 eta serie-tartea edo azpiko populazioaren immunitatea erabiliz. Markoak hainbat neurri ematen ditu, hala nola eskalak egiteko jarraibideak eta markoa erabiliz eginiko iraganeko pandemien ebaluazio-adibideak[erreferentzia behar].
1961 - Koleraren seigarren pandemiak Indonesian, Indian eta Errusian izan zuen eragina, 5 urtez.
1957 - Asiako Gripeak berriro eraso egin zuen, H2N2 birusak eraginda, TxinatikAEBra igaroz. Azken herrialde horretan, 70.000 pertsona inguru hil zituen.
1968 - Hong Kongeko gripea H3N2 birusak eragin zuen, eta, Asiatik, AEBra zabaldu zen berriz ere, 34.000 hildako utzirik Amerikan.
Pandemiaren alerta-faseak MOEren arabera (2009)[23]
Fasea
Deskribapena
1. fasea
Animalien artean ez dago giza infekzioak eragin dituen birus zirkulatzailerik.
2. fasea
Giza infekzioak eragin dituen animaliaren gripe-birus baten zirkulazioa, etxeko animalien edo animalia basatien artean; beraz, pandemia-mehatxu posibletzat jotzen da.
3. fasea
Animalien gripe-birus bat edo gizakien eta animalien birus berrelkartu bat egotea, noizbehinkako kasuak edo giza kasuen multzo txikiak eragin dituena, baina ez du sortu pertsonatik pertsonarako transmisio nahikorik komunitate mailako agerraldiei eusteko.
4. fasea
Pertsonatik pertsonara «komunitate mailako agerraldiak» eragiteko gai den animali birus edo giza-animalia birus berrelkartu baten transmisio egiaztatua.
5. fasea
Birusa pertsonatik pertsonara zabaltzea, gutxienez MOEko eskualde bateko bi herrialdetan.
6. fasea
5. fasea definitzen duten irizpideez gain, agerraldi komunitarioak ere badaude gutxienez beste eskualde bateko hirugarren herrialde batean.
Jarduera handieneko aldiaren ondorengo aldia
Zaintza egokia duten herrialde gehienetan, pandemiaren intentsitatea une gorenean atzemandakoa baino txikiagoa izango da.
Pandemia osteko aldia
Gripe kasuak urtaroko gripearekin konparagarriak izan dira berriro. Garrantzitsua da zaintza mantentzea eta, ondorioz, pandemia baterako prestaketa eta erantzun-planak eguneratzea.
Koronabirusabirus espezieen multzo bat da, ugaztunetan eta hegaztietan gaixotasunak sortzen dituena[29][30]. Besteak beste, gastroenteritisak eragiten dituzte behi eta txerrietan, eta arnas-aparatuko gaixotasunak oiloetan eta gizakietan. Gizakien kasuan, gaixotasuna arina izaten da kasu gehienetan, baina koronabirus gutxi batzuek kasu larriak sor ditzakete, eta heriotza eragin. 2022. urte arte, ez zegoen koronabirusek sortutako gaixotasunen aurka egiteko txertorik edo droga antibiralik, eta gaixoei aplikatzen zitzaien tratamendua sintomak arintzea izan ohi zen. 2022ko urtarrilean, ordea, Elena Bottazzi italiar zientzialariak covidaren aurkako txerto bat garatu zuen, baita patenterikrik gabe utzi ere, beste edozein ikertzailek ezagutu eta hobetu zezan, horrela txertoa mundu osora era merkean zabaldu ahal izateko.[31]
Etorkizuneko pandemiak
2004ko otsailean, oilasko gripearen birusa detektatu zen Vietnamgo txerrietan, eta beldurra sortu zen anduien aldaera berriak sortuko ote ziren. Beldurra dago oilaskoaren gripearen birusak mutazio antigeniko bat izaten badu giza gripearen birusarekin, sortutako azpimota berria oso kutsakorra eta oso hilgarria izan daitekeela gizakietan. Halako azpimota batek neurri globaleko gripe pandemia bat eragin dezake, Espainiako gripearen antzera. 2009ko ekainaren 11n, Margaret Chan MOEko zuzendariak alerta mailarik altuena (6. fasea) deklaratu zuen H1N1 birusa (gripe berria, 2009ko txerri gripearen agerraldia) hedatzeko erraztasunarengatik bere heriotza-tasatik baino gehiago, nahiko baxua baita (% 0,5). Adierazpen horren unean, pandemiak 74 herrialderi eta 29.000 pertsonari eragina zien (horietatik 114 hil ziren). Hori XXI. mendeko lehen pandemia da[32].
Brook T. (November 2020). «Comparative pandemics: the Tudor–Stuart and Wanli–Chongzhen years of pestilence, 1567–1666» Journal of Global History 15 (3): 363–379. doi:10.1017/S174002282000025X..
Eisenberg M, Mordechai L. (December 2020). «The Justinianic plague and global pandemics: The making of the plague concept.» The American Historical Review 125 (5): 1632–1667. doi:10.1093/ahr/rhaa510..
McKenna N. (September 2020). What might prevent or lessen [the] possibility [of a virus emerging and finding a favorable human host] is more prosperity more equally distributed – enough that villagers in South Asia need not trap and sell bats to supplement their incomes and that, low-wage workers in the U.S. need not go to work while ill because they have no sick leave «Return of the Germs: For more than a century drugs and vaccines made astounding progress against infectious diseases. Now our best defenses may be social changes» Scientific American 323 (3): 50–56..
يفتقر محتوى هذه المقالة إلى الاستشهاد بمصادر. فضلاً، ساهم في تطوير هذه المقالة من خلال إضافة مصادر موثوق بها. أي معلومات غير موثقة يمكن التشكيك بها وإزالتها. (أغسطس 2020) الدوري الفرنسيالموسم2020–21التواريخ21 أغسطس 2020 – 23 مايو 2021البطلليلاللقب الرابعهابطوننيمديجوندوري أبطال أ...
Perusahaan Kereta Api Jepang BaratNama asli西日本旅客鉄道株式会社JenisPublik (K.K.)Kode emitenTYO: 9021OSE: 9021NSE: 9021FSE: 9021IndustriPerkeretaapianPendahuluJapanese National RailwaysDidirikanOsaka, Jepang (01 April 1987 (1987-04-01), privatisasi JNR)Kantorpusat4-24 Shibata 2-chome, Kita-ku, Osaka, 530-8341, JepangWilayah operasiKawasan KansaiKawasan ChugokuKawasan HokurikuKawasan Shin'etsuTokohkunciTakayuki Sasaki (Executive Chairman of the Board)[1]Seiji Manabe (...
MTV Video Music Aid Jepang 2011 Tanggal 25 Juni 2011 Tempat Makuhari Messe Host AKB48Wei SonKozue Akimoto, Marie Ishikawa, Shion Miyawaki from Shibuhara Girls[1] Network MTV Jepang 2011 MTV Video Music Aid Japan diadakan di Chiba pada tanggal 25 Juni 2011 di Makuhari Messe.[2] VMAJ adalah puncak dari kampanye MTV Jepang Music of Hope, respon multiplatform saluran ke 2011 Tōhoku earthquake and tsunami.[3] 2011 penghargaan yang menandai peringatan sepuluh tahun dari MTV...
Sharmila TagoreTagore pada tahun 2016.LahirSharmila Tagore8 Desember 1944 (umur 78)Hyderabad, Negara Bagian Hyderabad, British Raj (sekarang Telangana, India)[1]Nama lainBegum Ayesha Sultana Ali Khan PataudiPekerjaan Peraga busana Pemeran Tahun aktif1959–19841991–2010Suami/istriMansoor Ali Khan Pataudi (m. invalid year; wafat Kesalahan ekspresi: Operator < tak terduga)AnakSaif, Saba, SohaKeluargaKelu...
Der Titel dieses Artikels ist mehrdeutig. Weitere Bedeutungen sind unter Grevel (Begriffsklärung) aufgeführt. Grevel Stadt Dortmund Koordinaten: 51° 34′ N, 7° 33′ O51.5657.5590Koordinaten: 51° 33′ 54″ N, 7° 33′ 0″ O Höhe: ca. 90 m ü. NHN Fläche: 4,33 km² Einwohner: 633 (31. Dez. 2013) Bevölkerungsdichte: 146 Einwohner/km² Eingemeindung: 1. April 1928 Postleitzahl: 44329 Vorwahl: 0231 U...
Cenderawasih merah Paradisaea rubra Status konservasiHampir terancamIUCN22706241 TaksonomiKerajaanAnimaliaFilumChordataKelasAvesOrdoPasseriformesFamiliParadisaeidaeGenusParadisaeaSpesiesParadisaea rubra Daudin, 1800 DistribusiEndemikIndonesia lbsCenderawasih merah (Paradisaea rubra) adalah spesies burung dari marga Paradisaea yang berukuran sedang dengan panjang sekitar 33 cm. Burung ini merupakan burung pengicau dengan warna kulit kuning dan coklat, serta berparuh kuning. Karakteristik ...
Andrea Berg Andrea Berg, 2017 Data i miejsce urodzenia 28 stycznia 1966 Krefeld Gatunki euro pop[1], szlagier Zawód wokalistka Wydawnictwo White, Jupiter, Ariola, BMG, Sony Music Odznaczenia Multimedia w Wikimedia Commons Strona internetowa Andrea Berg (ur. 28 stycznia 1966 w Krefeld[1]) – niemiecka piosenkarka, laureatka złotych i platynowych płyt oraz innych nagród. Z zawodu pielęgniarka, muzyczną karierę rozpoczęła w 1993 roku, kiedy to producent Eugen Römer po wysłuchani...
ZX Spectrum (1982), papan ketik ZX Spectrum, yang berwarna-warni. Sinclair ZX Spectrum (atau ZX Spectrum) adalah komputer pribadi 8-bita yang dikembangkan di Inggris Raya pada tahun 1982 oleh Sinclair Research Ltd. Ketika dikembangkan, komputer ini dinamai ZX81 Colour dan ZX82, mesin ini dirilis dengan nama ZX Spectrum oleh Sinclair karena tampilannya yang berwarna-warni, dibandingkan dengan pendahulunya, Sinclair ZX81, yang berwarna hitam putih. Lihat pula Commodore 64 ZX81 Artikel bertopik ...
Kontes Lagu Eurovision 2012 Semi-final 1 22 Mei 2012 Semi-final 2 24 Mei 2012 Final 26 Mei 2012 Penyiar Tuan Rumah İctimai Television Tempat AD Januari 2012,[1] Baku, Azerbaijan Jumlah kontestan 42 (sampai sekarang) Kembali ke Kontes Montenegro Tidak mengikuti kontes Polandia Peta Partisipasi Negara yang jadi ikut Kontes Lagu Eurovision ◄2011 2013► Kontes Lagu Eurovision 2012 adalah kontes yang akan menjadi kontes...
مؤين الهواء هو جهاز يستخدم تيار جهد عالي لتأيين جزيئات الهواء أو شحنها كهربائياً.[1][2][3] الأيونات السالبة هي جزيئات لها الكترون إضافي أو أكثر مما يعطي الجزيء شحنة سالبة. معظم منقيات الهواء التجارية مصصمة لتطلق أيونات سالبة. منقيات الهواء المؤين تستخدم مؤينات اله
Artikel ini bukan mengenai Fantastic Stories. FantasticSampul keluaran Oktober 1961, karya Alex SchomburgEditorHoward BrowneKategoriFiksi fantasi, science fictionFormatUkuran digestPenerbitZiff DavisDidirikan1952Terbitan terakhir1980NegaraAmerika SerikatBahasaInggris Fantastic adalah sebuah majalah fiksi ilmiah dan fantasi ukuran digest Amerika, yang terbit dari 1952 sampai 1980. Majalah tersebut didirikan oleh Ziff Davis sebagai penyertaan fantasi dari Amazing Stories. Referensi Ashley, Mike...
Aspect of history Part of a series onJews and Judaism Etymology Who is a Jew? Religion God in Judaism (names) Principles of faith Mitzvot (613) Halakha Shabbat Holidays Prayer Tzedakah Land of Israel Brit Bar and bat mitzvah Marriage Bereavement Philosophy Ethics Kabbalah Customs Rites Synagogue Rabbi Texts Tanakh Torah Nevi'im Ketuvim Talmud Mishnah Gemara Rabbinic Midrash Tosefta Targum Beit Yosef Mishneh Torah Tur Shulchan Aruch Zohar Communities Ashkenazim Galician Lit...
This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: 2011 Women's World Ice Hockey Championships – Division I – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (May 2020) (Learn how and when to remove this template message) Main article: 2011 IIHF Women's World Championship 2011 IIHF Women's World ChampionshipDivis...
1974 Italian filmThe Sensual ManDirected byMarco VicarioWritten byMarco VicarioStory byVitaliano BrancatiStarringGiancarlo GianniniRossana PodestàLionel StanderOrnella MutiGastone MoschinCinematographyTonino Delli ColliEdited byNino BaragliMusic byArmando TrovajoliRelease date 1974 (1974) CountryItalyLanguageItalian The Sensual Man (Italian: Paolo il caldo, also known as The Sensuous Sicilian) is a 1974 Italian comedy film written and directed by Marco Vicario. It is loosely based on th...
Commercial development with two residential towers positioned in the Surfers Paradise CBD This article relies largely or entirely on a single source. Relevant discussion may be found on the talk page. Please help improve this article by introducing citations to additional sources.Find sources: Circle on Cavill – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (August 2009) Circle on Cavill(South & North Towers)Circle on Cavill from the Q1 observation d...
Torneo Godó 1977 Sport Tennis Data 17 ottobre – 23 ottobre Edizione 25a Superficie Terra rossa Campioni Singolare Björn Borg Doppio Wojciech Fibak / Jan Kodeš 1976 1978 Il Torneo Godó 1977 è stato un torneo di tennis giocato sulla terra rossa. È stata la 25ª edizione del Torneo Godó, che fa parte del Colgate-Palmolive Grand Prix 1977. Si è giocato al Real Club de Tenis Barcelona di Barcellona in Spagna, dal 17 al 23 ottobre 1977. Indice 1 Campioni 1.1 Singolare 1.2 Doppio 2 Collega...