Masoneria (Heg.)[1], halaber framazoneria (Ipar.), kofradia edo anaidi-motako erakundea da, bere burua iniziazio, filantropia eta filosofia sustatzeko erakunde gisa definitzen duena. Jatorria Erdi Aroko igeltseroen eta harginen kofradietan du. Bere kide eta jarraitzaileen arabera, egia bilatzeko eta gizakiaren garatze intelektual eta morala lortzeko helburua dute. Masoneriaren jarraitzaileei masoi deritze, halaber framazon eta, eskuarki gaitzesgarritzat erabilia, hargin beltz. Masoiak, gizon nahiz emakumeak, logia izeneko oinarrizko egituretan antolatzen dira, eta logia horiek maila handiagoko erakunde batean taldekatzen dira; horri gehienetan "Logia Handia", "Sortaldeko Logia" edo "Prioretza Handia" deritzo.
EuropanXVII. mendearen amaiera eta XVIII. mendearen hasiera aldera agertu zen. Egungo masoneria edo "espekulatzailea" sinboloen bitartez irudikatutako moral-sistema partikular gisa deskribatu da. Bere burua heziketa-lanabestzat aurkeztu ohi du: eraikuntzaren sinbolismoan oinarritutako metodo berezi batekin, kideek entzuteko, gogoeta egiteko eta elkarrizketarako ahalmena garatzea dute helburu, gero balio horiek beren ingurumenean zabal ditzaten.
Masoien erakundearen historiak desadostasun ugari agertzen ditu, eta haren zio nagusiak hainbat gairen inguruan ibili dira: emakumea masonerian onartzea, sineskera erlijioso eta metafisikoen gaia, eztabaidatutako gaien izatea edo logien lan egiteko era, bai eta masoneriaren erregulartasunaren funtsa kokatzen diren oinarriak ere. Gai horiek eta beste batzuei buruzko ikuspuntuak askotarikoak izateak masoien hainbat adar eta korronte masonikoa garatzea ekarri du, sarritan, elkar onartu edo elkar aintzakotzat hartzen ez dutenak.
Ahmad Nami otomandar noblea, jantzi masoi oso batekin, 1925ean.
Masoneriak honela deskribatzen du bere burua: "Moral sistema ederra, alegoriak zaindua eta sinboloek ilustratua"[2]. Sinbolismoa, nagusiki, harginen tresnetatik ateratzen da, baina ez soil-soilik: eskuadra eta konpasa, berunezko maila eta erregela, paleta, harlandu zimurtsu eta lauak, besteak beste. Tresna horietako bakoitzari irakaspen moralak egozten zaizkio, baina esleipena ez da batere koherentea. Sinbolismoaren esanahia erritualaren bidez irakasten eta esploratzen da, baita beren ikuspegi eta iritzi pertsonalak eskaintzen dituzten banakako masoien hitzaldi eta artikuluetan ere.
Jan A. M. Snoek mendebaldeko esoterismoaren aztertzailearen arabera, "Masoneria ezaugarritzeko modurik onena ez denaren terminoetan da, denaren ordez"[3]. Masoi guztiak "ofizio"an hasten dira, pixkanaka "hasiak", "iraganak" eta "goratuak" izanik Ofizioko hiru graduetan, edo Logia Urdinaren Masonerian. Hiru erritual horietan, hautagaiari pixkanaka sinbolo masonikoak erakusten zaizkio, eta heldulekuak edo fitxak, zeinuak eta hitzak ematen zaizkio, beste masoi batzuei hartu dituen mailak adierazteko. Zeremonia dramatiko alegorikoek azalpen hitzaldiak barne hartzen dituzte, eta Salomonen Tenpluaren eraikuntzari eta Hiram Abiff arkitekto nagusiaren arte eta heriotzari buruzkoak dira. Graduak "ikasle", "ikaskide" eta "maisu" masoi dira. Nahiz eta erritual hauen bertsio ezberdin asko dauden, logia diseinu eta legenda hiramikoaren bertsio ezberdinekin, bertsio bakoitza edozein jurisdikziotako edozein masoirentzat ezagut daiteke.
Zenbait jurisdikziotan, gradu bakoitzeko gai nagusiak trazadura-taulekin ilustratzen dira. Gai masonikoen irudikapen pintatu horiek lantzen ari den mailaren arabera azaltzen dira logian, eta hautagaiari azaltzen zaizkio gradu bakoitzaren kondaira eta sinbolismoa irudikatzeko[4].
Anaitasun masonikoaren ideia, ziur asko, "Anaia" baten XVI. mendeko legezko definiziotik dator, beste bati elkarri laguntzeko zina egin duen norbait bezala. Ondorioz, masoiek gradu bakoitzean zin egiten dute gradu horren edukia isilpean gordeko dutela, eta beren anai-arrebak babestu eta babestuko dituztela, legea hautsi ez badute behintzat. Logia gehienetan, juramentua edo betebeharra Lege Sakratuaren liburuki baten gainean egiten da, neba indibidualaren erlijio-sinesmenetarako egokia den jainkozko errebelazioaren edozein libururen gainean (normalean, Biblia angloamerikar tradizioan). Kontinenteko masoneria aurrerakoian, eskriturak ez diren beste liburu batzuk onartzen dira, eta hori Logia Handien arteko hausturaren arrazoia izan da.
