María Teresa Castells Artetxe (Busturia, Bizkaia, 1935 – Donostia, 2017koirailaren 10a) gipuzkoar liburu-saltzailea izan zen, frankismoaren eta terrorismoaren aurkako borroka kulturalarengatik ezaguna. Hainbat hamarkadatan sufritu zuen, eta mehatxatu eta eraso egin zioten Lagun liburudendari, Donostian kokatua, dozenaka aldiz.[1][2][3] Bere senarra, Jose Ramon Recalde, askatasunaren aldeko borrokan parte hartzen ari zen, eta 2000ko irailaren 14an ETAren atentatu batean tirokatu zuten.[4]
Bizitza
Maria Teresa Castells Artetxe 1935ean jaio zen, Espainiako gerra zibila hasi baino urtebete lehenago. Miguel Castells Adriaensens (1904-1987) notario valentziarraren eta Maria Isabel Arteche euskal herritarraren alaba zen.[5] Bere familia Gipuzkoako hiriburuan bizi izan zen haurtzarotik, 1944. urtetik. Bere nebetako bat Miguel Castells (1931) politikaria izan zen.
Txikitatik irakurketarekiko interes handia sentitu zuen, eta literaturako berritasunekiko interesa ere bai; gerora, euskararen defendatzaile eta dibulgatzaile handia izan zen.
Liburudenda, Joan Cremades epailearen arabera Europako erasorik handiena jasan zuena, tristeki ezaguna egin zen, behin eta berriz mehatxuak eta erasoak jasan ondoren, bai Francoren erregimenaren garaian, haren kidekoek, bai demokrazian zehar euskal ezker abertzale nazionalistak, bitxia bada ere, guztiz kontrakoak ziren ideologiak.[7]
Eraso horietako baten ondoren, molotov koktelekin kaltetuta, dendak nahiago izan zuen hiriko alde zaharrean zuen kokapenetik eremu lasaiago batera mugitu, nahiz eta horrela ere ez zen erasoetatik libratu.[8]
Horrelako egoeren aurrean, Maria Teresak ere bere hiriko bizilagun askoren babesa jaso zuen.[9]
Maria Teresa, bere aldetik, beti izan zen bere sustraien eta askatasunaren defendatzaile, hitzaren zentzurik zabalenean, eta bere kultur dendan era askotako tertuliak eta aktak antolatu zituen, gehienak euskal kulturarekin lotutakoak.[10]
Liburudendaren lehen urteetan, bere jarduerarengatik atxilotuta egon zen, atzeko aldean erregimen frankistak debekatutako liburuak saltzen zituelako eta bilera politikoak antolatzen zituelako. Gainera, helburu horrekin bereziki Frantziatik etortzen zen jendeak ere bisitatzen zuen, Pierre Vilar edo Manuel Tuñón de Lara, esaterako.[11]
2020an Enrique Ruano Fundazioaren Giza Eskubideen saria jaso zuen Lagun liburu-dendak.
