Otsailaren 19ko agerraldi ofiziala Eibarko Coliseo Antzokian.
2020ko otsaileko Zaldibarko zabortegiaren hondamendian Eusko Jaurlaritzak jarraitu zuen komunikazio-politika oso kritikatua izan zen, krisi-egoera batean egin behar ez denaren eredu bezala jatzeraino.[1]
Lehen larrialdia: luizia
Otsailaren 9an, sutearen inguruan airearen kalitateari buruzko neurketak egin ostean, Jaurlaritzako Ingurumen Sailak eta Erkoreka Bozeramaileak behin eta berriz azpimarratuko zuten "airearen kalitate ona".[2]
URA Agentziaren[3] eta IHOBE sozietatearen[4] webguneetan Zaldibarko zabortegiaren jarraipen atalak prestatu zituzten. Halere, Ekologistak Martxan taldeko kideek uraren jarraipen metodologia kritikatu zuten.[5]
Otsailaren 13an, herritarren izuaren aurrean,[6] Zaldibarko Udala uraren eta airearen kalitateari buruzko informazio eguneratua publiko egiten hasi zen,[7] eta "leihatila bakar" bat martxan ipiniko zutela iragarri zuten, Zaldibarko hondamendiari[8] lotutako gaiei buruzko kezkak erantzuteko.[9]
Bigarren larrialdia: airearen kutsadura
Otsailaren 14an:
Goizean, Ingurumen Sailak IHOBEren bidez eguneroko buletin bat argitaratuko zuela iragarri zuen.[10]
Arratsaldean, presazko prentsaurreko baten bidez,[11]bigarren larrialdia deklaratu zen. Osasun Saileko arduradunek lasaitasun mezua zabaldu nahi izan zuten, baina batetik herritarrei kanpoan kirolik ez egiteko eta etxeetako leihoak itxita mantentzeko aholkuek,[12] eta bestetik Juan Jose Aurrekoetxea Osasun Publikoko Zuzendariak ipinitako adibide batek (Viktor JustxenkoUkrainako lehendakari ohia dioxinaz pozoitu zutela) ez zuten asko lagundu.[13] Dena den, Airearen Kalitatearen Kontroleko Sareko unitate mugikorrek dioxinak eta furanoak ere neurtzen hasiko zirela iragarri zuten.[14][15]
Egun horretan gertatutakoaren harira, ingurumen-adituak kritiko agertu ziren aurreko egunetan azken atalari buruzko informazioa gutxiesteaz (ezaguna baita dioxina eta furano kopurua handitu egiten dela zabor organiko eta kloratua kontrolik gabe erretzen denean[16][17][18]). Dena den, Saioa Ferro Jaurlaritzako aire zaintzaren arduradunaren esanetan, konposatu hauek ez dira beti neurtzen, dioxinak eta furanoak "suteak edo su artifizialak" bezalako konbustio guneetan ere sortzen direla, "baina ez dira neurtzen".[19] Zentzu horretan, Eitzaga inguruko zenbait biztanleen artean Administrazioaren neurketekiko mesfidantza zabaldu zen, neurketen eta segurtasun neurrien ardura zientzialari independenteen esku uztea aldarrikatuz.[20]
Otsailaren 15ean, Iñaki Berraondo Osasun Sailburuordeak babes neurriak bereziki seinen eta haurdunen gainean aplikatzea gomendatu zuen;[21] maskarillen erabilpena beharrezkoa ez zela espreski adierazi zuen (sutearen lekuan lanean ari ziren brigadak kenduta).[22][23] Egun berean, Miguel de los Toyos Eibarko alkateak, berriz, herritarrei lasaitasun mezua bidali zien, sutea asteburuan itzali ezkero airearen kalitatea hobetzeko esperantzan, eta arduradun politikoei informazio fidagarria emateko dei egin zien.[24]
Ermuko alkate Juan Carlos Abascalek krisian erabilitako komunikazio politika desegokia gaitzetsi zuen, besteak beste otsailaren 14ko prentsaurrekoetan Justxenkoren adibidea aipatuz.[25]
Herri bilera informatiboak
Otsailaren 17an, herritarrei zuzendutako bilera informatiboen erronda bat hasi zen: teknikoz osatutako mahaiak (arduradun politiko barik), herritarren kezkei erantzuteko konpromisoarekin.[26] Egun horretan izan zen lehena, Ermuko Antzokian.[8] Parte hartu zuten: Jesús Peña Martinez, Jaurlaritzako lehendakaritzako idazkari nagusia (azken interbentzioak zuzentzen ari zena); Iñaki Berraondo, Jaurlaritzako Osasun sailburuordea; Arkarazo Zabalaga, Ingurumen teknikaria; Joseba Bidaurrazaga epidemiologoa, Jaurlaritzako Osasun Publikoko zuzendari-ordea; Iñigo Elosegi, Gipuzkoako Ur kontsortzioko zuzendari gerentea; Saioa Ferro Jaurlaritzaren Aire arduraduna; Josu Perea Uraren (ibaiena) kalitatearen euskal agentziako kidea; Iñaki Arrate, Jaurlaritzaren Planifikazio arduraduna eta Hipolito Bilbao, Ingurumen Baimen Bateratuen zerbitzuen arduraduna. Agerraldia Peñak zuzendu zuen; halere, azalpenen pisua Berraondok eraman zuen. Baina ez zuten egoera argitzea lortu, herritarren egonezina areagotuz eta komunikazio politika desegokiaren beste hainbat adibide emanez:[27][28][29][30]
"Lehen emaitzetan, teknikoen interpretazioa ohiko sute batena izan zen: ez zuten aurreikusten hainbeste dioxina aterako zenik. Horregatik luzatu zen analisiaren emaitza, eta horregatik ez dira orain arte neurriak hartu. Baina maila hauek normalak dira kutsatutako eremuetan". "Zigarroa errez gehiago barneratzen zirela" ere esan zuten.
"Zenbat amianto dago zabortegian?" galderari, Peñak isilune luze baten ostean "Ez dakit horren erantzuna" esan zuen; eta Osasun Saileko ordezkari batek "zabortegian dagoenaren %0,6a" erantzun zuen. Ostean, amianto/asbesto mota desberdinak direla azaldu zituen, Zaldibarko kasuan "arnasetik sartzen ez den amiantoa" ikusi zela adieraziz, eta beraz maskarak ez zirela beharrezkoak.
Bidaurrazagak adierazi zuen dioxinen %95a elikaduratik jasotzen dituela gorputzak, eta %3 airetik "nahiz eta horrelako suteen ondorioz, airetik jasotzen den portzentajea handitu egiten den". Kopuruak hirietako kutsadura baino 50 aldiz handiagoak izanda ere, "oso kantitate txikiak dira" esan zuen, eta denbora luzean zehar pilatzea dela arriskua nabarmendu zuen, urteetan dioxinak arnastuta gantzetan pilatzen direlako, eta bi aste denbora gutxi dela. "Ez dago frogatuta orain arnastuko diren dioxinek minbizia eragingo dutenik zuzenean. Beste hainbat faktorek eragingo dute. Noski, hemendik urteetara minbizia duena, sute honekin gogoratuko da, gaixoek joera dutelako errua zerbaiti botatzeko".
Berbaro handia sortu zuen beste esaldi bat Elosegik bota zuen: "gainera orain lasaitu txiki bat hartu dezakezue, haizea beste norabide batean doa-eta".
Otsailaren 18an, mahai teknikoaren bilera ostean, prentsaurrekoa egin zen CSICeko Begoña Jimenezen (aire kalitateari buruz)[31] eta Amaia de Ariño, Neiker eta Elika elikagaien kalitate teknikoaren aldetik.[32] Bertan azaldu zen[33] dioxina eta furanoen balioei buruz: “justifikaziorik gabeko, eta agian premiarik gabeko alarma sortu zela, toxina maila normalaren gainetik egonik ere, oso baxua zelako”; hartutako neurriak (leihoak ixtea, kirolik ez egitea) “egokiak zirela” baina “kontrako efektua” ekarri zutela, eta “izuarekin kontuz” ibili behar zela.[34]
Otsailaren 19rako, Eibarko Coliseo Antzokian arduradun teknikoen beste agerraldi bat egin zuten, herritarrei zuzendua.[35][36] Bertan, besteak beste:[37]
Moreno Sailburuordeak Zaldibarren "hondakin arriskutsurik ez dagoela" baieztatu zuen, publikoaren irriak, txaloak eta txistuak eraginez.[38]
Publikoaren haserrearen aurrean, Peña idazkariak jendeari "ez entzutea eta ez sinestea" egotzi zion.
Hainbat galdera erantzunik gabe geratu ziren, eta mahaikideek idatziz bidaltzea eskatu zioten jendeari, denborarekin erantzuteko.
Mallabian aire kalitateari buruzko informazioa ematekoa zen batzarra bertan behera geratu zen[39] mahai teknikoaren erabakiz. Hasieran bilera atzeratu zela adierazi zen, osasun teknikarien presentziarekin egin ahal izateko;[40] baina barneko iturrien arabera "teknikariek oso gaizki pasatzen zutelako" izan zen.[26] Ez ziren bilera informatibo gehiago egin.
Foku mediatikotik kanpo
Otsailaren 20ko mahai teknikoaren bilera ostean, agerraldia egin zen Andoni Alkortaren (Interbiak erakundearen geologo burua) partehartzearekin; honek azaldu zuen ez zela luizi gehiago gertatzeko arriskurik ikusten.[41]
Oi bezala, aste batzuetara hondamendia foku mediatikoaren erdigunetik atera zen.[26] Larrialdi publikoa eragin zuten faktoreak kontrolpean (airearen eta uraren kalitatea), martxoa hastean fronte aktiboak autobidearen segurtasuna, desagertutako langileen bilaketa eta Verterreko hondakinen berregokitzea ziren.
Martxoaren 2an, Zaldibarko Udaletik Ingurumen Sailari herritarrei zuzendutako agerraldi informatiboa egitea erreklamatu zitzaion.[42] Martxoaren 6ean, 150 bat herritarrek horixe eskatzeko beste horrenbeste eskari ofizialki errejistratu zituzten.[43] Martxoaren 12an, Juan Mari Uriarte alkateordeak berretsi zuen "teknikariak prest zeudela azalpenak emateko baina ez bilera zalapartatsuetan parte hartzeko".[44]
Hortik aurrera, aktualitateak (bereziki COVID-19 pandemiaren egoerak) komunikabideen arreta bereganatu zuen eta Jaurlaritzaren komunikazio-politika asteroko prentsa-oharretara mugatu zen.[45]
↑(Gaztelaniaz)Zendoia 🎬, Ane Urkiola. (2020T10:45). [https://twitter.com/anestraat/status/1230201704097964037 «La Viceconsejera de Medio Ambiente del Gobierno Vasco, Elena Moreno Zaldibar: "No hay sustancias peligrosas en el vertedero de Zaldibar". El público rie. Ella calla y sonríe.
