Jose Luis Zumeta

Jose Luis Zumeta
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Jose Luis Zumeta Etxeberria
Jaiotza	Usurbil, 1939ko apirilaren 19a
Herrialdea	Gipuzkoa, Euskal Herria
Heriotza	Donostia, 2020ko apirilaren 22a (81 urte)
Heriotza modua	ikertzekea: ezezaguna
Familia
Seme-alabak	ikusi Usoa Zumeta;
Hezkuntza
Hizkuntzak	euskara; gaztelania
Jarduerak
Jarduerak	margolaria
Mugimendua	arte abstraktua; espresionismoa
	zumeta.es…

Jose Luis Zumeta Etxeberria (Usurbil, Gipuzkoa, 1939ko apirilaren 19a - Donostia, 2020ko apirilaren 22a^[1]) margolaria zen. Gaur taldearen sortzaileetako bat izan zen 1966an Ruiz Balerdi, Basterretxea, Txillida, Mendiburu, Oteiza, Sistiaga eta Ariasekin. Informalismoaren jarraitzaile zen; espresionismo abstraktua eta arte figuratiboa ere landu zituen. Ikusgarriak dira Zumetaren kolore gorriak, horiak eta urdinak, eta haren pinturaren aldien artean aipatzekoa da Papiroak izeneko saila. Abstrakzioaren bidetik jarraitu zuen azken urteetan, betiere bere lanean ohikoak diren kolore deigarriak erabiliz eta formatu handiko lanei aparteko garrantzia emanez.

Hala, bada, Zumetaren lanetan hainbat kode eta aldi ageri dira, 1960ko hamarraldian kolore zerrendaz egindako koadroetatik hasita, alla prima estiloko berriagoetaraino. Aldian aldiko kode horiek, eta bere garaian Gaur taldean, gero Ez Dok Amairun eta kultura asteetan, geroago Homenaje a las víctimas del franquismo omenaldian, eta azkenik Nueva Etiopía liburu-diskoan parte hartu izanak, bestalde, gizartetik zetozkion zantzuen adi egon izan zela adierazten du.

Bizitza eta lanak

1939koa, Espainiako Gerra Zibila bukatu eta Bigarren Mundu Gerra hasi zen urtekoa da Zumeta, gerra ondorengo pintorea, beraz. Fraideen kolegioan egin zituen lehen ikasketak, eta han erakutsi ere marrazkigintzarako zuen trebetasuna. Orduan beste asko bezala, lanean hasi behar izan zuen hamalau urterekin. Fraideen eskutik Gráficas Valverde lantegian hasi zen marrazkilari (1953-1958), eta lantegi hartan, Donostiako Arte eta Lanbide Eskolan eta Gipuzkoako Artisten Elkartean eman zituen marrazkigintzako eta pinturako lehen urratsak.

1958an, Espainiako urrezko domina lortu zuen Madrilen, Pintura Joven lehiaketan. Baina, garai haietan, Espainian zen giroak etorkizun estua eskaini ziezaiokeen hemeretzi urteko gazte bati, eta are estuagoa pintura landu nahi zuenari. Lehenbailehen soldadutza egin zuen (boluntario); eta, erbestera joatea erabakirik, 1959aren azkenaldean Parisa aldatu zen, beraz, Ascensio Martiarenarekin ikasten ibili eta gero.

Parisen, Rafael Ruiz Balerdirekin bizi izan zen garaian, Ameriketako abstrakzioa eta Europako abangoardiako joerak ezagutu zituen. Parisen ezagutu zituen hurbilagotik Mantegna, Rembrandt eta beste zenbait klasikoren obrak, eta aldiz eta estiloz bere nahietatik hurbilagoko iruditu zitzaizkion Cézanne batenak edo Paul Klee, Picasso, Tàpies eta abarrenak eta –Cobra mugimenduko edo ez– Van Velde, Gorky, Pollock, Jorn, Appel, eta gainerako espresionistenak eta, oro har, abangoardisten aitzindarienak ere.

1960an itzuli eta Hondarribian jarri zen lanean, Remigio Mendibururekin; garai hartan espresionismoa landu zuen, kolore puruak erabiliz. 1960an lehen talde-erakusketa eta 1961ean lehen bakarkakoa egin zituen; geroztik erakusketa askotan parte hartu zuen.

Stockholm eta Londresen lan egin zuen 1962-1963 bitartean. 1964an Euskal Herrira itzuli zenerako barrundatua zuen gero gidari ibili izan duen ideia, artista batek formak eta koloreak erabili behar dituela dioena, eta bat baino gehiago tenkarazi ere zuten Zumetaren urte horietako koadro abangoardista, zeharkako zerrenda gorri, zuri, hori, beltz eta urdinez taxutuek.

1966an Gaur taldearen (Jorge Oteiza buru zuen talde abangoardista) sorreran esku hartu zuen, eta Zumetaren lanak abstrakziora jo zuen, kolore biziekin batera, ñabardura zehatzak eratuz. Gaur taldearekin Donostian (Barandiaran galerian), Bilbon (Arte Ederretako Museoan) eta Gasteizen (Fernando Amaika Museoan) egin zituen erakusketak. Aurrerantzean ere, 1960ko hamarraldia bitartean bederen, bat-batean eta barruaren eraginera pintatu izan zuen; kolore biziekin batean ñabardura zehatzak eta ohiko ez diren kontrasteak eratuz, eta airean zintzilik diruditen formak taxutuz.

1967 ingurutik aurrera, ordea —Homenaje al Guernica de Pablo Picasso koadroagatik Euskal Herriko Pinturako lehenengo saria irabazi zuen urtea—, eztabaidak zer esana bezala, koloreen eta formen arteko borrokak molde berriak sortarazi zizkion sormenezko askatasun egarri hartan. Pintura eta eskultura uztartu beharrez edo, ordu arteko Euskal Herriko pintura formalistan inoiz erabili ez ziren materialez eta kolore konbinaketaz eratuak dira aldi horretako obrak: zerrenda gorri, berde, zuri eta horiz margotutako zur erliebedunak, besteak beste.

Izatez, indar eta adierazgarritasun handiko obrak ziren, baina ez nonbait, eta tamalez, garai hartako jende arruntak artelantzat hartzeko modukoak, 1968an Bilboko Grises galerian egin zuen erakusketa handian koadro bakarra eta hura 8.000 pezetatan saldu izana da horren lekuko. Joera horri eta berak esandako «aurrean dudan espazioa hustuz edo hari ingurua janez pintatzen dut» esaldian nabari den eskultoreari hesirik jarri izan ez balie, agian ate berri bat zabalduko zuen Euskal Herriko eskulturan ere, izan ere, ez baitira aipatu diren horiek hiru dimentsiotan egin zituen lan bakarrak. Ezagunagoak eta bikainagoak dira, besteak beste, Usurbilgo pilotalekuaren atzean (145 m²) eta Pasaiako portuan 1973-1976 bitartean egin zituen zeramikazko erliebe handiak, ibiliago ziren bideak jarraituz onduak. Gauza edo irudi izatera iristeko puntuan pintzelaren eta bat-bateko kolore kontrastearen magiaz geldiarazitako forma kiribilez edo zurrunbilo puskaz osatua dirudi garai horretako zenbait koadrok.

Hainbat erakusketa eta aste kulturaletan parte hartu ere egin zuen aldi berean (1970-1975). Mexikon, New Yorken, Madrilgo Ateneoan eta Durán galerian, Bilboko Mikeldi galerian eta Gasteizko Eder Arte galerian egindako erakusketak dira aipagarrienak. Aste kulturaletan, berriz, 1971tik 1973a bitartean parte hartu zuen.

Baina ez da batere Zumetarena aurkikuntza berriren bat egin eta lotaratzea. Goraxeago aipatu diren molde horiek landu eta 1979-1980ko urteetara iristean ere (Abuelos y nietos en la costa), bada, aldi horrek ere eman zuela ematekoa iruditu zitzaion nonbait, eta bidegurutze larri baten aurrean aurkitu zen. Ez zen kultura berrikuntza informalismoarekiko leialtasunean oinarritu zuen batentzat barruak eskatzen zionera aldatzea urradurarik gabe gertatzekoa.

Hainbeste urte irudien eta forma hutsen arteko muga estuan ibili ondorengo nekeak, ordea, eta gizarteko egoera zertxobait aldatu izanak ere bai agian, mintzaera argiagoz-edo espresatzea eskatzen zioten nonbait, aurreko guztiari uko egin gabe baina esan zezakeena herrietako plazetan ulertzeko moduan esatea, alegia.

1984-1985 urteetan, ahalik bizkorrena margotzearren tenperaz eta enbalatzeko kartoietan egiten zituen Papiroak saileko koadroak, eta leku eskasiaz, batzuk besteekin konparatu gabe biltzen, egin ondoren. Bertso paperetako ziztadaren edo jende ahaldun samarren aurrean igarotzean egin litekeen irri txikiaren kutsua dute. Ordu arteko eta ondorengo koadroek ez bezala, titulua ere badute obra horiek, han edo hemen entzundako zerbaiten zantzua dutenak, gainera: Paseo cotidiano del hombre con paraguas, Nació con el pan bajo el brazo, eta abar.

Carlos Martinez Gorriaranen iritzian, XX. mendean Euskal Herriko pinturan egin den gauzarik ederrenetakoak dira papiro horiek.

Molde berri horietara jotzean, ordea, ez zien betiko uko egin aurreko kolore gorri, beltz, urdin eta hori bizi haiei: inon ezer adierazi gabe, baina 1985etik aurrera, teknika eta modu berrien bila abiatu zen. Tenperak eskaintzen zion aisetasun hura olioak eskaini ote ziezaiokeen probatu nahi zuen orain, horrekin barruko zirrarak bat-batean adieraz ote zitzakeen, alegia. «Olioz pintatzeko, denbora geldiarazi behar izan dut, modu berrietara moldatu, mantsoago eta bizi arnasa gutxiagoz ari. Barruak, ordea, borondateak eta ahaleginak parterik izan gabe, bat-batean eta denboratik at, gauzak ager daitezela eskatzen dit. Horretara ahalik gehiena hurbildu nahirik eta mirari hori nola gauzatuko nabil» zioen, Maya Agirianok 1990ean egin zion elkarrizketa batean.

Mirari hori hein handi batean gauzatua duela esan daiteke, 1990etik 1992ra bitarteko alla prima edo hasialdi batean egindako koadroak eta ondorengo asko ikusita. Asko pentsatu gabe bat-batean sortutako lanak dira, sormena luzaro landu izanak pizten duen lehertu beharraren adierazpide, kolore eta ñabarduretan lehertzen dena, 1990-1992ko hainbat koadrotan ikus daitekeenez. Zumetaren obrak bere-berea du pintzel ukitu bakoitza hitz ozen bihurtu beharra, modu akademikoz espresionismoa esaten den hori, bai hasi berritako kolore zerrendaz egindakoak, bai 1960ko erliebeetakoak, eta halaber papiro edo kartoietakoak eta 1985az geroko koadroetakoak ere.

Bi urte lanik erakutsi gabe eman ondoren, 2000. urtean erakusketa guztiz berezi bat ireki zuen Bilboko Uribitarte kaiko biltegi frankoan. Erdi abandonatutako eraikin horretan formatu handiko 50 lan aurkeztu zituen. Lehendik ere, prestatuak zituen erakusketak Zumetak espazio hain handitan, Donostiako San Telmon edo Bilboko Arte Ederretako Museoan, esaterako. Erakusketa hartan 1999an egindako Gernika lana aurkeztu zuen, Picassoren izen bereko margolanean oinarritutako 7,80 metro zabal eta 3,59 metro luze dituen obra erraldoia, bere gainerako lanak baino figuratiboagoa, horretan ere kolore biziak -batez ere gorria- nagusi zirela. 2000. urtean bertan Donostiako San Martin Azokan ere izan zituen bere lanak ikusgai, eta 2001. urtean Donostiako Musika Hamabostaldiko kartela egin zuen.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.