Diego Ramírez de Ávalos de la Piscina

Diego Ramírez de Ávalos de la Piscina
Bizitza
Jaiotza	1495
Heriotza	1566 (70/71 urte)
Jarduerak
Jarduerak	kronikagilea eta medikua

Diego Ramírez de Ávalos de la Piscina, Ávalos de la Piscina, Ramírez Dávalos, Dávalos de la Piscina edo Ávalos lizentziatua bezala ere aipatua (1495-1566-67) XVI. mendearen lehen erdiko mediku eta kronista nafarra izan zen.

Biografia

1495 inguruan jaio zen, segur aski Vianan, Juan Ramirez de Peciñaren semea zela, eta 1566 edo 1567an hil zen. San Vicente de la Sonsierrako (Errioxa) bizilaguna izan zen, orduan San Vicente de la Sonsierra de Navarra deitzen zena, 1461. urtera arte Nafarroako erresumako «hiri onetako» bat izan zelako. Naiaran, Logroñon eta Vianan ere bizi izan zen.

Nafarroako Gorteetan diputatua izan zen 1526an, eta han Nafarroako erresumaren historia bat idatziko zuela agindu zuen.^[1] 1530ean, Historia Cantabrica edo Emunctorium Cronicarum amaitu zuen, aurreko kronika eta dokumentuetako datuak latinez biltzen zituena.^[2] Gero, bere lana osatu eta gaztelaniara itzuli zuen Crónica de los Muy Excelentes Reyes de Navarra izenpean, 1534an Karlos V.a Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperadoreari eskainia. Kronika horrek hedapen luzea izan zuen, kontserbatutako ale kopuru handiak adierazten duen bezala.^[3] Nafarroako Erregeen Katalogoa ere egin zuen, Philipe II.a erregearen aginduz egina.^[4]

Crónica de los Muy Excelentes Reyes de Navarra

Crónica de los Muy Excelentes Reyes de Navarra nafar historiografiako azkena da. Aurreko lanak kopiatu, transkribatu edo osatzen ditu, hala nola Vianako printzearen kronika (1454), Gaztelako kronikak, Cid Ruy Diazen kronika, Antonino Florentziakoa eta beste batzuk. Iturri horien arteko inkoherentziek kronologia akats asko eragin zituzten testuan. Tokiko istorioak eta kondairak ere biltzen ditu, baita XVI. mende hasierako Nafarroako erresumaren amaieraren lekukotzak ere.

Kronika honetan, lehen aldiz, «Gaiztoa» ezizena ematen zaio Karlos II.a Nafarroakoa erregeari, bere autorearen arabera, erresumaren kudeaketaren ondorioz, baina nolabaiteko erresumina ere badu, Diego Ramirezen ustez errege horrek bere arbasoak gaizki tratatu zituelako.^[5][6] Ezizen hori beste historialari batzuek jaso eta transmititu zuten, hala nola Esteban Garibaik, eta, bere bitartez, berehala hartu zuen historiografia frantsesak, nazioarteko harreman franko-espainiarrak une kritikoetan igarotzen ziren garai batean.^[7]

Kronika horretan agertzen da, halaber, lehen aldiz Teodosio Goñikoaren kondaira, ermitauz mozorrotutako deabruak engainatu ondoren gurasoak hil zituena, akats baten ondorioz.

Edizioak

Diego Ramirez de Ávalos de la Piscina oso ezaguna izan zen zirkulu eruditoetan xvi. eta xvii. mendeetan, eta Nicolás Antoniok goraipatu egin zuen bere Bibliotheca Hispana Novan.^[8]

• 1935: Kronika Francisco Escalada Rodríguezek argitaratu zuen, partzialki 1935ean, ia azterketa kritikorik gabe eta San Frantzisko Xabierkoaren genealogian zuen interesagatik markatua, autore berak dioen bezala.
• 2020: Orain arte, Bruno Ramírez de Palaciosek egin duen argitalpen oso bakarra, azterketa kritiko zabalarekin, Le Chesnay-Rocquencourt-en, 2020 argitalpenean, Le Hallebarde argitaletxearekin.^[9]

Bere testuko zati batzuk beste historialari batzuen lanetan kopiatu ziren, hala nola, Esteban Garibai eta Jose Moret.^[10]

Lanak

• Crónica de los Muy Excelentes reyes de Navarra (1534).
• Emunctorium Cronicarum a Jacopo Remirio Piscinino Abalino, Historia Cantabrica ere deitua (1530), aurreko lanetako datuen latinezko bilduma, 1534ko kronika idazteko erabilia.
• Nafarroako Erregeen Katalogoa.

Erreferentziak

1. Diego Ramírez de Ávalos de la Piscina, Crónica de los Muy Excelentes Reyes de Navarra, prólogo.
2. Biblioteca Nacional, ms. 6144.
3. Se conservan unos 50 ejemplares, en la Biblioteca Nacional de España (manuscritos ms. 2026, 9739...), la Biblioteca Real (ms. 2-c-4 y 2-c-5), la Biblioteca Nacional de París, el Archivo General de Navarra, etc. Muchos de estos ejemplares fueron alterados por los copistas. Uno de los más fieles al manuscrito original está en la Biblioteca Capitular de Pamplona (ms. 126).
4. Real Academia de Historia, ms. 9/5482.
5. Txantiloi:V, Suzanne. (1951). «L'origine du surnom de Charles le Mauvais» Mélanges Louis Halphen: 345-350..
6. Crónica de los Muy Excelentes Reyes de Navarra, libro V, cap. 9.
7. Txantiloi:V, Suzanne. (1935). «La justicia de Miluce» Boletín de la Comisión de Monumentos Históricos y Artísticos de Navarra (2): 132-140..
8. Bibliotheca Hispana Nova, Madrid 1672, art. «Didacus Ramírez de la Piscina»
9. «Crónica de los muy excelentes Reyes de Navarra» datos.bne.es.
10. Véase en «Investigaciones históricas de las antigüedades del reino de Navarra» (1665), libros 2 y 3, y «Anales del reino de Navarra» (1684).

Bibliografia

• Caro Baroja, Julio (1969). « La leyenda de Don Teodosio de Goñi », Cuadernos de etnología y etnografía de Navarra. ISSN 0590-1871. 
• Escalada Rodríguez, Francisco (1935). Coronas, ed. Crónica de los Muy Excelentes reyes de Navarra. Es una edición parcial, sin apenas estudio crítico, que contiene únicamente el libro VI. Pamplona. p. 104. Consultado el 14 de febrero de 2024. 
• Txantiloi:V, Alfredo. (2000). «Examen de la conquista castellana. La introspección de los cronistas navarros (siglos XVI-XVII)» Príncipe de Viana (revista) (219): pp. 79-134..
• Garibay, Esteban de (1571). Compendio Historial de España. Amberes. 
• Orcástegui, Carmen (1987). Diputacion Foral de Navarra, ed. La memoria histórica de Navarra a finales de la Edad Media, “Homenaje a José María Lacarra”, II, p.591-606. Pamplona. 
• Ramírez de Palacios, Bruno (2020). Hallebarde, ed. Crónica de los Muy Excelentes reyes de Navarra, por Diego Ramírez de Ávalos de la Piscina – Transcripción y estudio crítico. París. p. 480. ISBN 978-2-9540585-4-2. 
• Yanguas, José (1843). Diccionario de Antigüedades de Navarra, artículo « Ávalos de la Piscina ». Pamplona. 

Kanpo estekak

• «Ávalos de la Piscina, Diego Ramírez de» Gran Enciclopedia de Navarra.
• «Ramírez de Ávalos de la Piscina, Diego» Auñamendi Eusko Entziklopedia.
• «Crónica de los Muy Excelentes Reyes de Navarra» Diego Ramirez de Ávalos de la Piscinaren kronikari eskainitako gunea.

• Datuak: Q99619846