Berango

Berango
Bizkaia, Euskal Herria
Berango Algortatik ikusia.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Bizkaia
Eskualdea	Uribe-Kosta
Izen ofiziala	Berango
Alkatea	Anabel Landa Gaubeka (EAJ)
Posta kodea	48640
INE kodea	48016
Herritarra	berangar, berangoztar
Kokapena
Koordenatuak	43°21′54″N 2°59′42″W
Azalera	8,9 km²
Garaiera	24 metro
Distantzia	18 km Bilbora
Demografia
Biztanleria	7.454 (2023) 107 (2022)
3.665 (%49,2)   (%47,4) 3.530
Dentsitatea	665,73 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)[1]	% 23,79
Zahartze tasa[1]	% 28,7
Ugalkortasun tasa[1]	‰ 43,79
Ekonomia
Jarduera tasa[1]	% 80,44 (2011)
Genero desoreka[1]	% 9,04 (2011)
Langabezia erregistratua[1]	% 9,4 (2013)
Euskara
Euskaldunak[1]	% 35,4 (2010)
Kaleko erabilera [2]	%  (2016)
Etxeko erabilera [3]	% 17.2 (2016)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.berango.net www.berango.net

Berango Bizkaiko iparraldeko udalerri bat da, Uribe Kosta eta Bilbo Handia eskualdeen artean kokatua. 8,9 km² ditu eta 2016. urtean 7.116 biztanle zituen.

Geografia

Mugakideak

Sopelarekin iparraldetik, Urdulizekin ipar-ekialdetik, Erandiorekin hego-ekialdetik eta Getxorekin mendebaldetik egiten du muga.

Inguru naturala

Eozenoko materialez osatutako ingurua denez, higadurak inguru ireki bat eratu du, non muino garrantzitsuenak Munarrikolanda (256m), Saiherri (197m) eta Agirremendi (154m) diren. Gobela ibaiak herriko atal bat zeharkatzen du eta Abrako Badian itsasoratzen da, Larrañazubi erreka eta berezko hainbat iturri bereganatzen dituela.

Historia

Berangoren historia duela 40.000 urte hasi zen, historiaurreko gizakia Plentziako itsasadarretik Bilboko itsasadarrerainoko itsasertz-zerrendan bizi zenean. Sukarrizko lanabesak eta ehorzketa tumuluak aurkitu dira bertan, orain 3.000 edo 4.000 urte gorpuak lurperatzeko erabiliak.

Gure garaia hasi aurretik, Berangoko biztanleak karistiarren leinukoak ziren, eta hauek, Estrabonen hitzetan, lurralde zabal bat hartzen zuten, Deba ibaitik Urduña ibaira eta itsasotik hegoalderantz Arkamu mandilerroraino, gaur egungo Deba, Getxo, Trebiñu eta Miranda udalerriek mugaturik.

Berangoko Santa Ana baseliza.

Karistiarrak izandako lurraldeetatik asko geroago Bizkaia izenez ezagutuko ziren, 900. urtearen inguruko agirietan jada aipatzen den izena da.

Ertarotik dorretxeak gorde dira, Otxandategi, Uriarte eta Basagoiti, euren antzinatasun eta iraunkortasunagatik nabarmentzen dira (XIII. mendeko lehenengo erdia). Sarrera atearen gainean, harrian zizelkatua, sortetxe honetako oinordeko baten eta Butroeko V. Jaunaren arteko ezkontza irudikatzen duen armarri bat dago, 1370. urte ingurukoa, eta duela hamarkada bat herriaren ikurtzat hartua.

Eliza nagusiaren lehen agiri-argibidea 1416. urtekoa da. Halere, Iturriza urrunago doa, XII. mendean eliztarrek eraiki zutela baieztatuz. Santa Ana baselizari dagokionez, 1627an eraikitzen ari zela egiaztatzen duten agiri batzuk topatu dira.

Baserrien antzinatasuna, lekuko abizenen antzinatasunaren parekoa dena, XV. mendetik dator.

Berangon egondako zortzi irin-errotetatik Pozakoa da aipagarria, bere antzinatasunagatik. Errota hau doña Menciaren eskuetara igaro zen XIV. mendeko lehenengo erdian, haren aitak emana, zeinak bere emazte Iñigo Ortiz de Ibargorenen alabaren bidez eskuratu zuen.

Berangok hurbiletik bizi izan zituen gerraren gorabeherak, bereziki ibargorendarrek eta butroetarrek esku hartutako gudaldiak, XIII., XIV. eta XV. mendeetan.

Denboran zehar Berangon bizi izandako pertsonen zehaztasun fidagarriak 1515. urtetik aurrera ditugu. 1960. urtearen aurreko hazkundea oso geldoa izan zen emigrazioaren ondorioz, esaterako Ameriketara. 60ko eta 70eko hamarkadetan izugarria izan zen industrializazio prozesuagatik. 1980ko hamarkadako krisiak biztanleria hazkundea bortizki geldiarazi zuen. 2005eko urtarrilean 5.925 pertsonako biztanleria erroldatu zen.

Berangok Gernikako Batzar Nagusietan eserlekua izan zuen.

Ekonomia

• Lehen sektore ekonomikoa: Ogibide tradizionala zen, egun desagertua. Gizon asko marinel egiten ziren inguruetako portuetan, eta baserrietan garia, artoa, indabak eta txakolina egiteko mahatsondoak lantzen ziren.
• Bigarren sektore ekonomikoa: Antzina inguruetako burdinoletarako egurrikatza egiten zen, eta ohikoak ziren hareharrizko harrobiak. XX. mende hasieran burdin eta eztainu meatzeak ustiatzeko ahaleginak egin ziren, baina alferrik. Egun industriak pisu handia du, metalurgia eta zehaztasun-mekanika izanik garrantzitsuenak.
• Hirugarren sektore ekonomikoa: Gaur egun gailentzen dena da (biztanleria langilearen %54)

Demografia

Berangoko biztanleria-kopuruak goranzko joera izan zuen XX. mende osoan, 1980ko hamarkadan salbu. XX. mendearen azken hamarkadan eta XXI. mendearen lehenean izan zuen gorakadarik handiena, 20 urtetan ia % 30 igo baitzen populazioa.

Berangoko biztanleria

Politika eta administrazioa

Berangoko udaletxea.

2007ko udal hauteskundeetan Euzko Alderdi Jeltzaleak gehiengo osoz irabazi zuen, hamahiru zinegotzitik zazpi eskuratu baitzituen. Alderdi Popularrak bi zinegotzi eskuratu zituen, Euskadiko Alderdi Sozialistak beste bi, Ezker Batua - Berdeak bat (Aralar alderdiarekin koalizioan aurkeztu zen orduan) eta Eusko Alkartasuna beste bat.

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetan ezker abertzalearen Bildu koalizioa indar handiz agertu zen eta lau zinegotzi eskuratu zituen. EAJk bi galdu zituen, PPk eta PSE-EEk bana eta EAk bere zinegotzi bakarra. Azken alderdi hori Bildu barruan integratuta aurkeztu zen.

2015eko udal hauteskundeetan EAJk eta Bilduren ondorengoa zen Euskal Herria Bilduk zinegotzi kopurua mantendu zuten, nahiz eta botoetan bigarrenak galera txiki bat izan. PPk botoen erdia eta zinegotzi bat galdu zuen, PSE-EEk bere zinegotzia mantendu zuen eta Irabazik (Ezker Batua - Berdeak koalizioaren ondorengoak) ez zuen zinegotzirik lortu. Hauteskunde horietako aldaketa nagusiena Denok Batera herri paltaformaren agerpena izan zen: botoen % 14 eta bi zinegotzi eskuratu zituen. Emaitza horien ondorioz, EAJ alderdiko Anabel Landa hautatu zuten alkate.

Berangoko udalbatza
Alderdia		2015eko maiatzaren 24a		2011ko maiatzaren 22a
		Zinegotziak	Boto kopurua	Zinegotziak	Boto kopurua
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	5 / 13	1.229 (% 37,93)	5 / 13	1.176 (% 36,69)
	Euskal Herria Bildu*	4 / 13	857 (% 26,45)	4 / 13	1.005 (% 31,36)
	Denok Batera	2 / 13	453 (% 13,98)
	Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE))	1 / 13	268 (% 8,27)	1 / 13	355 (% 11,08)
	Alderdi Popularra (PP)	1 / 13	254 (% 7,84)	2 / 13	460 (% 14,35)
	Irabazi (2015) / Ezker Batua - Berdeak (EB-B) (2011)	0 / 13	179 (% 5,52)	1 / 13	209 (% 6,52)
*2011ko hauteskundeetan Bildu gisa aurkeztu zen koalizioa.
Datuen iturria: 2015eko eta 2011ko udal hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean

Garraioa

Bilbotik Barrika-Plentziara doan errepidean dago Berango. EuskoTrenek udalerria Bilborekin eta Mungiarekin lotzen duten zerbitzuak ditu, gehien erabilitako zerbitzua Bilbo-Plentzia Metroa da.

Metroa

Sakontzeko, irakurri: «Bilboko metroa»

Bilboko metroaren 1. lineak Berango zeharkatzen du, eta udalerrian Berango izeneko geltokia du.

Autobusa

Bizkaibus hiri-arteko zerbitzuko hurrengo lineak udalerria zeharkatzen dute:

Euskara

Berangoko Tomas Abarrategi^[4] (Ahotsak^[5] proiekturako)

Euskal hiztunen gaur egungo ehunekoa Euskal Herriko batez bestekotik gertu dago, %30. Herriko berezko euskalkia^[6] mendebaleko euskararen edo bizkaieraren aldaera da, sartaldekoa. Berangon^[7] bertso-eskola bat dago.

Ondasun nabarmenak

• Munarriko Landako Estazio Megalitikoa: Berango, Urduliz eta Sopelaren arteko mugan kokatua, hareharri eta lurrez eginiko lau tumulu biribil eta angeluan tinkaturiko hiru harlausa gorde dituen hiru trikuharri ditu. Hileta-monumentu hauek Kobre Arokoak dira.
• Guzmango Santo Domingo Eliza (XVIII. mendea): Santa Teresako Fray Marcosen lan hau antzinako San Laurentzi eliza nagusiaren gainean kokatzen da, azken honen hilobiak estaliz. XIX. mendearen amaieran berreraiki egin zen Basterraren aginduz. Eraikinari kutsu neomediebala eman zion, baina neorrenazentista ere plazara irekitako arkupean. Barnealdean aipagarria da marmolezko mausoleoa, Otxandategi anaien omenezko Mentxakaren lana. Halere, udalerriaren nortasun-ikurra dorrea da, mastaren tentsio bertikalarekin eta gurutzea sostengatzeko linterna zorrotzarekin.
• Santa Ana baseliza (XVIII. mendea): Arkupeak babesturiko aurrealde irekidun eraikin barrokoa. Landazabal anaiek eta Andres Alzagak eraiki zuten XVII. mendeko tenplu baten gainean.
• Hilerria (1949): Haren fatxada tetrastilo dorikoak oso eroritako frontoi triangeluar batekin estalitako pantaila etzana dauka. Grekolatindar estilo zaharra gogorarazten duen multzo ikusgarria da, inguruko hainbat eraikinetan ohikoa dena.
• Bentatxugoiko baserria: XVl mendeko baserri historikoa.

Argazki galeria

• 
  Otxandategi dorrea.
• 
  Ikaza jauregia.
• 
  Guzmango Santo Domingo eliza.
• 
  Hilerriaren atari nagusia.

Berangoztar ospetsuak

• 

  Simon de Otxandategi monumentua

  Otxandategiko Simon Pedro: elizako gaur egungo dorrearen eta udaletxearen arkitektoa.
• Ricardo Otxoa: txirrindularia.
• Javier Otxoa: txirrindularia.
• Miren Dobaran: irakasle eta politikaria.
• Xabier Izko de la Iglesia:ETAkide historikoa

Ikus, gainera

• Bizkaiko udalerrien zerrenda

Erreferentziak

1. ↑ Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
2. «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
3. «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
4. «Abarrategi Goikoetxea, Tomas - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-12-11).
5. «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-12-11).
6. «Uribe Kostakoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-08).
7. «Berango - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-08).

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Herriko Wikiatlasa

• Udal webgunea
• Berangoko euskarari buruzko artikulua ARGIA astekarian

• Datuak: Q1242343
• Multimedia: Berango / Q1242343
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Berango