Unua renkontiĝo de la andaj popoloj por la "Sumak kawsay" en Ekvadoro, 2011
Sumak kawsay estas centra principo en la mondkoncepto de la indiĝenaj popoloj de la anda regionno celente interhoman harmonion tio estas paco, neperforto, helpado de aliaj, reciprokeco kaj respekto por la vivmedio. Simple, Sumak kawsay (neologismo en la keĉua lingvo kiu signifus 'abunda vivo'[1] aŭ 'bona vivo"[2]) celas materian, socian kaj spiritan kontentigon por ĉiuj membroj de la komunumo, "vivon en abundo"[3], sed ne koste de aliaj membroj kaj ne koste de la naturaj fundamentoj de la vivo[4], kaj povas esti komprenata kiel "vivado kune en diverseco kaj harmonio kun la naturo", kiel deklarite en la preambulo al la ekvadora konstitucio.
Ekde la 1990-aj jaroj, sumac-kawsay kreskis en politika projekto kiu celas atingi kolektivan bonfarton, socian respondecon pri kiel homoj rilatas al la naturo, kaj haltigi senfinan kapitalamasiĝon. Ĉi tiu fina aspekto igas la projekton alternativo al tradicia disvolviĝo. Buen vivir proponas la kolektivan realigon de harmonia kaj ekvilibra vivo bazita sur etikaj valoroj, anstataŭe evolumodelo kiu rigardas homojn kiel ekonomian rimedon[5].
La Konstitucio de Ekvadoro de 2008 enkorpigis la koncepton de la rajtoj de la naturo, same kiel la Konstitucio de Bolivio de 2009.S
Sumak kawsay pripensas harmonian rilaton kun socio, kiu estas komprenata kiel larĝa, tutmondigita sfero, kaj la kampo de la domina kulturo kaj sistemo. Per tio, la koncepto celas rekrei kaj apliki interkulturecon kaj plurnaciecon, fundamentajn preskribojn al tiu proponita vivmaniero[6].
Terminologio
La Sumak kawsay (bona vivo) trovas sian originon en multaj indiĝenaj amerindiaj popoloj.
Regione kaj laŭ la malnova skribmaniero, la principo ankaŭ estas referita kiel Kichwasumac causai aŭ sumaj causai aŭ sumaq kawsay (en la suda keĉua), alli kawsay (en la kiĉua, ankaŭ alli causai, ali causai aŭ ali causaigu) aŭ allin kawsay (en la suda keĉua), suma qamaña (en la ajmara), buen vivir aŭ vivir bien (en la hispana) aŭ bem viver (en la portugala) ("bona vivo" aŭ "bone vivi" proksimume en la signifo de "komforte vivi kune").
Kelkaj indiĝenaj reprezentantoj kredas ke sumak kawsay ne povas esti farita praktikataj de homoj vivantaj en modernaj socioj[7].
'Buen vivir' La rajto al bona vivo
Bonan vivi kiel ŝtata celo
Emblemo de la Sekretariejo por Bona Vivo, Ekvadoro
Kune kun la Paĉamama ideo, sumak kawsay estis iĝis en 2008 ĉe centra punkto (preambulo kaj Art. 3) ŝtatcelo en la konstitucio de Ekvadoro kaj tiel internacie konata. En 2009, la koncepto ankaŭ estis inkludita en la konstitucio de Bolivio kiel suma qamaña (Parto 1, Titolo I, Ĉapitro 2, Artikolo 8).
Internacie, nur Butano sekvas similan vojon kun sia orientiĝo direkte al Malneta Nacia Feliĉo. Dum tio estas ŝtata politiko tie, la koncepto buen vivir konkuras, precipe en la bolivia konstitucio (kaj en la bolivia kaj ekvadora ĉiutaga politiko ĉiukaze)[8] kun kontraŭaj principoj kiuj celas, ekzemple, plian ekspluaton de la nacia krudmaterialo[9].
Eduardo Gudynas: Politische Ökologie: Natur in den Verfassungen von Bolivien und Ecuador (Politika Ekologio: Naturo en la Konstitucioj de Bolivio kaj Ekvadoro). En: Juridikum – Zeitschrift für Kritik | Recht | Gesellschaft[de], Jarkolekto 2009, Vol. 4, 214–218.
Alberto Acosta: Das „Buen Vivir“. Die Schaffung einer Utopie. En: Juridikum – Zeitschrift für Kritik | Recht | Gesellschaft, Jarkolekto 2009, Vol. 4, paĝoj 219–223.
Josef Estermann : Gut Leben“ als politische Utopie. Die andine Konzeption des „Guten Lebens“ und dessen Umsetzung im demokratischen Sozialismus Boliviens. ("Vivo bone" kiel politika utopio.La anda koncepto de la "bona vivo" kaj ĝia efektivigo en demokrata socialismo en Bolivio). En: Raúl Fornet-Betancourt[de] (Hrsg.): Gutes Leben als humanisiertes Leben. Vorstellungen vom guten Leben in den Kulturen und ihre Bedeutung für Politik und Gesellschaft heute. Verlagsgruppe Mainz, Aachen 2010, paĝoj 261–286.
Michelle Becka: Ethik der Entwicklung. Sozialethische Perspektiven in Theorie und Praxis ("Vivu bone" kaj la "bona vivo".Koncepto el la Anda regiono kiel impulso por interkultura etika pripensado). En: Anna Noweck und andere (eld..): Ethik der Entwicklung. Sozialethische Perspektiven in Theorie und Praxis (= Forum Sozialethik, Vol. 9). Aschendorff, Münster 2011, paĝoj 101–118.
María Susana Cipolletti, Hanna Heinrich: "El buen vivir".Una perspective diacrónica de la noción de bienestar de los Tucanos occidentales del noroeste amazónico al la lumo de la doctrina de Epicuro . En: Anthropos, vol.110 (2015), numero 1, pp 87–97.
David Cortez: Sumak kawsay y buen vivir. ¿dispositivos del desarrollo? Ética ambiental y gobierno global. (Sumak kawsay kaj bona vivi. ¿dispositivos del desarrollo? Etika medio kaj registaro tutmonda). Facultad Latinoamericana de Ciencias Sociales (FLACSO), Kito 2021, ISBN 978-9978-67-558-8.
.jpg)
