Heidi [hajdi] estas 5- ĝis 8-jara knabino el la junularaj romanoj de Johanna Spyri, kies unuaj eldonoj aperis en du volumoj en 1880 kaj 1881. Heidi estas fama formadromano, kiu rakontas fikcian junecan biografion de svisa orfknabino. La romano tamen portas multajn aŭtobiografiajn trajtojn de Johanna Spyri.
Unua volumo
La unua volumo sub la titolo "La migro- kaj lernojaroj de Heidi" (en la germanlingva originalo "Heidis Lehr- und Wanderjahre"[1]) temas pri la forporto de Heidi al Frankfurto ĉe Majno, ŝia vivo en la senjora domo Sesemann kaj ŝia reveno al Svislando. Heidi vivas ĉe sia avo en la svisa montaro en vilaĝo Maienfeld, Grizono, kaj ĝuas tie feliĉan vivon. Ŝi ŝatas salti sur la alpaj paŝtejoj, enspiri la freŝan aeron, flari la odoron de la floroj kaj endormiĝi en fojna lito sub la stelplena ĉielo. Sed iun tagon ŝia onklino forportis ŝin kontraŭ ŝia volo al la granda imperia urbo Frankfurto, kie ŝi en sinjora domo devus servi kiel kunulino de paralizita knabino Klara, sed hejmsopiro ŝin turmentas …
La ĉefaj roluloj krom Heidi estas ŝia avo Alponĉjo (germane en la originala eldono Alm-Oehi aŭ en postaj eldonoj Alpöhi), kiun ĉiu opinias apartiĝema strangulo, la paŝtista knabo Kapro-Petro (Geißen-Peter aŭ Ziegen-Peter) kaj Klara, knabino el Frankfurto sidanta en rulseĝo.
La rakonto impresas per multaj kortuŝaj scenoj. Ekzemple la avo, sub influo de la gaja kaj vigla Heidi, montriĝas afabla kaj helpema homo, danke al kies amoplena flegado la paralizita knabino Klara fine eĉ sukcesas mem iri.
Dua volumo
La dua volumo sub la titolo "Heidi povas apliki, kion ŝi lernis" (germanlingva originaltitolo "Heidi kann brauchen, was es gelernt hat"[2]) rakontas, kiel unue la sinjoro doktoro, la kuracisto de Klara, kiu mem spertis la perdon de sia filino, vizitas Heidin kaj Alponĉojn sur la Alpopaŝtejo anstataŭ Klara, kies malbona sanstato ne permesas la vojaĝon. La sekvan someron Klara tamen povas venis al la Alpopaŝtejo kaj post kiam Kapro-Petro pro ĵaluzo puŝis la rulseĝon al la valo, la paralizita knabino resaniĝas kaj relernas piediri.
Pra-Heidi
Fakte ekzistis jam romano, kiu traktis la motivon de orfinfano el la Alpoj de la germana verkisto Hermann Adam von Kamp, kiu aperis en la 1830-aj jaroj sub la titolo "Adelaide, das Mädchen vom Alpengebirge" (Adelaide, la knabino de la alpmontaro), kiu temas pri knabino, kiu vivas sur alpopaŝtejo ĉe sia avo, devas forlasi sian hejmon, kaj poste ricevinte hejmsopiron revenas. Estas verŝajne, ke Johanna Sypri konis tiun verkon, kiam ŝi skribis sian Heidi, tamen la du verkoj estas neniel kompareblaj, ĉar Heidi de Johnanna Spyri ja nur fariĝis tiel signifa verko pro la komplekseco de ĝiaj figuroj, kiuj estas multfacetaj personecoj.[3]
La figuro de Heidi en la literatura kunteksto
Originala titolbildo de Heidi 1980
Oni ne devas rigardi la figuron de Heidi izolite, sed devas percepti ĝin en la kunteksto literatura de ĝia epoko.[4] Jam en la titolo "La migro- kaj lernojaroj de Heidi" Spyri ja tute intence faras ligon al la verko "La migro- kaj lernojaroj de Wilhelm Meister" de Johann Wolfgang von Goethe[5]. Tio ja troviĝas en la literatura tradicio de la epoko. Jam 1863 la verkistino Clementine Helm aperigis libron sub la titolo "Backfischchens Leiden und Freuden", kiu anstataŭas la viran heroon el la verko de Goethe per ina ĉefpersono. Komprenante, ke la Wilhelm Meister de Goethe estis epokfara verko fine de la 19-a jarcento, oni tuj komprenas la provokan kvaliton de tiu titolo. La herooj de formadromanoj ĝis tiam estis ĉiam viroj kaj nun venas virino, kiu donas la heroan rolon al knabino. La 1880-aj jaroj estis la jardeko, kiam la unuaj virinaj asocioj ekluktis publike por la rajtoj de la virinoj kaj ĵus tiam Spyri aperigas formadromanon en kies ĉefrolo troviĝas eta knabino. Kvankam Spyri kiel privata persono rifuzis publike lukti por la rajtoj de la virinoj, ŝi fakte per sia verko lanĉis publikan iniciaton. La romanon ŝi ja ankaŭ unue ne aperigis sub sia nomo, sed anonime. Kiel aŭtorino sur la titolbildo simple aperis "Von der Verfasserin von ein Blatt auf Vronis Grab" (de la aŭtorino de Folio sur la tombejo de Vronjo).
Heidi en aliaj lingvoj
La romano de Heidi estis tradukita al pli ol 50 lingvoj. Precipe ŝatata la romano estas en Japanio. Aperis ĝis nun multe pli ol 100 diversaj Heidi-tradukoj en la japana lingvo.
Grandan influon la romano de Heidi havis en Japanio, sed ĝi en Japanio ofte estas reduktita al naiva bildo de belaj montoj, simpla kampara vivo kaj natureco. La bildo de Heidi, kiel ĝi disvastiĝis en Japanio vaste influis la idearon, kiun japanoj kutime havas pri Svislando. En Japanio aperis ĝis nun 123 diversaj eldonoj de Heidi de 72 malsamaj tradukistoj, 28 bildlibroj kaj 21 mangaoj.[6]
Heidi en filmo
La unua mutfilmo pri Heidi aperis jam en 1920 sub la reĝisorado de Frederick A. Thomson[7] en Usono. Ekde tiam aperis multnombraj kinejfilmoj, televidaj serioj kaj desegnofilmoj pri la historio de Heidi. La plej nova Heidi-filmo aperis en 2015 sub la reĝisorado de Alain Gsponer, kun Anuk Steffen (kiel Heidi), Peter Lohmeyer (kiel Sebastiano), Bruno Ganz (kiel Alponĉjo), Katharina Schüttler (Fraŭlino Rottenmeier) kaj Maxim Mehmet (Sinjoro Sesemann).
Multaj novaj versioj post la finiĝo de la kopirajtoj
Post kiam en 1971 finiĝis la aŭtoraj rajtoj, aperis multaj novaj versioj de Heidi, ofte kun abundaj ŝanĝoj (jen mallongigoj, jen aldono de novaj epizodoj). Heidi famiĝis en la tuta mondo ne nur kiel libro, sed ankaŭ kiel kasedo aŭ kompaktdisko, kaj per multaj (rolludaj aŭ desegnaj) filmoj.
Heidi en Esperanto
Dietrich Michael Weidmann kun la Esperanto-eldono de "La migro- kaj lernojaroj de Heidi"
Malgraŭ la grava signifo de la romano kaj ĝia aŭtorino, Johanna Spyri, ĝis 2015 tiu verko ne estis tradukita al Esperanto. Dietrich Michael Weidmann intertempe tradukis la unuan volumon de la verko sub la titolo "La migro- kaj lernojaroj de Heidi"[8], kiu aperis la 31-an de marto 2016 en la eldona fako de Allsprachendienst Esperanto GmbH. La dua volumo aperis sub la titolo "Heidi povas apliki, kion ŝi lernis" la 2-an de julio 2016 samloke.[9]
Regiono Heidiland – turisma marko
Sub la nomo "Heidiland" la regiono de Maienfeld, Pretigovio kaj Bad Ragaz surmerkatigas siajn plej diversajn turismajn ofertojn, lerte profitante de la fameco, kiun la regiono akiris pro la ŝatado de la romano de Johanna Spyri. Amase homoj precipe el Azio pilgrimas al Maienfeld kaj Bad Ragaz por vidi la lokojn, kie Heidi vivis, ĉar por multaj homoj tra la mondo la knabino Heidi estas realaĵo kaj ne nur fikcia historio, kaj la svisaj turismo-respondeculoj memkompreneble faras ĉion por nutri tiun belan miton.[10]
.jpg)
