Beaune

Por samtitola artikolo vidu la paĝon Beaune (stacidomo).

Koordinatoj: 47° 01′ 30″ N 04° 50′ 23″ O (mapo)

Beaune
komunumo
Hospicoj de Bono
Blazono
komunumo en Francio
Ĝemelurboj Bensheim • Malmedy • Krems ^vd
Oficiala nomo: Beaune
Moto: Orbis et urbis honor antaŭe: Causa nostra lætitiæ antaŭe: Auspice Bellona Bibracta antiqua vigebat
Regno	Francio
Regiono	Burgonjo-Franĉkonteo
Departemento	Côte-d'Or subprefektejo
Arondismento	Beaune ties ĉefurbo
Kantono	Beaune ties ĉefurbo
Komunumaro	Beaune-Côte-et-Sud
Historia regiono	duklando Burgonjo
Konata loko	Hospicoj de Bono
Riveroj	Bouzaise, Aigue, Genet, Foulot, Rhoin, Flun
Situo	Beaune
- koordinatoj	47° 01′ 30″ N 04° 50′ 23″ O (mapo)
Plej alta punkto
- alteco	407 m s. m.
Plej malalta punkto
- alteco	193 m s. m.
Areo	31,30 km² (3 130 ha)
Loĝantaro	20 233 (2022)
Denseco	646,42 loĝ./km²
Urbaj rajtoj	1203
Urbestro	Alain Suguenot
Horzono	MET (UTC+1)
- somera tempo	MET (UTC+2)
Poŝtkodo	21200
INSEE	21054
Beaune (Francio) DEC Situo de Beaune enkadre de Francio
Beaune (Côte-d'Or) DEC Situo de Beaune enkadre de Côte-d'Or
Limoj de la komunumo Limoj de la komunumo
Vikimedia Komunejo: Beaune
Retpaĝo: www.beaune.fr
Laŭloka nomo : Beaunois

Beaune [bon], esperante Bono aŭ Baŭno^{[mankas fonto]}, estas mezgranda franca komunumo situanta en la departemento Orbordo kaj en la regiono Burgonjo-Franĉkonteo. Ĝi estas unu el la subprefektejoj de la departemento, kaj havas proksimume 23 000 loĝantojn.

La loĝantojn de Beaune oni kutime nomigas Beaunois [bonŭa]. La urbo estas famkonata pro sia hospico, eksa malsanulejo kiu fariĝis muzeo.

Geografio

Geografio de Beaune

La urbo troviĝas sur deklivo de la Pariza Baseno. Tra la urbo fluas la rivero Bouzaise, kies akvofonto situas en Beaune mem. Du aliaj riveretoj fontis en Beaune: Aigue kaj Genet.

Klimato

La averaĝa ĉiujara pluvokvanto sumiĝas je 745 mm. La averaĝa ĉiujara sunumado estas 2000 horoj. La averaĝa ĉiujara temperaturo estas 11,5 °C.

Ekonomio

Plej multaj enspezoj venas de la vino kaj la malsanulejo. Decembron 2007, 1 412 entreprenoj pagis 17 940 salajrojn.

Vino

Kelo

Beaune estas la aŭtenta ĉefurbo de la burgonjaj vinoj. Ĝi situas meze de Côte-d'Or, kaj estas ĉirkaŭata de pluraj vilaĝoj kies nomoj famiĝas ĉe la vinamatoroj: Pommard, Meursault, Pernand-Vergelesses, Puligny-Montrachet, Savigny-lès-Beaune ...

La surfacampleksoj ĉe Beaune pri produktado estas:

• ruĝaj: 413 ha : Beaune premier cru 313 ha, Beaune village 81 ha, Côte de Beaune 19 ha
• blankaj: 41 ha : Beaune premier cru 22 ha, Beaune village 13 ha, Côte de Beaune 6 ha

biodinamikaj metodoj estas kelkfoje uzataj.^{[1] [2] [3]}

Mustardo

Mustardejo

Unu mustardejo fabrikas diĵonan mustardon kaj burgonjan mustardon. Diĵona mustardo estas nur recepto (ĝi ne estas fabrikata en Dijon). Burgonja mustardo estas fabrikata kun burgonja Brassica juncea kaj burgonja blanka vino.

Biero

Unu bierfarejo fabrikas bieron nomatan Belenium. Iam bierfarejo fabrikas bieron nomitan La Suprême de Beaune^[4].

Demografio

Loĝantara evoluo de la komunumo Beaune

1793	1800	1806	1821	1831	1836	1841	1846	1851
10 114	8 344	9 298	9 947	9 908	10 678	10 585	11 362	10 969

Loĝantara evoluo de la komunumo Beaune, daŭrigo (1)

1856	1861	1866	1872	1876	1881	1886	1891	1896
10 453	10 715	10 907	11 176	11 421	12 038	12 146	12 470	13 726

Loĝantara evoluo de la komunumo Beaune, daŭrigo (2)

1901	1906	1911	1921	1926	1931	1936	1946	1954
13 887	13 540	13 049	11 661	11 990	11 862	12 161	11 990	13 175

Loĝantara evoluo de la komunumo Beaune, daŭrigo (3)

1962	1968	1975	1982	1990	1999	2006	2009	2010
15 367	16 874	19 060	20 207	21 289	21 923	21 778	22 516	22 394

Loĝantara evoluo de la komunumo Beaune, daŭrigo (4)

2011	2012	2013	-	-	-	-	-	-
21 872	21 806	21 838	-	-	-	-	-	-

(Fontoj: Datumbazo Cassini de la EHESS ĝis 1962^[5], datumbazo de la INSEE ekde 1968.)

Historio

Antaŭ 1203

Homoj de neolitiko ĝis Halŝtata ferepoko loĝis ĉefe en la altoj kaj apud fontoj (Bouzaize, Aigue). De neolitiko estis silikoj de Le Grand-Pressigny. Nur dum la Latena Ferepoko, aperis logejoj kaj vojoj en la ebenaĵo apud la fontoj dediĉitaj al Belenos, la gaŭla dio de akvo. La nomo Beaune devenas de Belenos. La urbo prosperis dum la romia periodo ĝis ĉirkaŭ 259 kaj la invadoj. Tiam ĉirkaŭ 275, la urbaj muroj konstruiĝis en mallonga areo. Ĉirkaŭ 475 burgundoj, germana popolo (la nomo devenas de Bornholm) okupis pace la urbon. 534, frankoj venkis la burgundojn. En la jaro 731 arabaj militistoj ruinigis ĉirkaŭe la urbon. En la jaro 994 kaj la jaro 1089, la lando suferis teruran epidemion kaŭzitan de Claviceps purpurea. En 1099 teksto de Urbano la 2-a citis preĝejojn Saint-Martin kaj Saint-Pierre. En la jaro 1171 herezuloj nomitaj Cottereaux estis evikciitaj de la urbo. En la jaro 1203, la duko Odo la 3-a donis al la urbo la rajton de komunumo.

1203-1477

La komunumo konstruis remparojn. La tertremo de Bazelo en 1356 okazigis detruojn. La urbo brulegis en 1401. Produktado da vino kaj da drapo rezultigis du riĉecojn. En 1443, Nicolas Rolin starigis la hospitalon. Kiam Karlo la Brava la duko de Burgonjo mortis ĉe Nancio la 5-an de januaro 1477, la urbo iĝis francia.

1477-1789

En 1478, la urbo defendis la rajtecon de Maria, la filino de la duko. Sieĝo de la urbo per Ludoviko la 11-a armeo daŭradis pli ol kvin semajnojn. Poste Ludoviko la 11-a konstruigis kastelon por pririgardi la urbon. 1562-1596 Beaune suferis pro la religiaj militoj. En 1656, Kristina de Svedio vizitis la urbon. En 1658, Anna de Aŭstrio vizitis la urbon kun sia filo Ludoviko la 14-a. En 1754 la rabisto Louis Mandrin kaptis la urbon kaj ĝia urbestro Pierre Gilet^[6].

1789 ĝis hodiaŭ

Fondet vilao

Fera ponto (1985)

En 1793, estis detruita la timpano de la preĝejo Notre Dame. La preĝejo de la Madeleine estis detruita en 1798, la preĝejo Saint Martin estis detruita en 1800, la preĝejo Saint Pierre estis detruita de 1803 ĝis 1805. En 1888 la prezidento Sadi Carnot oficiale vizitis la urbon. En 1893 Camille Fondet ekkonstruis siajn vilaojn. En 1918 usona universitato estas konstruita por la militistoj. La 17-an de junio 1940, post duhora batalo kaj 70 francaj mortintoj, la germania armeo okupaciis Beaune. Ĝi forlasis la urbon la 8-an de septembro 1944. En 1952 la fervojo estis elektrizita. En 1970 la prezidento Georges Pompidou inaŭguris la novan aŭtovojon A6 kaj samtempe li inaŭguris la konstruitan novan malsanulejon. En 1971 la hospico establis la novan malsanulejon. En 1975 nova fervoja stacidomo estis konstruita.

Administrado

Listo de la sinsekvaj urbestroj
Periodo		Nomo	Partio	Funkcio
1932	1965	Roger Duchet		bestkuracisto
1965	1968	Lucien Perriaux		profesororo
1968	1995	Henri Moine		bestkuracisto
1995	---	Alain Suguenot	UMP	advokato
La tabelo estas ankoraŭ plenigenda.

Religia vivo

Eta reĝo de gracio (1643)

Islama preĝejo As-Salam (2011). Dekstre la minbaro kaj centre la Mihrabo.

Tie estas sanktejo de Jesuĉjo (Jesu-Infaneto) ekde 1639.

Kvar pastroj kaj tri diakonoj (en 2015) zorgas pri la paroĥo. La paroĥo enhavas 18 komunumojn (32 671 loĝantojn en 2009): Beaune, Corcelles-les-Arts, Merceuil, Tailly, Bligny, Montagny, Levernois, Sainte-Marie-la-Blanche, Combertault, Meursanges, Chevigny-en-Valière, Corgengoux, Corberon, Villy-le-Moutier, Marigny-lès-Reullée, Ruffey, Vignoles kaj Chorey.

Tie estas moskeo ekde 2011.

Vidindaĵoj

Interna korto de la gotika malsanulejo Hospicoj de Bono

• Baziliko Dipatrino
• Preĝejo Sankta Nikolao
• Hospico kaj ĝia mirinda pentraĵo de la Fina Juĝo
• Sonorilejo (Beffroi)
• Vilaoj Fondey
• Muzeo Salvador Dalí
• Belarta muzeo de Beaune

Lokaj famuloj

• Jacques de Molay 1243-1314 grandmajstro de la templanoj.
• Nicolas Rolin 1376-1462, fondinto de la hospicoj
• Guigone de Salins 1403-1470, fondinto de la hospicoj
• Marguerite du Saint-Sacrement^[fr] (1619-1648) ^[7], monaĥino
• Gaspard Monge 1746-1818, matematikisto kaj politikisto
• Victor Masson (éditeur)^[fr] 1807-1879, libristo kaj scienca eldonisto
• Xavier Forneret 1809-1884, dramisto, poeto kaj ĵurnalisto
• Félix Ziem 1821-1911, pentristo
• Hippolyte Michaud 1823-1886, pentristo
• Marie Favart 1833-1908, aktorino
• Camille Fondey 1844-1927, urbisto
• Étienne-Jules Marey 1830-1904, kuracisto kaj fiziologo
• E. Bord 1858-1919, profesoro kaj esperantisto
• Adolphe Retté 1863-1930, verkisto
• Édouard Joly^[fr] 1898-1982, aviadfaristo
• Jean-Pierre Ponnelle^[fr] 1932-1988, teatristo
• Bruno Latour^[fr] 1947 Sociologo kaj filozofo
• Alwyn Hamilton verkistino de Rebel of the Sands^[en] eldonita en 2016, junaĝe vivis en Beaune

Okazoj

• Vinoaŭcio de hospico
• Polica filmfestivalo
• Baroka muziko-festivalo
• Boogie-woogie-festivalo

Esperanta vivo

Bord Profesoro de la liceo en Beaune ĉirkaŭ 1913

Klaso de Esperanto kun Ernest Bord 1912

Antaŭ Zamenhof, Moïse Lyoen kreis tie internacian lingvon.

Dum la komenco de la dudeka jarcento en Beaune estis multaj esperantistoj. La Esperanta grupo datiĝis de la 23-an de januaron de 1903. Ĝi havis 140 anojn en majo 1907 kaj 220 anojn en majo 1908,^[8]. Pli poste ĝi havis 306 anojn^[9]. En 1912 la nombro da anoj preterpasis 400^[10]. La rektoro Émile Boirac estis honora membro. La 2-an de majo 1909 okazis en Beaune la dua kongreso de la federacio de la esperantistaj grupoj burgonaj. En la kongreso partoprenis la administrantoj de la UEA, Théophile Rousseau kaj Hector Hodler. Oni trovis en Beaune esperantajn poŝtkartojn (eldonitaj de la vidvino Caucal), turistajn dokumentojn kaj menuojn en restoracioj. Ernest Bord, profesoro de la liceo en Beaune instruis Esperanton ĉe unuagrada knabina lernejo kaj kolegio. Oni instruis ankaŭ esperanton en la vinberkultura lernejo kaj en la liberaj knaba kaj knabina lernejoj. La komunumo eldonis du tekstojn por subteni la instruadon de Esperanto, unue la 20-an de junio 1934 por postuli devigan Esperanton en lernejoj kaj poste la 22-an de novembro 1957 por postuli laŭvolan Esperanton en abiturienteco^[11].

La arkivo de la forminta klubo estas hodiaŭ konservita en la Nacia Esperanto-Muzeo de Gray.

Okaze de la eŭropaj balotoj, Eŭropo - Demokratio - Esperanto ricevis 18 voĉojn (0,36 %) en 2004, 19 voĉojn (0,38 %) en 2009 kaj 30 voĉojn (0,55 %) en 2014.

• Dominique Jacquin, administranto de Vikipedio en la nomo Pino, naskiĝis la 9an de julio 1958 en Nancio, vivis kaj forpasis la 19-an de januaro 2017 en Beaune. Li estas entombigita en Limey-Remenauville (Loreno) apud la familia bieno.

Partneraj urboj

• Bensheim, 1960 en Germanio
• Malmedy, 1962 en Belgio
• Krems, 1976 en Aŭstrio
• Kōshū, 1976 en Japanio
• Nantucket, 2006 en Usono

Notoj kaj referencoj

1. biodinamika vinberisto. Arkivita el la originalo je 2010-09-22. Alirita 2010-03-02 .
2. biodinamika vinberisto. Arkivita el la originalo je 2010-02-24. Alirita 2010-03-02 .
3. biodinamika vinberisto
4. (fr) Jean Salat kaj Marc Sorlot, Les riches heures des Fils de France de 1854 à nos jours,‎ 2015 (ISBN 979-10-95116-00-4), p. 75
5. base Cassini
6. Mandrin
7. Marguerite du Saint-Sacrement
8. (1908) “Notre groupe en 1907”, Jara revueto de la esperanta grupo de Beaune (2). 
9. Paul Guillot. (2009) Beaune des rues et des hommes.
10. (1912) “Nouvelles des groupes”, Burgonja stelo (6). 
11. Municipaj interkonsiliĝoj en la arĥivo de la urbodomo

Vidu ankaŭ

• Komunumoj de Côte-d'Or
• Listo de urboj de Francio
• Beaune (stacidomo)

Eksteraj ligiloj

• TTT-ejo de la paroko
• TTT-ejo de la turisma oficejo
• TTT-ejo de la bona centro pri historiaj studoj^{[rompita ligilo]}
• Bildoj de la hospico
• Festoj de la vendo da vinoj Arkivigite je 2011-11-02 per la retarkivo Wayback Machine