Armena katedralo de Kars

Armena katedralo de Kars
Estas katedralo, heredaĵo, moskeo [+]
Lando	Turkio
Regiono	Kars
Koordinatoj	40° 36′ 41″ N, 43° 5′ 29″ O (mapo)40.61130555555643.091444444444Koordinatoj: 40° 36′ 41″ N, 43° 5′ 29″ O (mapo)
Stilo	armena arkitekturo
Armena katedralo de Kars (Turkio) DEC
Armena katedralo de Kars
Vikimedia Komunejo:  Kümbet Mosque [+]

La Katedralo de Kars, ankaŭ konata kiel la Katedralo de la Sanktaj Apostoloj (armene: Կարսի Սուրբ Առաքելոց եկեղեցի, Karsi Surb Arakeloc jekegheci; turke: Aziz Havariler Kilisesi aŭ "Preĝejo de la Dek du Apostoloj") estas iama katedralo de la Armena Apostola Eklezio en Kars, orienta Turkio. Konstruita en la mezo de la 10-a jarcento fare de la armena bagratida reĝo Abaso la 1-a (ĉ. 928-953), ĝi estis konvertita en moskeon en 1579. En la 19-a kaj komence de la 20-a jarcento ĝi fariĝis rusa ortodoksa kaj poste armena katedralo. En 1993 ĝi denove estis konvertita en moskeon kaj nomiĝas Moskeo Kümbet (turke: Kümbet Camii, laŭvorte "kupola moskeo"). Ĝi nuntempe konsistas el parto de pli granda islama komplekso, kiu inkluzivas la Moskeon Evliya, la plej granda moskeo en Kars^[1].

Superrigardo

Preĝejo sankta Johano de Mastara, en 2018

La katedralo situas ĉe la bazo de la citadelo de Kars.

Historiistoj Stepanos Asoghik, Samvel de Anio kaj Mĥitar de Ajrivank nomis la preĝejon katedralo. En armenaj fontoj de la 19-a jarcento ĝi ekkoniĝis kiel Preĝejo de Sanktaj Apostoloj.

Arkitekturo

Ĝi estas centra laŭplana kupolhava tetrakono, kaj imitas la Preĝejon de Sankta Johano, Mastara, de la 7-a jarcento. La ĉefenirejo de la katedralo estas sur la okcidenta flanko kaj ankaŭ havas du pliajn pordegojn sur la suda kaj norda flankoj. "Ĝia interna plano speguliĝas en la eksteraj volumoj. Kvar absidoj radias de centra kvadrata navero, super kiu leviĝas cirkla kupolo. Ekstere, la rektaj anguloj de la kvadrato inter la helickonkoj elstaras ĉirkaŭ tri metrojn preter la flankoj de la absidoj; interne ili estas reprezentataj per kvar duedraj anguloj, ĉiu superita per trumpo"^[2].

"Sur la arkoponto inter la dek du arkoj sur la tamburo estas dek du figuraj reliefoj starantaj. Ĉi tiuj estas ekzekutitaj en tre primitiva stilo. Laŭ J.M. Thierry , ĉi tiuj figuroj reprezentas la dek du apostolojn, kies kulto estis alportita de Bizanco en la 10a kaj 11a jarcentoj".

Historio

Bagratida Armena Reĝlando ĉirkaŭ la jaro 1000.

Frua historio

La preĝejo havas neniujn pluvivajn konstruaĵ-skribojn kaj la precizaj datoj de ĝia fondo estas nekonataj. Surskriboj estis eble forigitaj en la postaj jarcentoj de islamanoj. Tamen fonto de la 11-a jarcento asertas, ke la katedralo estis konstruita dum la regado de reĝo Abaso, kiu regis Bagratidan Armenion inter 928 kaj 958. Kars funkciis kiel la Bagratida ĉefurbo dum ĉi tiu periodo. La historiisto Stepanos Asoghik de la 11-a jarcento skribis, ke reĝo Abaso "konstruis la sanktan katedralon de la urbo Kars kun ŝtonaj blokoj, kun grejsaj blokoj poluritaj per ŝtalo: [la preĝejo] estis superita de cirkla kupolo, kies ornamado similis la volbon de ĉielo",  kaj ke la katedralo jam estis finkonstruita en la tempo de Katolikoso Anania la 1-a permanenta ofico [943-967]. Kronikoj de Samvel de Ani (12-a jarcento) Mĥitar de Ajrivank (13-a jarcento) donas la periodon 931-932 kiel la komenco de la konstruado de la preĝejo^[3].

Forlaso kaj konvertiĝo al moskeo

La preĝejo estis verŝajne forlasita post la selĝuka konkero de Kars en 1064/1065. Oni kredas, ke la preĝejo estis "parte kovrita de tero" dum la Mezepoko.

Post la konkero de grandaj partoj de Armenio, inkluzive de Kars, fare de Otomana Imperio en la 16-a jarcento la preĝejo estis transformita en moskeon en 1579  fare de Mustafa Paŝao. La moskeo Sulejman Efendi menciita de la turka vojaĝanto Evliya Çelebi de la 17-a jarcento supozeble estas la katedralo de Kars.

19a kaj frua 20a jarcento

La katedralo en la fino de la 19a jarcento kun ortodoksa kruco surpinte.

Post la rusa kapto de Kars en 1877 ĝi transformiĝis en preĝejo de la Rusa Ortodoksa Eklezio. " Enirhaloj estis konstruitaj antaŭ la okcidentaj, nordaj kaj sudaj portaloj, kies origina strukturo estis detruita. Sakristio estis starigita sur la orienta flanko kiu kovris la tutan fasadon, kaj ene ikonostazo estis konstruita"^[4].

Dum la pli postaj stadioj de la Unua Mondmilito estis la militkampanjo en Kaŭkazio, sekvante la Oktobran Revolucion kaj la civilan militon, la rusaj trupoj forlasis la Kaŭkazon amase. En aprilo 1918 la turkoj kaptis Kars kaj la preĝejo denove transformiĝis en moskeon. Laŭ la Armistico de Mudros, la turkoj devis retiriĝi al la antaŭmilita limo. La Respubliko Armenio akiris la regadon de la urbo en 1919 kaj la preĝejo estis transformita reen al armena preĝejo.

Ekde 1920

En 1920 Kars denove falis antaŭ Turkio dum la Turka-Armena Milito. La katedralo ĉesis funkcii kiel preĝejo kaj nelonge funkciis kiel moskeo "sed baldaŭ poste, la kemalista registaro vendis ĝin. La komunumo Kars aĉetis ĝin kaj planis malkonstrui ĝin por konstrui lernejon sur la loko, sed la plano estis neniam efektivigita. En la 1950-aj jaroj la komunumo uzis ĝin por deponejo por nafto".

Ĝi funkciis kiel la Muzeo de Kars inter 1964 kaj 1978. Post kiam la muzeo translokiĝis al nova loko, la monumento restis forlasita ĝis 1993 kiam ĝi estis transformita en moskeon sub la nomo Moskeo Kümbet kaj transdonita al la Prezidanteco de Religiaj Aferoj. The Economist citis ĝian remalfermon kiel moskeon ekzemplon de ekstermado de la armena kultura heredo en Turkio. Laŭ Peter Cowe, en 1998, "la origina alta armena altaro kun la alta rusa ikonostazo de la 19-a jarcento [estis] ankoraŭ en sia loko"^[5].

En intervjuo de 2005 urbestro de Kars Naif Alibeyoğlu deklaris pri planoj restarigi la katedralon kaj aldonis, ke post renovigo "kultura centro aŭ muzeo multe pli taŭgus".

Referencoj

1. "Ermeni açılımlarına Akdamar da ekleniyor", Zaman, 29 March 2007. (turke)
2. . Pamuk’s Kars and Its Others: An Ethnography on Identifications and Boundaries of Ethnicity, Nationalism and Secularism. Middle East Technical University (September 2010). Arkivita el la originalo je November 4, 2014. “Evliya Mosque is the biggest mosque in Kars, with the largest community. The mosque was newly constructed and it is located at the center of a huge religious complex that includes the Armenian Church, which was converted to a mosque in 2007.”.
3. Khalpakhchian, Hovhannes. (1979) Soviet Armenian Encyclopedia vol. 5 (armene). Yerevan: Armenian Encyclopedia. “Մաստարայի եկեղեցու տիպի կենտրոնագմբեթ կառույց է՝ չորս աբսիդով, արլ-ից երկու ավանդատներով:”.
4. "Turkey and Armenia: Two vast and ugly blocks of stone", The Economist, 2011-01-13.
5. . Mental Snapshots from My 1998 Journey (1998). Arkivita el la originalo je 2017-03-02. Arkivigite je 2017-03-02 per la retarkivo Wayback Machine Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2017-03-02. Alirita 2020-10-17 .

Vidu ankaŭ

• Otomana Armenio
• Bagratida Armenio
• Armena arkitekturo