Το ημερολόγιο ενός τρελού (Ρωσικά: Записки сумасшедшего ) είναι νουβέλα του Ρώσου συγγραφέα Νικολάι Γκόγκολ, γραμμένη το 1834. Εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1835 στη συλλογή Αραβουργήματα με τον τίτλο Αποσπάσματα από το ημερολόγιο ενός Τρελού. Το 1843, ο συγγραφέας επέλεξε να το συμπεριλάβει στις Ιστορίες της Πετρούπολης.[1]
Η ιστορία επικεντρώνεται στη ζωή ενός κατώτερου δημοσίου υπαλλήλου την εποχή του Νικολάου Α' και παρουσιάζει τη σταδιακή καταβύθιση του πρωταγωνιστή στην παράνοια. Είναι το μοναδικό έργο του Γκόγκολ γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο και σε μορφή ημερολογίου. Μαζί με Το παλτό και τη Μύτη, θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα έργα του Γκόγκολ, κλασικά της ρωσικής λογοτεχνίας.[2]
Το Ημερολόγιο ενός τρελού έχει διασκευαστεί για το ραδιόφωνο, τον κινηματογράφο και το θέατρο.[3][4]
Εισαγωγικά
Τα γεγονότα στο Ημερολόγιο καταγράφονται αποκλειστικά από την ψυχικά διαταραγμένη σκοπιά του πρωταγωνιστή και τα συμπεράσματα γι' αυτόν και το τι του συμβαίνει συνάγονται από τον αναγνώστη μόνο από την όλο και πιο παρανοϊκή αφήγηση γεγονότων και σκέψεων που καταγράφονται. Οι καταχωρήσεις αναμειγνύουν τυχαία αφήγηση γεγονότων και καταγραφή σκέψεων. Αρχίζει σαν μια τυπική μορφή ημερολογίου που βασίζεται σε ημερομηνίες, αλλά από ένα ορισμένο σημείο, ακόμη και οι ημερομηνίες παίρνουν μια παράλογη μορφή, σαν να έχει διαλυθεί η αίσθηση του συμβατικού χρόνου του συγγραφέα. Στο τέλος της ιστορίας χάνεται τελείως ο λογικός ειρμός, οι προτάσεις γίνονται εντελώς παράλογες.[5]
Υπόθεση
Το διήγημα παρουσιάζεται με τη μορφή ημερολογίου που κρατάει ο κεντρικός ήρωας Αξέντι Ιβάνοβιτς Προπίτσιν. Αρχικά, περιγράφει επεισόδια της ζωής του, τη δουλειά του καθώς και τους διάφορους ανθρώπους που συναντά, όπου διαφαίνεται η αποτυχία και απογοήτευσή του τόσο σε επαγγελματικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο. Συγχρόνως, αρχίζει να εκμυστηρεύεται τα συναισθήματά του για την κόρη του διευθυντή του. Τα πρώτα σημάδια της τρέλας εμφανίζονται σύντομα: ο ήρωας κατασκοπεύει διακριτικά τις συζητήσεις της Μέτζι, του σκύλου του κοριτσιού και καταλήγει να πάρει στα χέρια του γράμματα που έγραψε η Μέτζι σε έναν άλλο σκύλο, από τα οποία αντιλαμβάνεται οδυνηρά την απόλυτη αδιαφορία της κοπέλας.[6]
Πολύ σύντομα, ο ο Αξέντι Ιβάνοβιτς χάνει κάθε επαφή με την πραγματικότητα. Όταν διαβάζει στην εφημερίδα την είδηση ότι ο θρόνος της Ισπανίας είναι κενός, συνειδητοποιεί ότι στην πραγματικότητα είναι ο βασιλιάς της Ισπανίας, αρχίζει να υπογράφει έγγραφα σαν Φερδινάνδος Η' και ζητά το χέρι της κόρης του διευθυντή του. Ακόμη, μετατρέπει τη στολή του για να την κάνει βασιλικό μανδύα.
Η τρέλα του ήρωα αυξάνεται με τον καιρό. Καταλήγει να οδηγηθεί αναγκαστικά σε ψυχιατρείο, όπως φαντάζεται ο ίδιος φτάνει στην αυλή της Ισπανίας. Εκεί, εκπλήσσεται ολοένα και περισσότερο με το παράξενο των ισπανικών εθίμων. Όταν τον χτύπησαν πιστεύει ότι είναι μέρος κάποιου τελετουργικού, όταν ξύρισαν το κεφάλι του και του έριξαν κρύο νερό, αγνοώντας τις έντονες διαμαρτυρίες του, φοβάται ότι μπορεί να έπεσε στα χέρια της Ιεράς Εξέτασης. Δεν αντέχει άλλο τα βασανιστήρια και την ταπείνωση και απευθύνεται τραγικά προς τη μητέρα του: «Μάνα, κοίταξε πώς βασανίζουν το παιδί σου! ......λυπήσου το άρρωστο παιδάκι σου!» και αμέσως μετά συμπληρώνει: «Το ξέρετε ότι ο μπέης του Αλγερίου έχει μια ελιά ακριβώς κάτω από τη μύτη του;»
Η τρέλα αποτυπώνεται ακόμη και στις ημερομηνίες του ημερολογίου: αρχίζει κανονικά στις 3 Οκτωβρίου, αλλά η ημέρα που αυτοανακηρύσσεται μονάρχης χρονολογείται στις 43 Απριλίου 2000 και η τελευταία μέρα στις «Ίου 34η ερ Μίου τους 349 Φρεφρουάρος». [7]
Σχόλιο
Ο Γκόγκολ περιγράφει την τρέλα του Προπίτσιν - ηχητική ψευδαίσθηση (οι σκύλοι που μιλάνε), ψευδαίσθηση μεγαλομανίας (νομίζει ότι είναι ο βασιλιάς της Ισπανίας) - καθώς και το ψυχιατρικό άσυλο και την επίδρασή του στο άτομο. Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, το Ημερολόγιο ενός Τρελού αναφέρονταν συχνά ως ρεαλιστική μελέτη ψυχιατρικής περίπτωσης: ειδικοί ιατροί έγραψαν άρθρα που επιβεβαίωναν την αυθεντικότητά του ως περιγραφή της πορείας της παρανοϊκής αυταπάτης, θεωρήθηκε από τις παλαιότερες και πιο εκτενείς απεικονίσεις της ασθένειας που έγινε αργότερα γνωστή ως σχιζοφρένεια. Η εικόνα του φρενοκομείου, όπως παρουσιάζεται έμμεσα μέσα από τις διαταραγμένες εγγραφές του ημερολογίου, είναι σύμφωνη με τις ιδεολογικές και ιατρικές πρακτικές για την αντιμετώπιση της τρέλας εκείνη την εποχή.[8]
Επιρροή
Το 1918, ο Κινέζος συγγραφέας Λου Σιουν, που γνώριζε καλά τη ρωσική λογοτεχνία, έγραψε μια ιστορία με παρόμοια υπόθεση και με τον ίδιο τίτλο με αυτή του Γκόγκολ.[9]
Ο τίτλος της ιστορίας αντικατοπτρίστηκε στο μυθιστόρημα της Λίνα ΚοστένκοΣημειώσεις ενός τρελού της Ουκρανίας (2010), το οποίο κάνει συχνές αναφορές στα γραπτά του Γκόγκολ.
Μεταφράσεις στα ελληνικά
Έχει μεταφραστεί πολλές φορές στα ελληνικά με τον τίτλο Το Ημερολόγιο ενός τρελού. Μερικές από τις μεταφράσεις:
