Τζοβάννα ντ' Άρκο

Τζοβάννα ντ' Άρκο

Τίτλος	Giovanna d'Arco
Γλώσσα	Ιταλικά
Ημερομηνία δημιουργίας	1844[1]
Ημερομηνία δημοσίευσης	19ος αιώνας
Μορφή	όπερα
Βασίζεται σε	Η Παρθένος της Ορλεάνης
Χαρακτήρες	Giovanna[2][3], Delil[2][3], Talbot[2][3], Carlo VII[2][3] και Giacomo[2][3]
Τόπος	Ντομρέμι-λα-Πουσέλ[1] Ρενς[1] Ρουέν
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Η Τζοβάννα ντ' Άρκο (ιταλ. Giovanna d'Arco, εξελληνισμένα Ιωάννα της Λωρραίνης) είναι λυρικό δράμα, δηλαδή όπερα, του Τζουζέπε Βέρντι με πρόλογο και τρεις πράξεις πάνω σε ιταλικό λιμπρέτο του Θεμιστοκλή Σολέρα, ο οποίος είχε γράψει και τα λιμπρέτα για τις όπερες Ναμπούκο και Οι Λομβαρδοί στην Πρώτη Σταυροφορία. Είναι η έβδομη χρονικώς όπερα του Βέρντι.

Το έργο διηγείται μέρη από την ιστορία της Ιωάννας της Λωρραίνης και φαίνεται ότι βασίζεται χαλαρά πάνω στο θεατρικό έργο του 1801 Η Παρθένος της Ορλεάνης του Φρίντριχ Σίλερ. Ο Βέρντι συνέθεσε τη μουσική το φθινόπωρο και τον χειμώνα του 1844-1845, ενώ η πρώτη παράσταση της όπερας έγινε στο θέατρο της Σκάλας του Μιλάνου στις 15 Φεβρουαρίου 1845.

Η όπερα αυτή δεν πρέπει να συγχέεται με την καντάτα του Ροσσίνι για κοντράλτο και πιάνο, η οποία συντέθηκε το 1832 και η εκτέλεσή της διαρκεί περίπου 15 λεπτά.

Το λιμπρέτο

Ο συνθέτης Τζουζέπε Βέρντι

Στα μέσα του 19ου αιώνα η ιστορία της Ιωάννα της Λωρραίνης είχε ήδη αποτελέσει τη βάση για πολλές όπερες, όπως εκείνες των Νικόλα Βακκάι (1827) και Τζοβάννι Πατσίνι (1830), αμφότερες με πολλά στοιχεία που θυμίζουν το έργο του Σίλερ. Ο εκδότης του Βέρντι, ο Τζοβάννι Ρικόρντι, ζήτησε από τον Σολέρα διαβεβαιώσεις ότι το λιμπρέτο του δεν παραβίαζε πνευματικά δικαιώματα, σημειώνοντας ότι είχε ακούσει για ένα γαλλικό έργο με το ίδιο θέμα. Ο Σολέρα αρνήθηκε ότι το έργο του Σίλερ υπήρξε πηγή των στίχων του και έγραψε ότι το έργο του ήταν «ένα εντελώς πρωτότυπο ιταλικό δράμα «[…] δεν έχω επιτρέψει στον εαυτό μου να δεχτεί την επιβολή της αυθεντίας είτε του Σίλερ είτε του Σαίξπηρ […] το έργο μου είναι πρωτότυπο» (η έμφαση υπάρχει στο αρχικό κείμενο).^[4] Ο μουσικολόγος Julian Budden πιστεύει ότι «η επινόηση δεν ήταν το ισχυρό σημείο του Σολέρα» και χαρακτηρίζει το λιμπρέτο ως «απλώς αραιωμένο Σίλερ». Επέκρινε τη ροή του σε σχέση με το θεατρικό έργο.^[5]

Ιστορία παραστάσεων

19ος αιώνας

Η πρώτη στην ιστορία που ερμήνευσε τον ρόλο της Τζοβάννα ήταν η Ερμίνια Φρετσολίνι, που είχε εμφανισθεί δύο χρόνια ενωρίτερα στους Λομβαρδούς στην Πρώτη Σταυροφορία του Βέρντι. Συμμετέσχε επίσης ο σύζυγός της, ο τενόρος Αντόνιο Πότζι, στον ρόλο του βασιλέως της Γαλλίας Καρόλου. Ο ίδιος ο Βέρντι είχε μεγάλη ιδέα για τη νέα του όπερα, αλλά δεν ήταν ευχαριστημένος με τον τρόπο που «ανέβηκε» στη σκηνή και «με το κατερχόμενο επίπεδο των παραγωγών του Μερέλλι».^[6] Εξαιτίας των «υπόγειων» διαπραγματεύσεων του Μερέλλι για την απόκτηση των δικαιωμάτων από τον Ρικόρντι, ο συνθέτης ορκίστηκε να μη ξανασυνεργασθεί μαζί του και να μη ξαναπατήσει το πόδι του στη σκηνή της Σκάλας του Μιλάνου.^[7] Πράγματι, η Σκάλα δεν παρουσίασε άλλη πρεμιέρα έργου του Βέρντι μέχρι την αναθεωρημένη μορφή της όπερας Σιμόν Μποκανέγκρα 36 χρόνια αργότερα.^[8]

Ο Αντόνιο Πότζι, ο πρώτος που ερμήνευσε τον ρόλο του Καρόλου Ζ΄ στην όπερα.

Ενώ οι κριτικές για την Τζοβάννα ντ' Άρκο ήταν μάλλον αρνητικές, η όπερα έγινε δεκτή «με έκσταση» από το κοινό^[6], οπότε δόθηκαν 17 παραστάσεις της αρχικής παραγωγής.^[9]

Για την πρώτη παράσταση της όπερας στη Ρώμη, τρεις μήνες μετά την παγκόσμια πρεμιέρα στο Μιλάνο, ο λογοκριτής του Πάπα απαίτησε την αφαίρεση όλων των ευθέων θρησκευτικών αναφορών στην πλοκή του έργου. Ο τίτλος άλλαξε σε Οριέττα της Λέσβου (Orietta di Lesbo), η πλοκή μεταφέρθηκε στο αντίστοιχο ελληνικό νησί και η ηρωίδα μετατράπηκε σε μια ηγέτιδα της αντιστάσεως των κατοίκων εναντίον της τουρκικής εισβολής.^[10][11][12] Παραστάσεις με αυτόν τον τίτλο δόθηκαν επίσης στο Παλέρμο ^[13] το 1848.

Τα επόμενα είκοσι έτη η Giovanna d'Arco γνώρισε σταθερή επιτυχία στην Ιταλία, με παραστάσεις στη Φλωρεντία, τη Λούκκα και τη Σενιγκάλλια το 1845, στο Τορίνο και τη Βενετία το 1846, στη Μάντοβα το 1848 και στο Μιλάνο το 1851, το 1858 και το 1865. Παίχθηκε επίσης σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.^[9] Κατόπιν, μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα, οι παραστάσεις της μειώθηκαν σε ελάχιστες.

20ός και 21ος αιώνας

Το 1951 οι άριες της Τζοβάννα ηχογραφήθηκαν στο Μιλάνο με την υψίφωνο Ρενάτα Τεμπάλντι, η οποία τις τραγούδησε επίσης στη Νάπολη και στο Παρίσι, μια περιοδεία που οδήγησε σε νέες παραγωγές της όπερας.^[9] Η πρώτη πρεμιέρα στις ΗΠΑ έγινε σε μορφή συναυλίας τον Μάρτιο του 1966, στο Κάρνεγκι Χωλ της Νέας Υόρκης, με την Τερέζα Στράτας στον ομώνυμο ρόλο.^[14], ενώ σε λυρική σκηνή μόλις το 1976 στο Μπρούκλιν.^[15] Η πρεμιέρα της στο Ηνωμένο Βασίλειο έγινε στη Βασιλική Ακαδημία Μουσικής του Λονδίνου^[6] στις 23 Μαΐου 1966.

Πλήρεις σκηνικές παραγωγές της όπερας «ανέβηκαν» στη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου τον Ιούνιο του 1996 με τον Βλαντίμιρ Τσερνόφ στον ρόλο του Τζάκομο και την Τζουν Άντερσον ως Τζοβάννα, και τον Σεπτέμβριο του 2013 στην Όπερα του Σικάγου.^[16]

Η Σκάλα του Μιλάνου παρουσίασε την όπερα για πρώτη φορά μετά από 150 χρόνια το 2015, με την Άννα Νετρέμπκο στον ομώνυμο ρόλο.^[17] Η Berliner Operngruppe υπό τον Φέλιξ Κρήγκερ παρουσίασε την όπερα τον Μάρτιο του 2018 στο Κόντσερτχάους του Βερολίνου.

Τα πρόσωπα του έργου

Η Ερμίνια Φρετσολίνι, η πρώτη που ερμήνευσε τον ρόλο της Τζοβάννα.

Ρόλος	Τύπος φωνής	Διανομή στην πρεμιέρα (15 Φεβρουαρίου 1845)[18] (Διευθυντής ορχήστρας: Εουτζένιο Καβαλλίνι)
Τζοβάννα (Ιωάννα της Λωρραίνης)	υψίφωνος	Ερμίνια Φρετσολίνι
Κάρολος Ζ΄, Βασιλιάς της Γαλλίας	τενόρος	Αντόνιο Πότζι
Τζάκομο (Ζακ ντ' Αρκ), βοσκός και πατέρας της Τζοβάννα	βαρύτονος	Φιλίππο Κολίνι
Τάλμποτ, Άγγλος διοικητής	βαθύφωνος	Φραντσέσκο Λοντέττι
Ντελίλ, Γάλλος αξιωματικός	τενόρος	Ναπολεόνε Μαρκόνι
Χορωδία (Γάλλοι και Άγγλοι στρατιώτες, Γάλλοι αυλικοί, χωρικοί, ευγενείς, άγγελοι, δαίμονες)

Η υπόθεση του έργου

Ο Τεμιστόκλε (Θεμιστοκλής) Σολέρα, που έγραψε το λιμπρέτο της όπερας.

Χρόνος: 1429

Τόπος: Ντομρεμύ της Ρενς και μέρος έξω από τη Ρουέν της Γαλλίας

Πρόλογος

Σκηνή 1: Το χωριό Ντομρεμύ της Γαλλίας

Ο Κάρολος, ο μελλοντικός βασιλιάς της Γαλλίας διηγείται στους αξιωματούχους και στους χωρικούς το όραμα στο οποίο είδε την Παρθένο Μαρία να τον διατάζει να παραδοθεί στον στρατό των Άγγλων εισβολέων και να αφήσει τα όπλα του στη ρίζα μιας γιγάντιας βελανιδιάς (άρια: Sotto una quercia parvemi – «Κάτω από μια βελανιδιά μού εμφανίστηκε»). Αργότερα εκφράζει τη δυσανεξία του για τους περιορισμούς του ηγέτη (Pondo è letal, martirio – «Βάρος θανατερό, ένα μαρτύριο»).

Σκηνή 2: Ένα δάσος

Δίπλα σε μια γιγάντια βελανιδιά, Τζάκομο προσεύχεται για την ασφάλεια της θυγατέρας του Τζοβάννα, η οποία προτού κοιμηθεί δίπλα σε ένα κοντινό ιερό προσεύχεται να επιλεγεί για να οδηγήσει στη νίκη τον γαλλικό στρατό. (Sempre all'alba ed alla sera – «πάντοτε στην αυγή και το δείλι»). Ξαφνικά εμφανίζεται ο Κάρολος, έτοιμος να αφήσει τα όπλα του στη ρίζα του δέντρου. Στο μεταξύ, η κοιμώμενη Τζοβάννα έχει οράματα, όπου άγγελοι της ζητούν να γίνει στρατιώτης και να οδηγήσει τη Γαλλία στη νίκη (Tu sei bella, το «βαλς των δαιμόνων»). Φωνάζει ότι είναι έτοιμη να το πράξει. Ο Κάρολος την ακούει κατά τύχη και εκπλήσσεται από το θάρρος της. Ο Τζάκομο κλαίει, πιστεύοντας ότι η κόρη του έχει παραδώσει την ψυχή της στον Διάβολο εξαιτίας της αφοσιώσεώς της στον μελλοντικό βασιλιά.

Πράξη Α΄

Σχέδιο της Τζοβάννα ντ' Άρκο από αχρονολόγητη έκδοση του λιμπρέτου της όπερας

Σκηνή 1: Κοντά στη Ρενς

Ο Διοικητής του αγγλικού στρατού Τάλμποτ επιχειρεί να πείσει τους αποθαρρυμένους στρατιώτες του ότι η επικείμενη παράδοσή τους στους Γάλλους δεν οφείλεται σε δυνάμεις του υπερφυσικού κακού. Ο Τζάκομο φθάνει πιστεύοντας αντιθέτως ότι η κόρη του βρίσκεται υπό την επήρεια του Διαβόλου: Franco son io («Είμαι Γάλλος, μα στην καρδιά μου…») και So che per via dei triboli («Ξέρω αυτό το προπατορικό αμάρτημα»).

Σκηνή 2: Η γαλλική αυλή στη Ρενς

Γίνονται ετοιμασίες για τη στέψη του Καρόλου. Η Τζοβάννα νοσταλγεί την απλή ζωή της στο σπίτι. (O fatidica foresta – «Ω προφητικό δάσος»). Ο Κάρολος εξομολογείται τον έρωτά του για την Τζοβάννα. Εκείνη αποσύρεται παρά τα αισθήματά της προς τον Κάρολο, καθώς οι φωνές που άκουγε την έχουν προειδοποιήσει για τους κινδύνους της επίγειας αγάπης. Ο Κάρολος μεταβαίνει στον Καθεδρικό ναό της Ρενς για τη στέψη του.

Πράξη 2

Η πλατεία του Καθεδρικού ναού

Οι χωρικοί της Ρεμς έχουν συγκεντρωθεί στην κεντρική πλατεία για να πανηγυρίσουν τη νίκη της Τζοβάννα επί του αγγλικού στρατού. Οι Γάλλοι στρατιώτες οδηγούν τον Κάρολο μέσα στον Καθεδρικό ναό. Ο Τζάκομο έχει αποφασίσει ότι πρέπει να αποκηρύξει την κόρη του (Speme al vecchio era una figlia – «Η ελπίδα ενός γέρου ήταν μια κόρη») και το κάνει ενώπιον των χωρικών (Comparire il ciel m'ha stretto – «Ο ουρανός με υποχρέωσε να εμφανιστώ»). Εκείνοι πείθονται, παρά το ότι ο βασιλιάς αρνείται να το ακούσει και την εξορκίζει να υπερασπισθεί τον εαυτό της, αλλά η Τζοβάννα αρνείται.

Πράξη 3

Η Τζοβάννα έχει συλληφθεί από τους Άγγλους και περιμένει την εκτέλεσή της στην πυρά. Έχει οράματα των νικών της στο πεδίο της μάχης και ικετεύει τον Θεό να σταθεί στο πλάι της, εξηγώντας το πώς του έδειξε την υπακοή της αφήνοντας τον έρωτά της για τον βασιλιά, όπως την είχαν προστάξει οι φωνές που άκουγε. Ο πατέρας της ακούει την ικεσία της και αναγνωρίζει το λάθος του. Λύνει την κόρη του και εκείνη δραπετεύει προς το πεδίο της μάχης, ώστε να τρέψει την ήττα των Γάλλων σε νίκη για μια ακόμα φορά.

Ο Τζάκομο ικετεύει τον βασιλιά, πρώτα για τιμωρία και κατόπιν για συγχώρηση, την οποία ο Κάρολος του απονέμει. Ο Κάρολος μαθαίνει για τη νέα γαλλική νίκη στο πεδίο της μάχης, αλλά και ότι η Τζοβάννα έχει σκοτωθεί στη μάχη. (Quale al più fido amico – «Ποιος από τους πιο πιστούς μου φίλους...»). Καθώς το σώμα της μεταφέρεται στη σκηνή, η Τζοβάννα ξαφνικά επιστρέφει στη ζωή. Ο Τζάκομο τη διεκδικεί και πάλι, και ο βασιλιάς τής εξομολογείται τον έρωτά του. Οι άγγελοι τραγουδούν για σωτηρία και νίκη καθώς η Τζοβάννα πεθαίνει και ανεβαίνει στα ουράνια.

Ενορχήστρωση

Η μουσική της Τζοβάννα ντ' Άρκο είναι γραμμένη για ένα πίκολο (το οποίο «ντουμπλάρει» για λίγο ένα δεύτερο φλάουτο), 1 φλάουτο, 2 όμποε, 2 κλαρίνα, 4 μπάσα κλαρίνα, 2 φαγκότα, 2 τρομπέτες (και άλλες 6 ή 9 τρομπέτες εκτός σκηνής), 3 τρομπόνια, 1 τσιμπάσο, τύμπανα, ταμπούρο, μπάσο τύμπανο, πιατίνια, τρίγωνο, κώδωνα, έγχορδα της συμφωνικής ορχήστρας, μπάντα εκτός σκηνής, άρπα και αρμόνιο.

Μουσική

Λίγοι μουσικολόγοι επαινούν ιδιαιτέρως την ποιότητα της μουσικής. Ο Ντέιβιντ Κίμπολ γράφει: «Για τα σημερινά αυτιά καμιά όπερα δεν απεικονίζει πιο δυσάρεστα από την Giovanna d'Arco το χάσμα ανάμεσα στην καλύτερη και τη χειρότερη μουσική του Βέρντι». Επαινεί κάποια κομμάτια, αλλά θεωρεί ότι τα χορωδιακά «ενσωματώνουν τα πιο αβυσσαλέα γούστα του 19ου αιώνα».^[6] Ο Πάρκερ γράφει ότι η μουσική έμφαση δίνεται στην κεντρική ηρωίδα και περιλαμβάνει μερικά «ισχυρά σε πρωτοτυπία σύνολα», αλλά λέει ότι τα χορωδιακά «πιθανώς νοούνταν ως μια συνέχεια στα μεγαλόπρεπα εκείνα που είχαν δημιουργήσει σε προγενέστερα έργα τους οι Βέρντι και Σολέρα.»^[19]

Ο Μπαλντίνι υιοθετεί την άποψη του Μάσσιμο Μίλα ότι το έργο επιδεικνύει «εκείνον τον τρόπο της κατασκευής μιας ηδονιστικής και κενά μελωδικής όπερας, που ήταν ο κανόνας στα ιταλικά θέατρα της εποχής».^[20] Ο Μπαλντίνι βρίσκει αξία στην καβατίνα της Τζοβάννα, στον πρόλογο, όπου προσεύχεται να επιλεγεί από τον Θεό να ηγηθεί του στρατεύματος (Sempre all'alba ed alla sera). Ο Μπάντεν από την άλλη αποκαλεί την όπερα έργο αποτελούμενο «από ιδιοφυή τμήματα», προσθέτοντας ότι «τα καλύτερα κομμάτια του ξεπερνούν οτιδήποτε είχε γράψει ο Βέρντι έως τότε», ενώ βρίσκει τον ρόλο της σοπράνο «σπάνιας αξίας» και τις σόλο άριες και αρκετά σύνολα «μεγάλου διαμετρήματος».^[21]

Ηχογραφήσεις

Αρκετές ηχογραφήσεις από ζωντανές παραστάσεις της Giovanna d'Arco έχουν κυκλοφορήσει. Η μοναδική ηχογράφηση σε στούντιο χρονολογείται από το 1972 και διαθέτει τον Τζέιμς Ληβάιν να διευθύνει τους Μονσεράτ Καμπαγιέ, Πλάθιντο Ντομίνγκο και Σέριλ Μιλνς. Τότε ο Ντομίνγκο είχε τραγουδήσει τον ρόλο τενόρου του Καρόλου, ενώ σε μια ζωντανή ηχογράφηση του 2013 είχε ερμηνεύσει τον ρόλο βαρύτονου του Τζάκομο. Αναλυτικότερα έχουμε τις ηχογραφήσεις:

Έτος	Διανομή (Τζοβάννα, Κάρολος, Τζάκομο)	Μαέστρος, θέατρο και ορχήστρα	Δίσκος[22]
1951	Ρενάτα Τεμπάλντι, Κάρλο Μπεργκόντσι, Ρολάντο Πανεράι	Αλφρέντο Σιμονέττο, Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της RAI και χορωδία	Audio CD: Melodram Cat: 27021
1972	Μονσεράτ Καμπαγιέ, Πλάθιντο Ντομίνγκο, Σέριλ Μιλνς	Τζέιμς Ληβάιν, Συμφωνική Ορχήστρα του Λονδίνου, Αμβροσιανοί τραγουδιστές	Audio CD: EMI Classics Cat: 7-63226-2
1990	Σούζαν Νταν, Βιντσέντσο Λα Σκόλα, Ρενάτο Μπρούζον	Ρικκάρντο Σαγί, Ορχήστρα και χορωδία του Δημοτικού Θεάτρου της Μπολόνια (σκηνοθεσία του Γερμανού κινηματογραφιστή Βέρνερ Χέρτζογκ)	DVD: Kultur Cat: D4043
2008	Σβέτλα Βασίλεβα Ίβαν Μπόουερς, Ρενάτο Μπρούζον	Μπρούνο Μπαρτολέττι, Βασιλικό Θέατρο της Πάρμας	DVD:C Major Cat:721208[23]
2013	Άννα Νετρέμπκο, Φραντσέσκο Μέλι, Πλάθιντο Ντομίνγκο	Πάολο Καρινιάνι, Ραδιοφωνική Ορχήστρα του Μονάχου, Φιλαρμονική Χορωδία της Βιέννης	Audio CD: Deutsche Grammophon Cat: 4792712
2016	Τζέσικα Πρατ, Ζαν-Φρανσουά Μπορά, Τζούλιαν Κιμ	Ρικκάρντο Φρίτσα, Διεθνής Ορχήστρα της Ιταλίας Χορωδία του Θεάτρου Πετρουτσέλλι του Μπάρι Φεστιβάλ της Βάλλε ντ' Ίστρια, Martina Franca	Audio CD και DVD: Dynamic Cat: 8007144376765

Παραπομπές

1. Franklin Mesa: «Opera» (Αγγλικά) McFarland & Company. Τζέφερσον. 2007. σελ. 110. ISBN-13 978-0-7864-0959-4.
2. Ανακτήθηκε στις 25  Απριλίου 2019.
3. Ανακτήθηκε στις 9  Μαΐου 2019.
4. Budden, σελ. 205
5. Budden, σελ. 205 κ.ε.
6. David Kimball (2001), στο έργο του Holden, σελ. 983
7. Budden, σελ. 206
8. Kimbell (1981)
9. George Martin, «Verdi Onstage in the United States: Giovanna d'Arco», The Opera Quarterly, τόμος 21 (2), σελ. 242, 2005 (πρόσβαση μόνο με συνδρομή)
10. Prag, R.: «Giovanna d'Arco. Giuseppe Verdi», The Opera Quarterly, τόμος 14 (2), σελ. 164, 1997
11. Osborne, σελ. 47
12. Weaver, σσ. 123 κ.ε.
13. Orietta di Lesbo, librettodopera.it: «Libretti d'opera». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 19 Ιουνίου 2013. 
14. Schoenberg, Harold C. (2 March 1966). «'Giovanna d'Arco,' Verdi Without a Spark». New York Times. https://www.nytimes.com/1966/03/02/archives/music-giovanna-darco-verdi-without-a-spark-opera-society-unearths-a.html. Ανακτήθηκε στις 5 April 2018. 
15. NYGO's repertoire: «NYGO | About Us». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Σεπτεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2013. 
16. Ιστότοπος της Όπερας του Σικάγου: «Joan of Arc». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Μαρτίου 2013. Ανακτήθηκε στις 8 Απριλίου 2013.  Retrieved 8 April 2013.
17. Maddocks, Fiona (13 December 2015). «Giovanna d'Arco review – a first night to remember at La Scala». The Observer. https://www.theguardian.com/music/2015/dec/13/giovanna-darco-la-scala-milan-review-riccardo-chailly-anna-netrebko-first-night. Ανακτήθηκε στις 26 March 2018. 
18. Κατάλογος των ερμηνευτών από τον Budden, σελ. 204
19. Parker, σελ. 430
20. Mila, σελ. 163, στο βιβλίο του Baldini, σελ. 98
21. Budden, σελ. 223
22. Recordings on operadis-opera-discography.org.uk
23. «Giovanna d'Arco». Naxos.com. 

Πηγές

• Baldini, Gabriele (μετάφρ. Roger Parker): The Story of Giuseppe Verdi: Oberto to Un Ballo in Maschera, Cambridge University Press, 1980, ISBN 0-521-29712-5
• Budden, Julian: The Operas of Verdi, Volume 1: From Oberto to Rigoletto, Cassell, Λονδίνο 1984, ISBN 0-304-31058-1
• Kimbell, David: στο The New Penguin Opera Guide, επιμ. Αμάντα Χόλντεν, Penguin Putnam, Νέα Υόρκη 2001, ISBN 0-14-029312-4
• Kimbell, David: Verdi in the Age of Italian Romanticism, Cambridge University Press, 1981, ISBN 0-521-31678-2, ISBN 978-0-521-31678-1
• Osborne, Charles: Verdi: A Life in the Theatre, εκδ. Alfred A. Knopf, Νέα Υόρκη 1987
• Parker, Roger: «Giovanna d'Arco» στο: The New Grove Dictionary of Opera, τόμος 2, Macmillan Publishers, Λονδίνο 1998, ISBN 0-333-73432-7, ISBN 1-56159-228-5
• Warrack, John και West, Ewan: The Oxford Dictionary of Opera, OUP, Νέα Υόρκη 1992, ISBN 0-19-869164-5
• Weaver, William: The Golden Century of Italian Opera from Rossini to Puccini, Thames and Hudson, Νέα Υόρκη 1980, ISBN 0-500-27501-7, ISBN 978-0-500-27501-6
• De Van, Gilles: Verdi’s Theater: Creating Drama Through Music, μετάφρ. Gilda Roberts, University of Chicago Press, Σικάγο & Λονδίνο 1998, ISBN 0-226-14369-4
• Gossett, Philip: Divas and Scholar: Performing Italian Opera, University of Chicago Press, Σικάγο 2006, ISBN 0-226-30482-5
• Martin, George: Verdi: His Music, Life and Times, Dodd, Mead and Co., Νέα Υόρκη 1983, ISBN 0-396-08196-7
• Osborne, Charles: The Complete Opera of Verdi, Da Capo Press, Νέα Υόρκη 1969, ISBN 0-306-80072-1
• Parker, Roger: The New Grove Guide to Verdi and His Operas, Oxford University Press, Οξφόρδη και Νέα Υόρκη 2007, ISBN 978-0-19-531314-7
• Pistone, Danièle: Nineteenth-Century Italian Opera: From Rossini to Puccini, Amadeus Press, Portland (Oregon) 1995, ISBN 0-931340-82-9
• Phillips-Matz, Mary Jane: Verdi: A Biography, Oxford University Press, Λονδίνο και Νέα Υόρκη 1993, ISBN 0-19-313204-4
• Rizzuti, Alberto (επιμ.): «Giovanna d'Arco: Dramma lirico in Four Acts by Temistocle Solera», στο The Works of Giuseppe Verdi (κριτική έκδοση), Σειρά 1: Όπερες. University Of Chicago Press, Σικάγο 2009
• Toye, Francis: Giuseppe Verdi: His Life and Works, εκδ. Knopf, Νέα Υόρκη 1931
• Walker, Frank: The Man Verdi, Knopf, Νέα Υόρκη 1962, University of Chicago Press, Σικάγο 1982, ISBN 0-226-87132-0
• Werfel, Franz και Stefan, Paul: Verdi: The Man and His Letters, εκδ. Vienna House, Νέα Υόρκη 1973, ISBN 0-8443-0088-8

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Giovanna d'Arco του Βέρντι: οι παρτιτούρες στο International Music Score Library Project
• Η άρια «Pronto sono» από τη Ρ. Τεμπάλντι, ζωντανή ηχογράφηση από τη Νάπολη το 1951