Στις 4 Σεπτεμβρίου 2022 διοργανώθηκε, στην Χιλή, δημοψήφισμα, για να εγκριθεί ή να απορριφθεί ένα προτεινόμενο νέο σύνταγμα, που θα αντικαθιστούσε εκείνο της δικτατορίας του Πινοσέτ. Το 62% των Χιλιανών απέρριψαν το προτεινόμενο σύνταγμα, ενώ το 38% το ενέκρινε. Συνεπώς το προτεινόμενο σύνταγμα δεν υιοθετήθηκε ως σύνταγμα της Χιλής.
Έπειτα από τις μαζικές διαδηλώσεις του 2019, η κυβέρνηση τότε προέδρου Σεμπαστιάν Πινιέρα συμφώνησε σε ένα δημοψήφισμα για την αλλαγή του συντάγματος, το οποίο συνέβη το 2020. Η συντριπτική πλειοψηφία (78%), υποστήριζε την συγγραφή νέου συντάγματος. Τον επόμενο χρόνο έγιναν εκλογές για την ανάδειξη μίας Συντακτικής Συνέλευσης, που θα είχε μοναδικό σκοπό την σύνταξη νέου συντάγματος. Το σύνταγμα που πρότεινε η Συντακτική Συνέλευση είχε θεωρηθεί ως «το πιο προοδευτικό σύνταγμα του κόσμου»,[2] που κατοχύρωνε πληθώρα νέων κοινωνικών και ατομικών δικαιωμάτων, ενώ αναγνώριζε και τα δικαιώματα των ιθαγενών λαών της Χιλής. Οι επικριτές του προτεινόμενου συντάγματος υποστήριζαν ότι ήταν «υπερβολικά μεγάλο, υπερβολικά αριστερό και υπερβολικά ριζοσπαστικό».[3]
Το δημοψήφισμα διεξήχθη την ίδια μέρα που είχε εκλεγεί και ο Σαλβαδόρ Αλιέντε ως πρόεδρος της Χιλής, το 1970.
Υπόβαθρο
Το σημερινό σύνταγμα της Χιλής είναι κληρονομιά του δικτάτορα της Χιλής, Αουγούστο Πινοσέτ, από το 1980. Το σύνταγμα αυτό ενστερνιζόταν νεοφιλελεύθερες ιδέες και ευνοούσε τις ιδιωτικές επενδύσεις. Για αυτόν τον λόγο η χώρα γνώρισε μία σημαντική οικονομική ανάπτυξη που έφερε όμως μεγάλες κοινωνικές ανισότητες.[4] Το 2019, με αφορμή την αύξηση του εισιτηρίου του μετρό του Σαντιάγο, ξέσπασαν μαζικές αντικυβερνητικές διαδηλώσεις. Στις διαδηλώσεις συμμετείχαν ιδιαιτέρως οι νέοι. Τα αιτήματα των διαδηλωτών σταδιακά γενικεύτηκαν και ζητούσαν κάλυψη των κοινωνικών ανισοτήτων, πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη και στην εκπαίδευση και εν γένει καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Επίσης οι διαδηλωτές ζητούσαν αναθεώρηση του συντάγματος της Χιλής. Οι διαδηλώσεις ήταν συχνά βίαιες: τουλάχιστον 30 άτομα έχασαν την ζωή τους και χιλιάδες άλλοι τραυματίστηκαν.[5]
Λόγω των πιέσεων, η κυβέρνηση συμφώνησε να ξεκινήσει μία διαδικασία αναθεώρησης του συντάγματος. Σε δημοψήφισμα τον Οκτώβριο του 2020, οι Χιλιανοί ψήφισαν υπέρ της αλλαγής του συντάγματος, με μία συντριπτική πλειοψηφία. Το επόμενο βήμα ήταν να συσταθεί ένα σώμα που θα έγραφε το κείμενο του νέου συντάγματος. Για τον λόγω αυτόν διεξήχθησαν εκλογές το 2021 από τις οποίες αναδείχθηκε η Συντακτική Συνέλευση. Στις εκλογές αυτές, η αριστερά κατέστησε μεγάλη νίκη, κερδίζοντας πάνω από τα 2/3 των εδρών. Ωστόσο, η συμμετοχή ήταν πολύ χαμηλή, μόλις 43%.[6] Το τελικό κείμενο της Συντακτικής συνέλευσης δημοσιεύτηκε στις 4 Ιουλίου του 2022, και η ημερομηνία για το δημοψήφισμα ορίστηκε για τις 4 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους.[7]
Τι προέβλεπε το προτεινόμενο σύνταγμα
Η πρώτη σελίδα του νέου συντάγματος
Το προτεινόμενο νέο σύνταγμα ήταν ιδιαίτερα προοδευτικό, καθώς αναγνώριζε πληθώρα νέων δικαιωμάτων στους πολίτες τους, διασφάλιζε το κράτος πρόνοιας και την προστασία του περιβάλλοντος, ενώ παραχωρούσε αυτονομία στους ιθαγενείς πληθυσμούς της Χιλής (Μαπούτσε και άλλοι).[8][9]
Η Χιλή είναι ένα κοινωνικό και δημοκρατικό κράτος δικαίου. Είναι πολυεθνική, διαπολιτισμική, περιφερειακή και οικολογική. - Πολιτικό Σύνταγμα της Δημοκρατίας της Χιλής. Άρθρο 1, παράγραφος 1[8]
Πιο συγκεκριμένα, το προτεινόμενο σύνταγμα αναγνώριζε το δικαίωμα στην ζωή χωρίς φυλετική βία, τα δικαιώματα των εφήβων, το δικαίωμα στην ιδιωτική περιουσία, το δικαίωμα στην υγεία και πολλά άλλα. Αναγνωριζόταν επίσης το δικαίωμα στην φύση, η οποία θα μπορούσε πλέον να προστατευτεί νομικά από ανθρώπινες παρεμβάσεις ακόμα κι αν δεν επηρεάζονταν άμεσα οι άνθρωποι από αυτές τις παρεμβάσεις.[10] Επίσης δηλωνόντουσαν ρητά τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+, ενώ διασφαλίζονταν τα αναπαραγωγικά δικαιώματα των γυναικών. Αυτό εξασφάλιζε πρακτικά το δικαίωμα στην άμβλωση, παρόλο που η λέξη αυτή δεν αναφερόταν ρητά στο κείμενο. Το θέμα της άμβλωσης διχάζει την κοινωνία της Χιλής, όπου οι αμβλώσεις νομιμοποιήθηκαν μερικώς μόλις το 2017 για πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις.[11][12] Επιπρόσθετα, το νέο σύνταγμα θα διασφάλιζε την ισότιμη εκπροσώπηση των δύο φύλων σε όλα τα επίπεδα της κυβέρνησης, στο κοινοβούλιο, στις επιχειρήσεις, στα κόμματα, ενώ θα έπρεπε να προωθηθεί η ισότητα ανδρών-γυναικών και στην Αστυνομία και στις Ένοπλες Δυνάμεις.[13]
Μία άλλη πολύ σημαντική αλλαγή στο προτεινόμενο σύνταγμα, ήταν η παραχώρηση ευρείας αυτονομίας στους Ιθαγενείς πληθυσμούς της Χιλής. Συγκεκριμένα, η Χιλή αναφερόταν ότι αποτελούσε ένα πολυεθνικό κράτος, δηλαδή οι ιθαγενείς αναγνωριζόντουσαν ως διαφορετικά έθνη. Στο εξής οι Ιθαγενείς θα κυβερνούσαν τα εδάφη τους με μεγάλη αυτονομία, ενώ θα εκπροσωπούνταν αναλογικά στο κοινοβούλιο και στην κυβέρνηση. Ακόμα, θα αναγνωριζόταν το δίκαιο των ιθαγενών. Αυτό σημαίνει ότι στην Χιλή θα επικρατούσαν δύο διαφορετικά δικαστικά συστήματα: το ένα σύστημα θα αφορούσε την πλειοψηφία των Χιλιανών και θα ήταν αυτό που επικρατεί και σήμερα, ενώ το άλλο σύστημα θα αφορούσε μόνο τους ιθαγενείς της Χιλής, οι οποίοι αποτελούν περίπου το 13% των συνολικών κατοίκων.[14]
Τέλος, σύμφωνα με το προτεινόμενο σύνταγμα, θα διατηρούνταν το καθαρά προεδρικό σύστημα. Ταυτόχρονα, θα υπήρχαν δύο ασυμμετρικά νομοθετικά σώματα: μία κάτω βουλή που θα εκλεγόταν άμεσα από τον λαό, και μία έμμεσα εκλεγμένη άνω βουλή (Γερουσία). Αυτό, θα μείωνε σημαντικά τις εξουσίες της Γερουσίας, θα «εξαφάνιζε», δηλαδή, από το πολιτικό σκηνικό της Χιλής έναν θεσμό με 200 χρόνια παρουσίας.[15]
Στα τελικά αποτελέσματα, η απόριψη του νέου συντάγματος συγκέντρωσε σχεδόν το 62% των ψήφων, ενώ το 38% περίπου ενέκρινε το σύνταγμα. Αν και είχε προβλεφθεί στις δημοσκοπήσεις η απόρριψη του προτεινόμενου συντάγματος, η μεγάλη διαφορά, άνω από 20 ποσοστιαίων μονάδων, μεταξύ του «ναι» και του «όχι», δεν ήταν αναμενόμενη και εξέπληξε πολλούς αναλυτές.[30][31]
Πανηγυρισμοί υποστηρικτών του «όχι», μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων
Η συμμετοχή του κόσμου στο δημοψήφισμα ήταν μαζική: στις κάλπες προσήλθαν 13 εκατομμύρια ψηφοφόροι από τους συνολικά 15 εκατομμύρια εγγεγραμένους ψηφοφόρους.[32] Αυτό αντιστοιχεί σε ποσοστό συμμετοχής περίπου 85-86%, κατά πολύ υψηλότερη της συμμετοχής στο δημοψήφισμα του 2020 (περίπου 50%) και των εκλογών της Συντακτικής Συνέλευσης (περίπου 43%).
Η μεγάλη νίκη του «όχι» στο δημοψήφισμα φαίνεται εκ πρώτης όψεως αντιφατική, καθώς, μόλις δύο χρόνια πριν, ο λαός της Χιλής είχε ζητήσει με μία συντριπτική πλειοψηφία (λίγο κάτω από 80%) την αλλαγή του συντάγματος της εποχής Πινοσέτ. Ακόμα, η ξεκάθαρη απόρριψη ενός τόσο προοδευτικού κειμένου έρχεται σε αντίθεση με την αριστερή στροφή που υπήρχε τα τελευταία χρόνια στην κοινωνία της Χιλής. Υπενθυμίζεται ότι μόλις 10 μήνες πριν το δημοψήφισμα, είχε εκλεγεί πρόεδρος ο αριστερός Γκαμπριέλ Μπόριτς, στις προεδρικές εκλογές του 2021.[33]
Ο πολιτικός αναλυτής Cristobal Bellolio, μιλώντας στο Ρόητερς, ανέφερε ότι το «όχι» αντανακλούσε την απόρριψη της κυβέρνησης Μπόριτς καθώς και τις αμφιβολίες του κόσμου σχετικά με την πρόβλεψη για τα δικαιώματα των ιθαγενών.[34] Πράγματι, η The Washington Post παρατήρησε ότι πολύς κόσμος δυσανασχετούσε με την «πολυεθνικότητα του κράτους», που αναγνωριζόταν στο προτεινόμενο σύνταγμα. Οι επικριτές του υποστήριζαν ότι αυτό θα δίχαζε και θα χώριζε την κοινωνία της Χιλής. Κριτική ασκήθηκε, επίσης, για την πρόταση να υπάρχει διπλό δικαστικό σύστημα, ένα για τους ιθαγενείς και ένα για τους υπόλοιπους Χιλιανούς.[3] Ομοίως, η New York Times, σε ρεπορτάζ της λίγες μέρες πριν το δημοψήφισμα, επεσήμανε ότι τα δικαιώματα των ιθαγενών ήταν ίσως η πιο αμφιλεγόμενη πρόταση του νέου συντάγματος. Υπήρχε μία λανθασμένη γενική εντύπωση ότι το νέο σύνταγμα θα έδινε προνόμια στους ιθαγενείς, ενώ στην πραγματικότητα απλώς θα αναγνώριζε τα δικαιώματα μίας διαχρονικά περιθωριοποιημένης ομάδας. Ενώ όμως πολλοί ιθαγενείς ακτιβιστές υποστήριζαν σθεναρά το προτεινόμενο σύνταγμα, είναι αξιοσημείωτο ότι πολλοί άλλοι ιθαγενείς δεν μοιράζονταν τον ίδιο ενθουσιασμό και ήταν ιδιαίτερα σκεπτικοί. Αυτοί θεωρούσαν ότι πρωτεύει η ανάγκη να βγουν από την φτώχεια και να αναπτυχθούν οικονομικά οι περιοχές τους, παρά η απόκτηση νέων δικαιωμάτων όπως, πχ, ειδικών αντιπροσώπων στην βουλή.[14]
Συμπληρωματικά, το CNN Greece αναφέρει ότι η υποστήριξη της απόρριψης ήταν ενισχυμένη στο βόρειο και το νότιο τμήμα της χώρας, σε αντίθεση με την πρωτεύουσα Σαντιάγο, όπου το «ναι» πήρε υψηλότερα ποσοστά. Ο Βορράς και ο Νότος της Χιλής αποτελούν υποβαθμισμένες περιοχές, με συχνά φαινόμενα βίας. Ο κόσμος ήταν διστακτικός στην αλλαγή, φοβούμενος μην χάσει ακόμα και αυτά που έχει.[35] Για παράδειγμα, μέσα από ρεπορτάζ της El Pais φαίνεται ότι πολλοί κάτοικοι επαρχιακών περιοχών ανησυχούσαν για τις πιθανές οικονομικές επιπτώσεις του νέου συντάγματος. Οι ανησυχίες αυτές αφορούσαν κυρίως την πιθανότητα να χαθούν πολλές θέσεις εργασίας από το κλείσιμο αγροκτημάτων και ορυχείων, ως μέρος της προστασίας του περιβάλλοντος που προέβλεπε το προτεινόμενο σύνταγμα.[36] Η Χιλή είναι η μεγαλύτερη παραγωγός χαλκού και η δεύτερη μεγαλύτερη παραγωγός λιθίου.
Τέλος, ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στον καθορισμό του αποτελέσματος διαδραμάτισε και η μαζική εκστρατεία παραπληροφόρησης που διεξήγαγε η καμπάνια του «όχι». Στα κοινωνικά δίκτυα διαδόθηκε πληθώρα ψευδών ισχυρισμών κατά του προτεινόμενου συντάγματος. Για παράδειγμα υπήρχε η φήμη ότι θα απαγόρευε την ιδιωτική περιουσία ή ότι θα επιτρέπονταν οι αμβλώσεις έως και τον ένατο μήνα της κύησης.[2][37]
↑Ioanes, Ellen (4 Σεπτεμβρίου 2022). «Chile votes on a landmark new constitution». Vox (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 2022. That constitution, originally written in 1981, upholds the free-market policies that buoyed Chile’s economy. But according to opponents, it caused staggering inequality.
↑Ioanes, Ellen (4 Σεπτεμβρίου 2022). «Chile votes on a landmark new constitution». Vox (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου 2022. The final draft, submitted July 4 of this year, [...]
↑«Χιλή: δημοψήφισμα για νέο Σύνταγμα». Η Εφημερίδα των Συντακτών. Ανακτήθηκε στις 8 Σεπτεμβρίου 2022. από την Υγεία, την Παιδεία, την κοινωνική πρόνοια και την αυτονομία περιοχών όπου ζει ο αυτόχθων πληθυσμός, μεταξύ άλλων, μέχρι την ισότητα των φύλων, τον σεξουαλικό προσανατολισμό και τα δικαιώματα αναπαραγωγής.
↑«Χιλή: δημοψήφισμα για νέο Σύνταγμα». Η Εφημερίδα των Συντακτών. Ανακτήθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 2022. Δεν αναφέρεται ρητά πάντως στην άμβλωση που παραμένει παράνομη στη Χιλή.
↑Newsroom (5 Σεπτεμβρίου 2022). «Χιλή - Δημοψήφισμα: Απορρίφθηκε η πρόταση για την αναθεώρηση του Συντάγματος». CNN.gr. Ανακτήθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 2022. Κατοχύρωνε επίσης το δικαίωμα στην άμβλωση, ζήτημα που διχάζει βαθιά τη χώρα όπου οι επεμβάσεις του είδους δεν νομιμοποιήθηκαν παρά το 2017 για περιπτώσεις βιασμού και κινδύνου για τη ζωή της μητέρας ή του παιδιού
↑Laborde, Antonia (4 Ιουλίου 2022). «Chile presenta la primera Constitución paritaria y con perspectiva de género». El País Chile (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 2022. La propuesta constitucional estructurada sobre la base del reconocimiento de la diversidad de género está marcada por la paridad. Todos los órganos colegiados estatales, así como los directorios de las empresas públicas y semipúblicas, deberán tener una composición paritaria que asegure que, al menos, el 50% de sus integrantes sean mujeres. Queda por escrito que está “prohibida” cualquier forma de discriminación. Las organizaciones políticas deberán implementar la paridad de género en sus espacios de dirección y el sistema electoral asegurar que las listas sean encabezadas “siempre por una mujer”. Las policías y las Fuerzas Armadas, espacios predominantemente masculinos, tendrán que incorporar la perspectiva de género en el desempeño de sus funciones y promover la paridad en espacios de toma de decisión.
↑pauta. «Boric ampliaría Comité Político para sumar PS y nuevas fuerzas». pauta (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 19 Σεπτεμβρίου 2022. A las 15:00 horas, llegaron hasta "La Moneda chic" los presidentes del llamado "socialismo democrático": Partido Socialista, PPD, PL y PR. La DC no está en esta ecuación hasta ahora. § Tras una hora de reunión, los timoneles de la centroizquierda salieron a confirmar que estarán adentro del futuro gobierno de Gabriel Boric [...]
↑«Propuestas DC | #SomosLaDC» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 19 Σεπτεμβρίου 2022. Acciones de la Democracia Cristiana [...]
↑«Ο λαός της Χιλής επέλεξε το σκοτάδι». Η Εφημερίδα των Συντακτών. Ανακτήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 2022. Ενα ισχυρό 62% είπε «όχι», εκπλήσσοντας όλους τους πολιτικούς αναλυτές και δημοσκόπους που προέβλεπαν μάχη στήθος με στήθος ή επικράτηση της απόρριψης, αλλά όχι με αυτό το υψηλό ποσοστό.
↑Newsroom (5 Σεπτεμβρίου 2022). «Χιλή - Δημοψήφισμα: Απορρίφθηκε η πρόταση για την αναθεώρηση του Συντάγματος». CNN.gr. Ανακτήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 2022. «Κανένας δεν προέβλεψε αυτή τη διαφορά 20 και πλέον εκατοστιαίων μονάδων», συνόψισε η κυρία Λάγος μέσω Twitter, χαρακτηρίζοντας το αποτέλεσμα «εκκωφαντική ήττα».
↑«Why Chileans rejected their new constitution — even after they'd hollered for one». WLRN (στα Αγγλικά). 6 Σεπτεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 15 Σεπτεμβρίου 2022. Tim, is it strange that Chileans vetoed this new constitution when previously they'd voted so enthusiastically to have one drafted? [...] But as you point out, two years ago, 80% of Chilean voters said they wanted a new and especially a more democratic constitution. And that clamor was supposedly tied to the re-emergence of the left we've seen recently in Latin America.
↑Newsroom (5 Σεπτεμβρίου 2022). «Χιλή - Δημοψήφισμα: Απορρίφθηκε η πρόταση για την αναθεώρηση του Συντάγματος». CNN.gr. Ανακτήθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 2022. Όμως η βούληση για αλλαγή στο εξωτερικό και στην πρωτεύουσα Σαντιάγο, πάνω απ’ όλα στη νεολαία, δεν άρκεσε να ανατρέψει την απόρριψη του κειμένου «στο βόρειο και στο νότιο τμήμα της χώρας», [...] Αυτές οι δύο περιοχές της Χιλής βιώνουν πολύ σοβαρά προβλήματα βίας και ανασφάλειας. Στον νότο, εξαιτίας των συνεχιζόμενων συγκρούσεων για γαίες διεκδικούμενες από ριζοσπαστικοποιημένες οργανώσεις αυτοχθόνων Μαπούτσε· στον βορρά, εξαιτίας των μαζικών μεταναστευτικών ροών, της φτώχειας, της εμπορίας ανθρώπων.
↑Μαρίνα, Καραούσου (7 Σεπτεμβρίου 2022). «Χιλή: Η πολυπόθητη συνταγματική αλλαγή, η απόρριψη και η συνέχεια». Ειδήσεις - νέα - Το Βήμα Online. Ανακτήθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 2022. διαδόθηκαν στα κοινωνικά δίκτυα ψευδείς ισχυρισμοί σχετικά με την απαγόρευση του εμφιαλωμένου νερού, την άμβλωση στον ένατο μήνα της κύησης, αλλά και την ιδιοκτησία, καθώς στις επαρχιακές περιοχές ήταν διαδεδομένη η πεποίθηση πως «τα σπίτια θα ανήκουν στο κράτος.
.png){kind=small}
.png){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
,_Chile.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
