Σπήλαιο Αζίκ

Σπήλαιο Αζόχ

Χάρτης της περιοχής
Τοποθεσία	Αζόχ, Ναγκόρνο Καραμπάχ
Συντεταγμένες	39°37′9.12″N 46°59′18″EΣυντεταγμένες: 39°37′9.12″N 46°59′18″E
Σημειώσεις
Ημερομηνίες ανασκαφών	δεκαετία του 1960, δεκαετία του 1990s, 2002-2009
Αρχαιολόγοι	Μαμανταλί Χουσεΐνοφ, Τάνια Κινγκ

Το Σπήλαιο Αζίκ (αζερικά: Azıx mağarası‎‎) είναι ένα συγκρότημα έξι σπηλαίων, γνωστό ως τόπος κατοίκησης προϊστορικών ανθρώπων. Βρίσκεται κοντά στο χωριό Αζόχ στην Επαρχία Μαρτουνί του Ναγκόρνο Καραμπάχ.

Στις 24 Νοεμβρίου 2020, αρχαιολογικά ευρήματα του σπηλαίου Αζίκ μεταφέρθηκαν στο Μπακού από τους εκπροσώπους της υπηρεσίας εθνικής ασφάλειας του Αζερμπαϊτζάν και τοποθετήθηκαν στο Αρχαιολογικό Ταμείο του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας και Εθνογραφίας της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών.^[1]

Η ανακάλυψη του σπηλαίου

Το σπήλαιο ανακαλύφθηκε από την Παλαιολιθική Αρχαιολογική Αποστολή της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών του Αζερμπαϊτζάν υπό την επίβλεψη του αρχαιολόγου Μαμανταλί Χουσεΐνοφ το 1960 και θεωρείται μια από τις αρχαιότερες τοποθεσίες πρωτοανθρώπινης παρουσίας στην Ευρασία. Ένα οστό γνάθου που μοιάζει με οστό από Νεάντερταλ που βρέθηκε το 1968 θεωρείται ότι είναι πάνω των 300.000 ετών και ως εκ τούτου ένα από τα παλαιότερα πρωτοανθρώπινα υπολείμματα που βρέθηκαν στην κεντρική Ασία. Έχει αναφερθεί από αρχαιολόγους ότι τα ευρήματα από τα χαμηλότερα στρώματα θυμίζουν από πολλές απόψεις τον πολιτισμό, ευρήματα του οποίου ανακαλύψθηκαν στο φαράγγι Ολντουβάι της Τανζανίας.^[2]

Η κακή ποιότητα της ανασκαφής κατά τη δεκαετία του 1960, στην οποία δεν συλλέχθηκαν ταφονομικά δεδομένα,^[3] οδήγησε σε αβεβαιότητα σχετικά με τη χρονολογική ακολουθία των στρωμάτων.^[4] Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Το 2002, μια διεθνής ερευνητική ομάδα με επικεφαλής την Τάνια Κινγκ ανακάλυψε ανεμπόδιστες εισόδους στο σπήλαιο καθώς και πανίδα και λίθινα εργαλεία. Συγκροτήματα απολιθωμάτων που ανακτήθηκαν από τις ανασκαφές μεταξύ του 2002 και του 2009 βρήκαν απομεινάρια από το Πλειστόκαινο που είχαν συσσωρευτεί ως αποτέλεσμα χειμερείας νάρκης, αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία για ταυτόχρονη κατάληψη του σπηλαίου από αρκούδες και ανθρωποειδή. Άλλα υπολείμματα πανίδας, κυρίως φυτοφάγων, είχαν μεταφερθεί στο σπήλαιο, αλλά η σφαγή τους είχε γίνει κάπου αλλού, όχι στο πίσω μέρος του σπηλαίου όπου βρέθηκαν τα λείψανα. Όταν τα ιζήματα του σπηλαίου έφτασαν κοντά στην οροφή του, το σπήλαιο έπαψε να χρησιμοποιείται. Τελικά, κατά τη διάρκεια της Ολοκαίνου Εποχής, τα ανώτερα ιζήματα διαβρώθηκαν από το νερό, καθιστώντας το σπήλαιο εκ νέου κατάλληλο για ανθρώπινη χρήση.^[3]

Ανασκαφές το 2009

Σήμερα, το σπήλαιο θεωρείται ότι έχει στεγάσει μερικές από τις πρώτες ομάδες πρωτόγονων ανθρώπων στην Ευρασία.^[5] Χρησιμοποιώντας ισότοπα ουρανίου ως μέθοδο χρονολόγησης των σπηλαιοθεμάτων, η ελάχιστη ημερομηνία σχηματισμού του σπηλαίου χρονολογείται στα 1,19 ± 0,08 εκατομμύρια χρόνια ^[6]

Στρώματα

Τα αρχαιολογικά στρώματα που έχουν καταγραφεί στο παλαιολιθικό σπήλαιο Αζίκ κατά τις αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν ως εξής:

Το πρώτο στρώμα

Το πρώτο στρώμα αποτελείται από μαύρα ιζήματα. Κατά τη διάρκεια των αρχαιολογικών ανασκαφών βρέθηκαν πήλινα πιάτα που ανήκουν στους μεσαιωνικούς χρόνους. Κατά τη διάρκεια των αρχαιολογικών ανασκαφών που πραγματοποιήθηκαν μεταξύ 1962-1965, βρέθηκαν τμήματα πήλινων πιάτων του Μεσαίωνα, της Εποχής του Χαλκού και της Νεολιθικής Περιόδου. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια αρχαιολογικών ανασκαφών τα επόμενα χρόνια, δεν καταχωρήθηκε υλικό που να ανήκει στην Νεολιθική περίοδο. Το συνολικό πάχος του στρώματος ήταν 77–125 εκ.

Το δεύτερο στρώμα

Το δεύτερο στρώμα αποτελείται από ανοιχτό κοκκινοκίτρινο χώμα. Κατά τη διάρκεια των αρχαιολογικών ερευνών, ανακαλύφθηκαν μεμονωμένα λίθινα και πήλινα πιάτα μέσα στο στρώμα, τα οποία ανήκαν κυρίως στη μεσαιωνική περίοδο, στην Εποχή του Χαλκού και στη Νεολιθική Περίοδο. Το συνολικό πάχος του στρώματος ήταν 90-180 εκ.

Το τρίτο στρώμα

Το τρίτο στρώμα αποτελείται από γκρι χώμα. Σύμφωνα με διάφορα χαρακτηριστικά, εντοπίστηκαν τρία επίπεδα στο τρίτο στρώμα κατά τις αρχαιολογικές ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν μεταξύ 1973 και 1974.

Το τέταρτο στρώμα

Το τέταρτο στρώμα αποτελείται από σκούρο καφέ αργιλώδες έδαφος. Υπάρχουν μικρά θραύσματα βράχου στα στρώματα. Αυτά τα θραύσματα αποτελούνται από σταλαγμίτες, σταλακτίτες και σταλαγμιτικά κομμάτια. Κατά τη διάρκεια των αρχαιολογικών ανασκαφών που πραγματοποιήθηκαν το 1973, βρέθηκαν πολλά λίθινα αντικείμενα και οστά ζώων στο τέταρτο στρώμα. Το συνολικό πάχος του στρώματος φτάνει τα 1-1,2 μ.

Το πέμπτο στρώμα

Το πέμπτο στρώμα αποτελείται από κίτρινο χώμα. Το πλουσιότερο και παχύτερο ίζημα στη στρατογραφία του σπηλαίου Αζίκ βρίσκεται στο πέμπτο στρώμα. Κατά τα έτη 1963-1969 και 1971-1986, σε αρχαιολογικές ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στο πέμπτο στρώμα, βρέθηκαν πολλά οστά ζώων και 300 κομμάτια λίθων. Στο πέμπτο στρώμα του σπηλαίου Αζίκ, το οποίο παρουσιάζει την πλουσιότερη στρωματογραφία από τα παλαιολιθικά σπήλαια του Μεγάλου Καυκάσου, εντοπίστηκαν εστίες για μαγείρεμα, κτηριακές υποδομές και αποθηκευμένα κρανία αρκούδας.

Το έκτο στρώμα

Το έκτο στρώμα αποτελείται από γκρι αργιλώδες έδαφος. Ωστόσο, σε σύγκριση με τα άλλα στρώματα που αναφέρονται παραπάνω, το έκτο στρώμα είναι πλούσιο σε χαλίκι και πέτρα. Εδώ βρέθηκαν περισσότερα από 3.000 κομμάτια λίθων. Το πάχος του στρώματος ήταν 55-87 εκ.

Το έβδομο στρώμα

Το έβδομο στρώμα αποτελείται από ένα γαλάζιο στρώμα αργίλου. Σε άρθρα για το σπήλαιο Αζίκ που δημοσιεύθηκαν το 1974 με θέμα τις αρχαιολογικές ανασκαφές, αναφέρεται ότι δεν υπήρχε αρχαιολογικό υλικό που να παραμένει κάτω από το 6ο στρώμα. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια αρχαιολογικών ανασκαφών σε ιζήματα του σπηλαίου κάτω από το 6ο στρώμα το 1974, καταγράφηκαν τέσσερα ακόμη αρχαιολογικά στρώματα (7ο-10ο) και βρέθηκαν σε αυτά υπολείμματα υλικών. Το πάχος του έβδομου στρώματος ήταν 82–98 εκ.

Το όγδοο στρώμα

Το όγδοο στρώμα αποτελείται από σκούρο μπλε άργιλο. Κατά τη διάρκεια των αρχαιολογικών ανασκαφών, ανακαλύφθηκαν υπολείμματα υλικού μέσα στο όγδοο στρώμα. Ταυτόχρονα, βρέθηκαν μεμονωμένα κομμάτια λίθων που έπεσαν από την οροφή του σπηλαίου. Το πάχος του στρώματος ήταν 90–115 εκ.

Το ένατο στρώμα

Το ένατο στρώμα αποτελείται από γαλάζιο αργιλώδες χώμα. Κατά τη διάρκεια των αρχαιολογικών ανασκαφών, δείγματα καλλιέργειας βρέθηκαν στο εσωτερικό του στρώματος. Το πάχος του στρώματος ήταν 78-84 εκ.

Το δέκατο στρώμα

Το δέκατο στρώμα αποτελείται από κίτρινο αργιλώδες χώμα και από σχετικά περισσότερες λίθινες στρώσεις. Κατά τη διάρκεια των αρχαιολογικών ανασκαφών, σε αυτό το στρώμα βρέθηκαν λίθινα εργαλεία. Το στρώμα είναι αρκετά σκληρό καθώς βρίσκεται στην επιφάνεια του βράχου. Το πάχος του στρώματος ήταν 78-83 εκ.

Παραπομπές

1. «Azıx mağarasına aid arxeoloji tapıntıların Bakıya gətirildiyi bildirilib». BBC Azerbaijani Service (στα Αζερμπαϊτζανικά). 24 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 27 Νοεμβρίου 2020. 
2. «Azykh Cave». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Δεκεμβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 26 Δεκεμβρίου 2017. 
3. Taphonomy and Site Formation of Azokh 1, in Azokh Cave and the Transcaucasian Corridor, 2016.
4. V. Doronichev, "The Lower Paleolithic in Eastern Europe and the Caucasus: A Reappraisal of the Data and New Approaches" in PaleoAnthropology 2008, p147.
5. «Quaternary Deposits at the Lesser Caucasus, The Armenian Corridor». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 27 Απριλίου 2021. 
6. Dating Methods Applied to Azokh Cave Sites, in Azokh Cave and the Transcaucasian Corridor, 2016.