Σκαρπέλο

Σειρά σκαρπέλων με συνθετική λαβή

Το σκαρπέλο είναι ένα εργαλείο κατεργασίας της ύλης.

Ετυμολογία

Η λέξη «σκαρπέλο» αποτελεί αυτολεξεί δάνειο της ομόηχης ιταλικής scarpello ή scalpello της οποίας η αντίστοιχη ελληνική είναι η σμίλη. Με τη σειρά της η ιταλική «scarpello» άγει την προέλευσή της από τη λατινική «scalpellum» ή «scalprum» η οποία έχει ως αντίστοιχή της την αρχαία ελληνική «κολαπτήρ» η οποία σημαίνει, ομοίως, σμίλη. Μολονότι οι δύο λέξεις έχουν την ίδια σημασία, το σκαρπέλο στην νέα ελληνική συνυφαίνεται με την κατεργασία του ξύλου. Εννοιολογικώς, ταυτίζεται, επίσης, με το καλέμι το οποίο είναι, ουσιαστικώς, ένα σκαρπέλο μικρών διαστάσεων, για την επεξεργασία, ως επί τω πλείστον, του ξύλου.

Υλικά & χρήσεις

Το μέταλλο είναι η κύρια ύλη η οποία αποτελεί ένα σκαρπέλο. Το είδος και η ποιότητά του, δηλαδή η σκληρότητά του εξαρτάται, πρωτίστως, από την ύλη την οποία καλείται ο χρήστης να επεξεργαστεί, την ψαθυρότητά της, καθώς δευτερευόντως, και από τη διαθεσιμότητα του μετάλλου αυτού στον τόπο όπου καλείται να του γίνει χρήση. Η σκληρότητα του μετάλλου του πρέπει να έχει, πάντα, συντελεστή υψηλότερο από τον αντίστοιχο του υλικού επεξεργασίας,^{[σ 1]} είτε αυτό είναι ψαθυρό (λίθος ή ξύλο), είτε μέταλλο.

Χρησιμοποιείται στη λιθοξοϊκή, την ξυλουργική, τη μεταλλουργική, την πλαστική, (λιθογλυπτική, ξυλογλυπτική και μεταλλογλυπτική) και τη χαρακτική.

Μέρη & μορφή

Θα μπορούσαμε να χωρίσουμε ένα σκαρπέλο σε δύο μέρη: Την ακμή, που, συμβατικώς, ορίζουμε ως το εμπρόσθιο μέρος, και τη λαβή την οποία ορίζουμε, αντιστοίχως, ως το οπίσθιο. Και τα δύο αποτελούν, με τη σειρά τους, μέρη του ίδιου μεταλλικού στελέχους.

Ακμή

Η ακμή είναι επεξεργασμένη ούτως ώστε να καλύπτει δύο παράγοντες:

1. Το σχήμα της γλυφής που θέλει ο χρήστης να δώσει

2. Τη φύση και τη σκληρότητα της ύλης την οποία καλείται ο χρήστης να επεξεργαστεί

Το σχήμα και η σκληρότητα της ακμής είναι αντικείμενο της μεταλλοτεχνείας και περιλαμβάνει τη θερμική, μηχανική & χημική επεξεργασία του μετάλλου ούτως ώστε, αυτό, να συναντά τις προδιαγραφές που καλύπτουν τις απαιτήσεις της εργασίας. Το σχήμα και οι διαστάσεις της εξαρτώνται από τη μορφή και την κλίμακα της γλυφής^{[σ 2]} την οποία επιδιώκει ο χρήστης να σμιλέψει σε μια επιφάνεια και το στάδιο στο οποίο βρίσκεται η εργασία που εκτελείται. Έτσι λ.χ. στην αρχή της εργασίας, που η απολάξευση είναι χονδροειδής^{[σ 3]}, η ακμή έχει μεγάλες διαστάσεις και παχύτερη διατομή σε σχέση με ετούτες που χρησιμοποιούνται σε τελικό στάδιο. Σε αυτό, το φινίρισμα^{[σ 4]} είναι απαιτητικότερο^{[σ 5]}, γεγονός που αλλάζει τις προδιαγραφές του εργαλείου. Εν γένει, μια ακμή μορφώνεται ως ευθεία, γωνιώδης^{[σ 6]}, ή ημικυκλική, σε όποιες διαστάσεις και παραλλαγές εξυπηρετούν τον χρήστη.

Λαβή

Η λαβή αποτελεί το έτερο μέρος του ενιαίου μεταλλικού στελέχους του σκαρπέλου και εξυπηρετεί στον χειρισμό του από τον χρήστη. Η μορφή του στελέχους εξαρτάται, κατά κύριο λόγο, από παράγοντες εργονομικούς, δηλαδή, από την ευκολία με την οποία μπορεί να το χειριστεί ο χρήστης, από το κατά πόσο διευκολύνεται απρόσκοπτα η χρήση του δίχως να προκαλεί κόπωση ή τραυματισμό σε αυτόν ή να μειώνεται η απόδοσή του.

Επειδή για την αποτελεσματική χρήση του σκαρπέλου απαιτείται η χρήση σφύρας, η οποία κρούεται στο οπίσθιο μέρος της λαβής, ενίοτε η λαβή του σκαρπέλου καλύπτεται, «ντύνεται», με ένα υλικό το οποίο είναι φιλικό στο χέρι και προσδίδει την απαραίτητη πρόσφυση και άνεση^{[σ 7]} καθώς απορροφά μέρος των κραδασμών που προκαλούνται από την κρούση. Το υλικό αυτό είναι, κατά κανόνα, το ξύλο ή, εναλλακτικώς, προϊόντα πλέξης, ύφανσης^{[σ 8]}, ή ακόμα και συνθετικές, οργανικές ύλες.

Σημειώσεις

1. ώστε το σκαρπέλο να μην στομώνει
2. δηλαδή, το μέγεθός της
3. καθώς απαιτείται γρήγορη αφαίρεση μεγάλου όγκου της επεξεργαζόμενης ύλης
4. δηλαδή, η τελική επεξεργασία της επιφάνειας
5. καθώς οι όποιες μεταβολές στην επεξεργαζόμενη επιφάνεια οφείλουν να γίνονται με πολύ μεγάλη προσοχή
6. με συνηθέστερη εκείνη των ενενήντα μοιρών
7. προσαρμοζόμενο στο σχήμα της κλειστής παλάμης
8. όπως περιελισσόμενο σχοινί, ύφασμα,

Παραπομπές

Βιβλιογραφία

• Alvin Sellens (2002). Dictionary of American Hand Tools: A Pictorial Synopsis. Schiffer Publishing. ISBN 978-0-7643-1592-3. 
• Αναστασία Διαμ. Διαμαντοπούλου. Το μάρμαρο στην αρχιτεκτονική. Εκδόσεις «Μέλισσα». 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

wiktionary logo

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   σκαρπέλο