Χάρτης της λεκάνης του Αμαζονίου με επισημασμένο τον ποταμό Μαδέιρα
Ο ποταμός Μαδέιρα (πορτογαλικά: Rio Madeira, ˈʁi.u mɐˈdejɾɐ) είναι ο μεγαλύτερος παραπόταμος του Αμαζονίου, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 15% του νερού στη λεκάνη.[2] Υπολογίζεται ότι έχει μήκος, ενώ ο Μαδέιρα-Μαμορέ υπολογίζεται ότι έχει μήκος 3.250[3] ή 3.380 χιλιόμετρα μήκος ανάλογα με την ομάδα μέτρησης και τις μεθόδους της. Αποτελεί σημαντική πλωτή οδό στη Νότια Αμερική. Ένας χάρτης από τον Εμάνουελ Μπόουεν το 1747, που φυλάσσεται στη συλλογή χαρτών Ντέιβιντ Ράμσεϊ, αναφέρεται στον Μαδέιρα με το προ-αποικιακό, αυτόχθονο όνομα Κουγιάρι.[4]
Οι μέσες ετήσιες βροχοπτώσεις στη λεκάνη απορροής κυμαίνονται από 75 έως 300 εκατοστά. Ακόμη και ακριβώς κάτω από τη συμβολή που τον σχηματίζει, ο Μαδέιρα είναι ένας από τους μεγαλύτερους ποταμούς του κόσμου, με μέση ετήσια ροή 18.000 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο, περίπου το ήμισυ της ροής του ποταμού Κονγκό. Στην περαιτέρω πορεία προς τον Αμαζόνιο, η μέση ροή του Μαδέιρα αυξάνεται έως και τα 31.200 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο.[5]
Πορεία
Οι καταρράκτες Τεοτόνιο πριν το 2012
Ανάμεσα στο Γουατζαρά-Μίριμ και τους καταρράκτες του Τεοτόνιο, ο Μαδέιρα δέχεται την αποστράγγιση των βορειοανατολικών πλαγιών των Άνδεων από τη Σάντα Κρους ντε λα Σιέρρα έως το Κούσκο, ολόκληρη τη νοτιοδυτική πλαγιά του βραζιλιάνικου Μάτο Γκρόσο και τη βόρεια πλαγιά των ορέων Τσικίτος. Συνολικά αυτή η λεκάνη απορροής, έχει έκταση 850,000 km2 (330,000 sq mi).[6] Τα νερά ρέουν στον Μαδέιρα από πολλούς μεγάλους ποταμούς, οι κύριοι των οποίων, (από τα ανατολικά προς τα δυτικά), είναι ο Γουαπορέ ή Ιτένεζ, οι Μπαρούρες και Μπλάνκο, οι Ιτονάμας ή Σανι Μιγέλ, οι Μαμορέ, Μπένι και Μάδρε δε Δίος ή Μαγιουτάτα. Το κλίμα της ανώτερης λεκάνης απορροής ποικίλλει από υγρό στο δυτικό άκρο με την προέλευση του κύριου στελέχους του ποταμού κατ' όγκο (Ρίο Μάδρε ντε Δίος, Ρίο Μπένι) έως ημίξηρο στο νοτιότερο τμήμα.
Από την πηγή της στη συμβολή των ποταμών Μάδρε δε Δίος και Μαμορέ και κατάντη προς τον ποταμό Αμπούνα, ο Μαδέιρα ρέει προς τα βόρεια σχηματίζοντας σύνορα μεταξύ Βολιβίας και Βραζιλίας. Κάτω από τη συμβολή του με τον τελευταίο παραπόταμο, η ροή του ποταμού αλλάζει προς βορειοανατολική κατεύθυνση, στην ενδοχώρα της πολιτείας Ροντόνια της Βραζιλίας. Το τμήμα του ποταμού από τα σύνορα μέχρι το Πόρτο Βέλιο έχει αξιοσημείωτη πτώση της κοίτης και δεν ήταν πλωτό. Πριν από το 2012 υπήρχαν εδώ οι καταρράκτες του Τεοτόνιο και του Σαν Αντόνιο, είχαν υψηλότερο ρυθμό ροής και μεγαλύτερη πτώση στάθμης από τους πιο διάσημους καταρράκτες Μπογιόμα στην Αφρική. Επί του παρόντος, αυτά τα ορμητικά νερά είναι βυθισμένα κάτω από τον ταμιευτήρα του φράγματος Σάντο Αντόνιο. Κάτω από το Πόρτο Βέλιο ο Μαδέιρα ελίσσεται βορειοανατολικά μέσω των πολιτειών Ροντόνια και Αμαζόνας της βορειοδυτικής Βραζιλίας μέχρι τη συμβολή του με τον Αμαζόνιο.
Πλοήγηση
Ο ποταμός Μαδέρα υψώνεται πάνω από 15 μέτρα κατά τη διάρκεια της περιόδου των βροχών και τα ποντοπόρα σκάφη μπορούν να ανέβουν μέχρι τους καταρράκτες του Σαν Αντόνιο, κοντά στο Πόρτο Βέλιο, Βραζιλία, 1.070 χιλιόμετρα πάνω από την εκβολή του, αλλά τους ξηρούς μήνες, από τον Ιούνιο έως τον Νοέμβριο, είναι πλωτό μόνο για την ίδια απόσταση για σκάφη κατάλληλα για δύο μέτρα νερού.
Σήμερα, είναι επίσης μια από τις πιο ενεργές πλωτές οδούς της λεκάνης του Αμαζονίου και βοηθά στην εξαγωγή σχεδόν τεσσάρων εκατομμυρίων τόνων σιτηρών, τα οποία φορτώνονται σε φορτηγίδες στο Πόρτο Βέλιο, όπου τόσο η Cargill όσο και η Amaggi έχουν εγκαταστάσεις φόρτωσης και στη συνέχεια αποστέλλονται Μαδέρα προς τα λιμάνια της Ιτακοατιάρα, κοντά στις εκβολές της Μαδέρα, ακριβώς ανάντη στην αριστερή όχθη του Αμαζονίου ή πιο κάτω από τον Αμαζόνιο, στο λιμάνι του Σανταρέμ, στις εκβολές του ποταμού Ταπάχος. Από αυτά τα δύο λιμάνια, πλοία τύπου Panamax εξάγουν στη συνέχεια τα σιτηρά -κυρίως σόγια και καλαμπόκι- στην Ευρώπη και την Ασία. Η πλωτή οδός του Μαδέιρα χρησιμοποιείται επίσης για τη μεταφορά καυσίμων από το διυλιστήριο REMAN (Petrobras) στο Μανάους, πρωτεύουσα της πολιτείας Αμαζόνας, στο Πόρτο Βέλιο, από όπου οι πολιτείες Άκρε, Ροντόνια και τμήματα του Μάτο Γκρόσο τροφοδοτούνται κυρίως με βενζίνη διυλισμένη στο Μανάους. Οι φορτηγίδες χρησιμοποιούν επίσης τη Μαδέρα στη διαδρομή μεταξύ Μανάους και Πόρτο Βέλιο, η οποία έχει μήκος 1.225 χιλιόμετρα.[7] Το 2012, το φορτίο ανήλθε σε 287.835 τόνους[7] (και στις δύο κατευθύνσεις). Η συνολική χωρητικότητα των πλοίων που έπλευσαν το 2012 στον Μαδέιρα ανήλθε σε 5.076.014.[7]
Δύο μεγάλα φράγματα που κατασκευάστηκαν στον Μαδέιρα περιλαμβάνουν μεγάλες δεξαμενές ανύψωσης πλοίων ικανές να μετακινούν ποντοπόρα πλοία μεταξύ της τεχνητής λίμνης και του κατάντη ποταμού. Με την ολοκλήρωση του έργου, «πάνω από 4.000 χιλιόμετρα υδάτινων οδών ανάντη από τα φράγματα στη Βραζιλία, τη Βολιβία και το Περού γίνανε πλωτά.»
Οικολογία
Η συμβολή του ποταμού Μαδέρα (καφέ) και του ποταμού Αριπουάνα (σκοτεινός) κοντά στην πόλη Νόβο Αριπουάνα.
Όπως είναι τυπικό των ποταμών του Αμαζονίου με κύρια πηγή στις Άνδεις, ο ποταμός Μαδέιρα είναι θολός λόγω των υψηλών επιπέδων ιζημάτων και είναι λευκός, αλλά μερικοί από τους παραπόταμους του έχουν καθαρά ή μαύρα νερά.[8]
Το ποτάμιο δελφίνι της Βολιβίας, που ποικιλοτρόπως θεωρείται υποείδος του δελφινιού του Αμαζονίου ή ξεχωριστό είδος, περιορίζεται στο ανώτερο σύστημα του ποταμού Μαδέιρα. Έχει υπολογιστεί ότι υπάρχουν περισσότερα από 900 είδη ψαριών στη λεκάνη του ποταμού Μαδέρα,[9] καθιστώντας την ένα από τα συστήματα γλυκού νερού στον κόσμο με τον μεγαλύτερο πλούτο ειδών.[10]
Φράγματα
Τον Ιούλιο του 2007, η κυβέρνηση της Βραζιλίας ενέκρινε σχέδια για την κατασκευή δύο υδροηλεκτρικών φραγμάτων στον ποταμό Μαδέρα, του φράγματος Σάντο Αντόνιο κοντά στο Πόρτο Βέλιο και του φράγματος Ζιράου περίπου 100 χλμ ανάντη.[11] Το φράγμα Σάντο Αντόνιο ολοκληρώθηκε το 2012[12] και το Τζιράου το 2013.[13] Τόσο το φράγμα Τζιράου όσο και το φράγμα Σάντο Αντόνιο είναι έργα που δεν κατακρατούν μεγάλη τεχνητή λίμνη. Και τα δύο φράγματα διαθέτουν επίσης κάποιες προσπάθειες περιβαλλοντικής αποκατάστασης (όπως ιχθυόσκαλες). Κατά συνέπεια, έχει προταθεί ότι δεν υπήρξε έντονη περιβαλλοντική αντίθεση στην υλοποίηση των φραγμάτων του ποταμού Μαδέιρα.[14] Ωστόσο, εάν οι ιχθυόσκαλες αποτύχουν, «αρκετά πολύτιμα μεταναστευτικά είδη ψαριών θα μπορούσαν να υποστούν σχεδόν εξαφάνιση ως αποτέλεσμα των φραγμάτων του Μαδέιρα».[15][16] Υπάρχουν επίσης ανησυχίες για την αποψίλωση των δασών και την πίεση στις προστατευόμενες περιοχές και στα εδάφη των αυτόχθονων πληθυσμών.[11][17] Το ινστιτούτο Worldwatch επέκρινε επίσης τη διαδικασία ταχείας έγκρισης για «ευγενέστερα, ηπιότερα φράγματα με μικρότερους ταμιευτήρες, σχεδιασμένα να μειώνουν τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις», υποστηρίζοντας ότι κανένα έργο δεν πρέπει να «επιταχύνει την αδειοδότηση νέων φραγμάτων στην Αμαζονία και να επιτρέπει έργα να παρακάμψει τους σκληρούς περιβαλλοντικούς νόμους της Βραζιλίας».[15]
