Ο «Πίναξ Γεωγραφικός της Ελλάδος» είναι ένας εξαιρετικά σπάνιος χάρτης που εξέδωσε στη Βιέννη το 1800 (β΄έκδοση 1810) ο Άνθιμος Γαζής. Από μελετητές[1] θεωρήθηκε αρχικά μια επανέκδοση σε μικρότερες διαστάσεις της Χάρτας του Ρήγα Βελεστινλή, η σύγχρονη όμως έρευνα έδειξε ότι παρά τις πολλές ομοιότητες μεταξύ τους, ο Πίναξ είναι ένα έργο αυτόνομο, με σημαντικές διαφορές από τη Χάρτα.[2][3][4][5]
Ο πλήρης τίτλος του χάρτη είναι: « Πίναξ Γεωγραφικός της Ελλάδος Με τα Παλαιά και Νέα Ονόματα. Επιδ. υπό Α. Α. Γαζή Μηλιώτου και εκδοθείς παρά Φρανσοά Μύλλερ. Αφιερωθείς τω Γένει των Ελλήνων. α.ω. 1800. Εν Βιέννη » Πουθενά στον Πίνακα δεν γίνεται ευθέως αναφορά στη Χάρτα, εκτός από τον ίδιο τον τίτλο, όπου η επισήμανση “επιδ[ιορθωθείς]”, ερμηνεύεται ως συνδετικός κρίκος μεταξύ των δύο χαρτών.[6] Ο Πίνακας έχει ως εκδότη και χαράκτη (όπως και στην περίπτωση της Χάρτας) τον Φρανσουά Μύλλερ (Franz Müller), ενώ σε αντίτυπα της β' έκδοσης του 1810, αναφέρεται ως εκδότης ο Jean Cappi.[7]
Λόγω προφανώς της αυστριακής λογοκρισίας, δεν γίνεται στον Πίνακα μνεία του ονόματος του Ρήγα, ο οποίος είχε δολοφονηθεί πριν μόλις δύο έτη (1798). Στην προμετωπίδα του Πίνακα ο Γαζής περιορίζεται στην επισήμανση ότι πρόκειται για μια «επιδιορθωμένη έκδοση» χωρίς να αναφέρει σε ποιά συγκεκριμένα έκδοση αναφέρεται. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, ο Γαζής απέτισε πάντως κρυφά φόρο τιμής στον Ρήγα, χαράσσοντας στο Πίνακα τη χρονολογία της σύληψής του από τους αυστριακούς (12ος μήνας του 1797), με αντίστροφη αναγραφή της (δηλ. 79 21) σε ένα πρακτικά μη ορατό δια γυμνού οφθαλμού σημείο της προμετωπίδας του χάρτη, που αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά το 2022, χάρις σε μια ισχυρή σάρωση (scanning) του σημείου αυτού του χάρτη. (βλ. άρθρο σε “Εφημερίδα Συντακτών'' 8/1/2022 με τίτλο : «Ένα μπουκάλι στο πέλαγος πριν 222 χρόνια.» (https://www.efsyn.gr/nisides/326671_e)
Ο Πίνακας έχει μικρότερες διαστάσεις από τη Χάρτα (104 Χ 102 εκ.) και τυπώθηκε σε έντεκα φύλλα[8], χωρίς πολλές από τις επιπλέον “θεματικές” προσθήκες της Χάρτας (νομίσματα, σχόλια, λίστες ηρώων, διπλά τοπωνύμια), με την προσθήκη της Κύπρου και της Σικελίας, με διαφοροποιήσεις στο εμβληματικό καρτούς, σε δύο φορές μικρότερη κλίμακα (1:1.200.000), και, όπως φαίνεται από τη συγκριτική μελέτη των δύο χαρτών, με διαφορές ως προς τη χαρτογραφική προβολική πλαισίωσή του, ακολουθώντας σε αρκετά σημεία διαφορετικά ακτογραμμικά πρότυπα. Επιπλέον, ο Πίνακας είχε κυρίως εκπαιδευτικό χαρακτήρα, όχι επαναστατικό όπως η Χάρτα, και προοριζόταν να ενισχύσει τη γεωγραφική συνιστώσα της Σχολής που σχεδίαζε να ιδρύσει ο Άνθιμος Γαζής στις Μηλιές του Πηλίου.[2]
Οι δύο χάρτες απεικονίζουν το ίδιο γεωγραφικό «παράθυρο», την περιοχή δηλ. της ΝΑ Μεσογείου Νότια του Δούναβη και μέρος της Μικράς Ασίας. Σε δυο ένθετα στο κάτω μέρος του χάρτη, προστίθενται η Σικελία και - για πρώτη φορά σε ελληνικό χάρτη - η Κύπρος, διευρύνοντας έτσι τη γεωγραφική κάλυψη της Χάρτας με αναφορές σε δύο περιοχές με ιστορικά σημαντική ελληνική παρουσία, εκτός των παραδοσιακών, όπως είχαν επικρατήσει στις δυτικής προέλευσης χαρτογραφικές αναφορές από τον 16ο αι. και εφεξής[9]. Διατηρείται στον Πίνακα, με διαφορετική ταξιθέτηση αλλά με μεγάλες ομοιότητες, το ανεμολόγιο , ο εμβληματικός τίτλος και το υπόμνημα, σε σμίκρυνση. Ο τίτλος του Πίνακα βασίζεται σε εκείνον της Χάρτας, με μικρές αλλά ουσιώδεις για τον συμβολισμό τους διαφοροποιήσεις[10].
Βάσει των γνωστών αντιτύπων, εκτιμάται ότι ο Πίνακας εκδόθηκε αρχικά σε περίπου 300 αντίτυπα.[7] Τα αντίτυπα (και από τις δυο εκδόσεις του 1800 και του 1810) που σώζονται έως σήμερα είναι μόλις 13, σε βιβλιοθήκες του εξωτερικού και σε ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα[11]. Σε ψηφιακή μορφή παρέχεται στο διαδίκτυο από την Κεντρική Εθνική Βιβλιοθήκη Φλωρεντίας. Επισημαίνεται ότι κανένα αντίτυπο του Πίνακα δεν ανήκει στην κυριότητα του ελληνικού Κράτους.
Πηγές
N. Βαμβουνάκης : «Ο Γεωγραφικός Πίναξ της Ελλάδος του Άνθιμου Γαζή» [1], N. Vamvounakis, Bangkok, 2010
