Ο ναός της Παναγίας Χρυσοσπηλιώτισσας είναι χριστιανικός ναός ο οποίος βρίσκεται στην οδό Αιόλου. Ο σημερινός ναός κατασκευάστηκε την περίοδο 1863-1892 στη θέση παλαιότερου ναού. Ο ναός σχεδιάστηκε από τον Δημήτριο Ζέζο, αλλά την κατασκευή επιτήρησαν ο Παναγής Κάλκος και έπειτα ο Ερνστ Τσίλερ.[2]
Ιστορικά στοιχεία
Ο πρώτος ναός στο χώρο κτίστηκε το 1705. Έλαβε την ονομασία Χρυσοσπηλιώτισσα καθώς στην κατασκευή συνέδραμε η Μονή Μεγάλου Σπηλαίου. Ο ναός από πλευράς αρχιτεκτονικής ήταν βασιλική μετρίων διαστάσεων με τους πλάγιους τοίχους να υποστηρίζονται από αντηρίδες. Ο ναός αυτός υπέστη καταστροφές κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, ιδίως κατά την πολιορκία της Αθήνας το 1827.[3] Ο ναός επισκευάστηκε πρόχειρα μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους,[2] και επαναδραστηριοποιήθηκε το 1835.[3]
Το 1846 ενορίτες του ναού,[3] προεξάχοντος του Σπύρου Παυλίδη, αγόρασαν οικόπεδα γειτονικά στο ναό με στόχο τη κατασκευή ενός μεγαλύτερου ναού.[2] Τα σχεδία του ναού εκπόνησε ο Δημήτριος Ζέζος, ο οποίος όμως απεβίωσε το 1857,[2] ενώ ακόμη δεν είχε αρχίσει η κατασκευή του ναού λόγω του μεγάλου οικονομικού κόστους του έργου καθώς και άρνησης του Δήμου Αθηναίων να εκδόσει την άδεια κατασκευής.[3] Ο ναός άρχισε να κατασκευάζεται το 1863, αρχικά υπό την επίβλεψη του Παναγή Κάλκο, και, μετά το θάνατό του το 1878, υπό την επίβλεψη του Ερνέστου Τσίλερ.[2] Ο Παναγής Κάλκος προσέθεσε μερικά νεοκλασικά στοιχεία και μέχρι τον θάνατό του είχε ολοκληρωθεί το μεγαλύτερο τμήμα του ναού. Ο Τσίλερ επανασχεδίασε τον τρούλο, αλλά μετά από αντιδράσεις που ζητούσαν να κατασκευαστεί ο αρχικός τρούλος, παραιτήθηκε. Τον τρούλο ολοκλήρωσε ο Δημήτριος Σούτσος. Τα καμπαναριά προστέθηκαν το 1888 το βόρειο και το 1892 το νότιο.[3]
Ο ναός χαρακτηρίστηκε μνημείο χρήζων ειδικής προστασίας με την ΥΑ 124786/1455/24-10-1955 - ΦΕΚ 239/Β/30-12-1955, το 1955.[4]
Περιγραφή
Ο ναός ανήκει αρχιτεκτονικά στον ρυθμό της τρίκλιτης βασιλικής με τρούλο. Τα δύο κωδωνοστάσιά του είναι οκτάγωνα και από μάρμαρο. Ο ναός ανήκει στον εκλεκτικισμό, συνδυάζοντας νεοκλασικά με νεοβυζαντινά στοιχεία, όπως ακροκέραμα και δίλοβα παράθυρα.[5]
