Η μονή Πρέβελη είναι ορθόδοξο μοναστήρι το οποίο βρίσκεται στο δήμο Αγίου Βασιλείου, Κρήτη. Είναι αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο (κάτω μονή) και τον Ιωάννη τον Θεολόγο (πίσω μονή). Βρίσκεται κοντά στις νότιες ακτές της Κρήτης, κοντά στην περιοχή Πρέβελη, όπου βρίσκεται το ομώνυμο φοινικόδασος. Η μονή ξεχωρίζει από τις άλλες μονές της Κρήτης καθώς διαθέτει δύο μοναστικά συγκροτήματα, την Κάτω Μονή και την Πίσω Μονή, με το δεύτερο να είναι το κύριο.[2]
Ιστορία
Η σημερινή Κάτω Μονή φαίνεται ότι στέγαζε μοναστήρι κατά τους ενετικούς χρόνους, γνωστό ως Μονή του Μεγάλου Ποταμού, η σχέση της όμως με τη Πίσω Μονή δεν είναι γνωστή. Το 1577 η περιοχή αναφέρεται ως Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος. Στην περιοχή βρίσκονται επίσης τοιχογραφημένοι ναοί του 14ου και 15ου αιώνα. Η Πίσω Μονή πιθανόν δημιουργήθηκε τους πρώτους χρόνους με την κατάκτηση της Κρήτης από τους Οθωμανούς. Τα δύο μοναστήρια συνενώθηκαν και μέσα από συνεχείς δωρεές απέκτησαν μεγάλη οικονομική δύναμη. Η μονή φαίνεται να απέκτησε το όνομα Πρέβελη το 17ο αιώνα, πιθανόν από το επώνυμο κάποιου ανακαινιστή της μονής.[3]
Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821 ηγούμενος της μονής ήταν ο Μελχισεδέκ Τσουδερός. Ο Μελχισεδέκ οργάνωσε επαναστατικό στρατό και συγκέντρωσε οπλισμό. Οι Οθωμανοί αντιλήφθηκαν τις κινήσεις του και κινήθηκαν στη Κάτω Μονή τον Μάιο του 1821. Ο Μελχισεδέκ τους φιλοξένησε και τους προσέφερε φαΐ και κρασί. Όταν οι Τούρκοι κοιμήθηκαν, οι μοναχοί διέφυγαν, παίρνοντας μαζί τους τα πυρομαχικά. Οι Τούρκοι στη συνέχεια κατέστρεψαν τη μονή και δήμευσαν την περιουσία της. Τα κτήματα δόθηκαν πίσω στη Μονή κατά την περίοδο της Αιγυπτιοκρατίας (1830-1840).[3] Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1866, η μονή φιλοξένησε και φρόντισε πρόσφυγες που έφευγαν για την Ελλάδα.[4]
Κατά τη διάρκεια της κατοχής της Ελλάδας στον Β΄ΠΠ από τις δυνάμεις του Άξονα, η μονή, με ηγούμενο τον Αγαθάγγελο Λαγγουβάρδο, φιλοξένησε και βοήθησε στην αποχώρηση εκατοντάδων στρατιωτών για την Αίγυπτο. Μετά τον πόλεμο η μονή γνώρισε περίοδο παρακμής.[4]
Περιγραφή
Κάτω Μονή
Η Κάτω Μονή
Η Κάτω Μονή βρίσκεται κοντά στον Μεγάλο Ποταμό, σε πλαγιά λόφου. Στο παρελθόν σε αυτό το συγκρότημα έμεναν μοναχοί και εργάτες που είχαν αναλάβει τις αγροτικές και κτηνοτροφικές εργασίες της μονής. Στο κέντρο της αυλής της μονής βρίσκεται το μονόχωρο καθολικό της. Γύρω από την κεντρική αυλή σε διάφορα κτίρια βρισκόταν η τράπεζα, το μαγειρίο, το ηγουμενίο, ελαιοτριβείο, αποθήκες, κελιά μοναχών και εργαστήρια.[5] Χαρακτηριστικές είναι οι καμινάδες του συγκροτήματος.[2]
Πίσω Μονή
Η Πίσω Μονή είναι το κεντρικό συγκρότημα του μοναστηριού. Απέχει περίπου 2 χιλιόμετρα από την Κάτω Μονή. Η Πίσω Μονή είναι κτισμένη σε κατωφέρεια και σε διαφορετικά επίπεδα. Στο κάτω επίπεδο βρίσκονται οι αποθήκες και οι σταύλοι. Η κεντρική αυλή διαθέτει το καθολικό, το ηγουμενείο και τα κελιά.[6] Το καθολικό της μονής χρονολογείται από το πρώτο μισό του 19ου αιώνα, πιθανόν κατά τη περίοδο της Αιγυπτιοκρατίας, αντικαθιστώντας παλαιότερο ναό. Διαθέτει ξυλόγλυπτο τέμπλο, προσκυνητάρι και άμβωνα.[7] Ο ναός είναι δίκλιτος με το ένα κλίτος αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο και το άλλο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου.[5] Στην κάτω αυλή του μοναστηριού βρίσκεται κρήνη με την παλίνδρομη επιγραφή «ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ». Δυτικά της κρήνης βρίσκεται θολωτό κτίριο το οποίο σήμερα στεγάζει εκκλησιαστικό μουσείο με κειμήλια της μονής όπως εικόνες, άμφια και σκεύη. Πριν τη μονή βρίσκεται το οστεοφυλάκιο της μονής, με σχήμα ναού.[6]
