Μονή Μαχαιρά

Ιερά Μονή Μαχαιρά
Είδος	μοναστήρι[1]
Γεωγραφικές συντεταγμένες	34°56′26″N 33°11′27″E
Χώρα	Κυπριακή Δημοκρατία
Έναρξη κατασκευής	12ος αιώνας
Ιστότοπος
https://machairas.cy/
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Η Ιερά Μονή της Παναγίας του Μαχαιρά ή αλλιώς Ιερά Μονή Μαχαιρά ή ακόμα και Μαχαιράς, είναι μια ανδρώα Μονή που ανήκει στην Εκκλησία της Κύπρου. Είναι από τις 5 Σταυροπηγιακές Μονές της Εκκλησίας της Κύπρου και ο Ηγούμενός της είναι ο Επίσκοπος Λήδρας. Στην Μονή υπάρχει και η εικόνα της Παναγίας της Μαχαιριώτισσας.^[2][3]

Machairas Monastery in Cyprus

Γενικά

Η Ιερά, Βασιλική και Σταυροπηγιακή Μονή της Παναγίας του Μαχαιρά, βρίσκεται στο ανατολικό άκρο της οροσειράς του Τροόδους κοντά στην κορυφή Κιόνια (1423 μ), σε υψόμετρο 870 μέτρων. Είναι κτισμένη σε μια βουνοπλαγιά, που καταλήγει στον χείμαρρο Πεδιαίο. Ονομάζεται βασιλική γιατί κτίσθηκε με βασιλική βοήθεια, και σταυροπηγιακή, γιατί κατέστη εκκλησιαστικά αυτοδιοίκητη, πράγμα το όποιο συμβολίζεται με την τοποθέτηση σταυρού στα θεμέλια της. Η Μονή είναι αφιερωμένη στην Παναγία και πανηγυρίζει στα Εισόδια της Θεοτόκου στις 21 Νοεμβρίου.^[4]

Ιστορία

Ίδρυση

Οι πατέρες Ιγνάτιος και ένας άλλος γηραιός μοναχός ο Προκόπιος αποφάσισαν, να ανεγείρουν μοναστήρι, το οποίο θα λειτουργούσε σύμφωνα με το κοινοβιακό πρότυπο που ακολουθούσαν τα μεγάλα μοναστικά κέντρα της εποχής. Για τον λόγο αυτό μετέβησαν στην Κωνσταντινούπολη, όπου συνάντησαν τον αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνό (1143-1180) και του εξέθεσαν την επιθυμία τους. Ο φιλόχριστος αυτοκράτορας όχι μόνο τους χορήγησε τα απαραίτητα χρήματα, αλλά επίσης δώρισε στο νέο μοναστήρι το όρος στο οποίο θα ανεγειρόταν μαζί με την γύρω περιοχή, έδωσε σ' αυτό το Σταυροπήγιο και το προνόμιο να είναι η Μονή ελεύθερη και αφορολόγητη τόσο από το δημόσιο όσο και από ιδιώτες. Αυτά τα προνόμια αργότερα κατοχυρώθηκαν και από τους αυτοκράτορες Ισαάκιο και Αλέξιο της δυναστείας των Αγγέλων. Ο Άγιος Ιγνάτιος με γραπτή διάταξη άφησε διάδοχο του τον Άγιο Νείλο που είναι και ο πρώτος ενθρονισμένος ηγούμενος του κοινοβίου. Ο Άγιος Νείλος το 1201 έγραψε Τυπική Διατάξη, δηλαδή κανόνες που ρυθμίζουν τον μοναχικό βίο και την ομαλή λειτουργία του κοινοβίου, η οποία σώζεται μέχρι σήμερα και από την οποία αντλούνται όλες οι πληροφορίες για την ίδρυση της Μονής. Εξελέγη επίσκοπος Ταμασού το 1209 αφήνοντας διάδοχο και νέο ηγούμενο τον Ιωακείμ, ενώ πολύ πιθανόν να έγινε και αρχιεπίσκοπος Κύπρου μεταξύ των ετών 1215-1221. Ως επίσκοπος Ταμασού επεκύρωσε την Διάταξη που έγραψε ως ηγούμενος και ίδρυσε γυναικείο μοναστήρι αφιερωμένο στην Θεοτόκο, το οποίο ονόμασε Βλαχερνίτισσα. Η μνήμη των ιδρυτών της Μονής Μαχαιρά Νεοφύτου, Ιγνατίου, Προκοπίου και Νείλου εορτάζεται στις 13 Δεκεμβρίου.^[5][6]

Φραγκοκρατία

Καθώς τα χρόνια κυλούν, η Κύπρος καταλαμβάνεται από εξωτερικούς κατακτητές. Την περίοδο του Βυζαντίου διαδέχεται η περίοδος της Λατινοκρατίας (1192-1571) με πρώτους τους Φράγκους και έπειτα τους Ενετούς. Αυτή η περίοδος ήταν για τον λαό και την Εκκλησία της Κύπρου ιδιαίτερα δύσκολη. Οι Φράγκοι κατακτητές, δεν αρκέστηκαν μόνο στο να υποβιβάσουν τους Κυπρίους στην τάξη των δουλοπάροικων, άλλα προσπάθησαν να τους υποδουλώσουν και πνευματικά. Ίδρυσαν Λατινική Εκκλησία στην Κύπρο και εξαπέλυσαν κατά μέτωπο επίθεση εναντίον της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ιδιαίτερα έπληξαν τα μοναστήρια, των οποίων περιόρισαν τον αριθμό των μοναχών, άλλα και παρενέβαιναν στην εσωτερική τους λειτουργία. Στις προσπάθειες αυτές αντιτάχθηκε σθεναρά ο Κυπριακός κλήρος. Το 1231 η Μονή προσέφερε στην Εκκλησία δύο οσιομάρτυρες, τους αγίους Γεράσιμο και Γεννάδιο οι οποίοι, μαζί με άλλους ένδεκα μονάχους της Μονής της Παναγίας της Καντάρας θανατώθηκαν από τους Λατίνους κατακτητές, υπερασπιζόμενοι την αγία πίστη της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Μετά από τριετή φυλάκιση και φρικτές κακουχίες, αφού πρώτα τους έσυραν στην κοίτη του πόταμου Πεδιαίου δεμένους πίσω από άλογα μέχρι που κατεκόπησαν οι σάρκες τους από τις πέτρες, έπειτα έκαψαν ότι απέμεινε από τα σώματα τους. Η μνήμη τους τιμάται στις 19 Μαΐου, ημέρα του μαρτυρίου τους.
Κατά την περίοδο αυτή, και συγκεκριμένα το έτος 1357, ο χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς αναφέρει ότι η τότε βασίλισσα Αλίς αποπειράθηκε να εισέλθει στον ναό της Μονής. Ο Όσιος Νείλος στην Τυπική του Διάταξη ορίζει το μοναστήρι νά είναι άβατο για τις γυναίκες. Αυτός ο θεσμός διατηρήθηκε για 150 τουλάχιστον χρόνια από την ίδρυσή του. Η βασίλισσα λοιπόν, παραβαίνοντας το άβατο, τιμωρήθηκε παραδειγματικά από την Παναγία χάνοντας αμέσως την φωνή της και μένοντας βωβή για τρία χρόνια.

Τουρκοκρατία

Η περίοδος της Λατινοκρατίας τελειώνει με την κατάληψη της νήσου από τους Τούρκους. Οι Τούρκοι κατείχαν το νησί για τρεις αιώνες (1571-1878) και αυτή η περίοδος ήταν εξίσου δύσκολη με αυτή των Λατίνων κατακτητών, με εξαίρεση το ότι η Εκκλησία της Κύπρου ανέκτησε ξανά την ανεξαρτησία της. Η απάνθρωπη όμως συμπεριφορά και η φοβερή εκμετάλλευση των Τούρκων αξιωματούχων, οδήγησε τον λαό σε πολύ δύσκολη κατάσταση. Η Μονή της Παναγίας του Μαχαιρά συνέχισε την προσφορά της και σε αυτή την περίοδο ως πνευματική και εθνική εστία, και διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο, μαζί με τα υπόλοιπα μοναστήρια, στο να ανασχεθεί το κύμα εξισλαμισμού και να διασωθεί η χριστιανική και η ελληνική ταυτότητα των Κυπρίων υποδούλων. Στο μοναστήρι λειτουργούσε σχολείο, στο οποίο καλλιεργούνταν τα γράμματα, οι τέχνες, η εκκλησιαστική μουσική κ.ά. Στην ανάπτυξη της παιδείας συνέβαλε επίσης με την παραχώρηση γης για την ίδρυση της πρώτης Ελληνικής Σχολής, του Παγκυπρίου Γυμνασίου στην Λευκωσία, την ίδρυση εκπαιδευτηρίων σε όλο το νησί και για την ανέγερση λεπροκομείου.
Στα δύσκολα αυτά και θλιβερά χρόνια της Τουρκοκρατίας, η Μονή Μαχαιρά ανέδειξε ένα από τα μεγάλα αναστήματα της Εκκλησίας της Κύπρου στους τελευταίους αιώνες, τον εθνομάρτυρα Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό, γέννημα αλλά συγχρόνως και καύχημα της Μονής. Γεννήθηκε το 1756 στον Στρόβολο και σε νεαρή ηλικία έγινε μοναχός στην Μονή Μαχαιρά, Πάνω ο Εθνομάρτυρας Κυπριανός όπου έμαθε και τα πρώτα του γράμματα. Διακόνησε στην Μονή αρκετά χρόνια και βοήθησε στη διεκπεραίωση υποθέσεων της στο εξωτερικό. Το 1810 χειροτονήθηκε αρχιεπίσκοπος. Μεταξύ των πολλών ευεργεσιών του προς την Μονή ήταν και η ανέγερση του μετοχίου Άγιος Ελευθέριος ^[7] στην Λευκωσία. Η προσφορά του, γενικά, στην Εκκλησία και το Έθνος ήταν πολύ μεγάλη. Η άρνηση του τόσο να εγκαταλείψει την Κύπρο, όσο και να αλλαξοπιστήσει, προκειμένου να σωθεί, και ο μαρτυρικός του θάνατος από τους Τούρκους στις 9 Ιουλίου 1821, υπήρξαν ζωντανό παράδειγμα προς τους Χριστιανούς, και τους ενεδυνάμωσαν ώστε να μην αρνηθούν την πίστη τους, αλλά να υπομείνουν τα δεινά της σκλαβιάς.

Αγγλοκρατία

Τους Τούρκους κατακτητές διαδέχθηκαν οι Άγγλοι αποικιοκράτες με μια συμφωνία που έγινε στις 4 Ιουνίου 1878. Οι Οθωμανοί κράτησαν την κυριαρχία της Κύπρου και παραχώρησαν στους βρετανούς τη διοίκηση. Σε αντάλλαγμα η βρετανία αναλάμβανε να υποστηρίξει τους Οθωμανούς ενάντια στη Ρωσία. Οι Οθωμανοί δήλωσαν ότι έπαιρναν κάθε χρόνο 92800 λίρες σαν φόρο, και οι βρετανοί, χωρίς να εξετάσουν αν αυτό ήταν σωστό, συμφώνησαν να δίνουν κάθε χρόνο αυτό το ποσό στους τούρκους. Από εδώ προέκυψε η λανθασμένη άποψη πως «οι βρετανοί αγόρασαν την Κύπρο», πράγμα που είναι ιστορικά λάθος. Οι βρετανοί όμως ποτέ δεν έδωσαν αυτό το ποσό στους τούρκους και το κρατούσαν οι ίδιοι. Λίγα χρόνια μετά, το 1892, η Ιερά Μονή Μαχαιρά για δεύτερη φορά καταστράφηκε τελείως από πυρκαγιά - η πρώτη έλαβε χώρα το 1530. Η ανέγερση εκ βάθρων τελείωσε το 1900. Κατ' αυτή την περίοδο η Μονή συνδέθηκε με τον απελευθερωτικό αγώνα εξ αιτίας του υπαρχηγού της ΕΟΚΑ Γρηγόρη Αυξεντίου, ο οποίος συχνά έβρισκε καταφύγιο στους χώρους της.^[8] Όμως, κατόπιν προδοσίας εντοπίσθηκε στο κρησφύγετο του, το όποιο βρίσκεται κοντά στο μοναστήρι. Μετά από πολύωρη μάχη, αφού έχασαν οι Άγγλοι κάθε ελπίδα να τον συλλάβουν ζωντανό, από ελικόπτερο περιέλουσαν το κρησφύγετο με βενζίνη και τον έκαψαν ζωντανό στις 3 Μαρτίου 1957.

Σύγχρονη ιστορία

Μετά την ανεξαρτησία της νήσου, η Μονή πέρασε δύσκολες στιγμές, οικονομικές και πνευματικές. Όταν ανέλαβε την ηγουμενία ο αρχιμανδρίτης Παύλος, μετέπειτα Μητροπολίτης Κυρηνείας, έθεσε τα θεμέλια για την πνευματική ανύψωση της Μονής στην μικράς διαρκείας περίοδο στην οποία ηγουμένευσε. Η διαδοχή στην ηγουμενία του αγιορείτη ιερομόναχου Αθανασίου (1993) σημάδεψε την σύγχρονη ιστορία της Μονής και απετέλεσε σημαντικό σταθμό. Ο νέος ηγούμενος ανακαίνισε εξ ολοκλήρου την Μονή, κτιριακά και πνευματικά, μετατρέποντας την σε κοινόβιο κατά τα παραδοσιακά μοναστηριακά πρότυπα των αρχαίων κοινοβίων, τα όποια διασώθηκαν διά μέσου των αιώνων στο Άγιον Όρος. Ανεγέρθηκαν καινούργιοι ναοί και παρεκκλήσια, δημιουργήθηκαν νέοι χώροι για φιλοξενία, για διακονήματα, το σκευοφυλάκιο κ.ά. Μετά την εκλογή του π. Αθανασίου σε Μητροπολίτη Λεμεσού το 1999, τον διαδέχθηκε ως ηγούμενος ο αρχιμανδρίτης Αρσένιος,^[9][10] ο οποίος συνέχισε το έργο του προκατόχου του. Βρήκε όμως απρόσμενο θάνατο μαζί με τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Πέτρο,^[11] επίσης πνευματικό τέκνο της Μονής, όταν το ελικόπτερο στο όποιο επέβαιναν συντρίβηκε στην θάλασσα στις 11 Σεπτεμβρίου 2004.^[12]

Τελευταίοι Ηγούμενοι

• 1900-1937: Αρχιμανδρίτης Μητροφάνης ^[13]
• 1937-1948: Αρχιμανδρίτης Γρηγόριος ^[14]
• 1949-1960: Αρχιμανδρίτης Ειρηναίος (μετέπειτα Επίσκοπος Πατάρων, Αρχιεπισκοπής Θυατείρων Αγγλίας) ^[15]
• 1961-1964: Αρχιμανδρίτης Ελπίδιος ^[16]
• 1964-1987: Αρχιμανδρίτης Διονύσιος ^[17]
• 1988-1993: Αρχιμανδρίτης Παύλος (Τέως Μητροπολίτης Κυρηνείας)
• 1993-1999: Αρχιμανδρίτης Αθανάσιος (Νυν Μητροπολίτης Λεμεσού)
• 1999-2004: Αρχιμανδρίτης Αρσένιος ^[9]
• 2004-σήμερα: Επίσκοπος Λήδρας Επιφάνιος (Νυν Επίσκοπος Λήδρας)

Σήμερα

Σήμερα η αδελφότητα αριθμεί 30 μοναχούς με ηγούμενο τον Θεοφιλέστατο Επίσκοπο Λήδρας κ. Επιφάνιο. Πατέρες της Μονής προ ολίγων ετών εγκαταστάθηκαν στην Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου στο Μέσα Ποταμό ^[18][19] και στην Ιερά Μονή Συμβούλου Χριστού πλησίον του χωριού Επισκοπή Λεμεσού αναστηλώνοντας και επαναλειτουργώντας τις ως κοινόβια. Ώρες Λειτουργίας: (Βλέπε https://machairas.cy/hours/)

Προσφορά στην Εκκλησία και στην Κύπρο

Από την Ιερά Μονή έχουν περάσει αρκετοί Πατέρες οι οποίοι έχουν ανέλθει στο Επισκοπικό αξίωμα. Συγκεκριμένα, στην σημερινή Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Κύπρου, οι Κιτίου Χρυσόστομος,^[20] Λεμεσού Αθανάσιος,^[21] Νεαπόλεως Πορφύριος,^[22] Αμαθούντος Νικόλαος ^[23] και Λήδρας Επιφάνιος είναι πνευματικά τέκνα της Μονής, όπως ήτο και ο Πατριάρχη Αλεξανδρείας Πέτρος,[11]πρώην Κυρηνείας, μακαριστός κυρός Παύλος.^[24] Χαρακτηριστικά ο Ηγούμενος της Μονής φέρει τον τρίτο βαθμό της Ιερωσύνης, αυτόν του Επισκόπου Λήδρας.

Επίσης, η προσφορά της Μονής είναι σημαντική και στον εθνικό τομέα, με τα γνωστά γεγονότα του αγωνιστή Γρηγόρη Αυξεντίου,^[8] ο οποίος έμεινε στην ιστορία και ως "Σταυραετός του Μαχαιρά".^[25]

Δείτε επίσης

• Παναγία η Μαχαιριώτισσα
• Επισκοπή Λήδρας
• ΒΙΝΤΕΟ ΜΟΝΗΣ ΜΑΧΑΙΡΑ

Παραπομπές

1. www.youtube.com/watch?v=MfJYHcapOhM.
2. Εκκλησία της Κύπρου - Ιερά Μονή Παναγίας Μαχαιρά^{[νεκρός σύνδεσμος]}
3. Σύναξη της Παναγίας της Μαχαιριώτισσας
4. «Ιερά Μονή Μαχαιρά». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Σεπτεμβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2011. 
5. «Κτίτορες της Ιεράς Μονής Μαχαιρά,Νεόφυτος-Ιγνάτιος-Προκόπιος-Νείλος(Κύπρος)». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2011. 
6. «Οι άγιοι Νεόφυτος, Ιγνάτιος, Προκόπιος και Νείλος, κτίτορες της Ιεράς Μονής Μαχαιρά, 13 Δεκεμβρίου». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Ιουλίου 2011. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2011. 
7. Αφιέρωμα: Μετόχι του Αγίου Ελευθερίου στη Λευκωσία
8. Γρηγόρης Αυξεντίου 1928 – 1957
9. Γέροντας Αρσένιος Μαχαιριώτης
10. Επικήδειος Λόγος του Μητροπολίτου Λεμεσού στον Ηγούμενον της Ιεράς Μονής Μαχαιρά αρχιμ. Αρσένιο
11. Το βιογραφικό του Πατριάρχη Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής Πέτρου
12. «ΤΡΑΓΙΚΗ ΗΤΑΝ η ΚΑΤΑΛΗΞΗ του ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Οκτωβρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2011. 
13. Μητροφάνης Ηγούμενος
14. Παναγία Μαχαιρά, Λευκωσία
15. Ειρηναίος
16. «Ο Γέρων Ελπίδιος (ο δίδυμος αδελφός του Ιερομάρτυρος Φιλουμένου)». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 20 Απριλίου 2021. 
17. Προσωπικότητες του Φαρμακά - Αρχιμανδρίτης Διονύσιος
18. «Η ανασύσταση και επάνδρωση της Ιεράς Μονής Μέσα Πόταμου». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Αυγούστου 2011. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2011. 
19. Η ανασύσταση και επάνδρωση της Ιεράς Μονής Μέσα Πόταμου (μέρος β΄)
20. «Η Αυτού Πανιερώτης ο Μητροπολίτης Κιτίου Χρυσόστομος». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Μαρτίου 2015. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2011. 
21. «Η Αυτού Πανιερώτης ο Μητροπολίτης Λεμεσού Αθανάσιος». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Μαρτίου 2015. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2011. 
22. «Ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Νεαπόλεως Πορφύριος». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιουνίου 2011. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2011. 
23. Ο Θεοφιλέστατος Χωρεπίσκοπος Αμαθούντος Νικόλαος
24. «Η Αυτού Πανιερώτης ο Μητροπολίτης Κυρηνείας Παύλος». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Μαρτίου 2015. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2011. 
25. Γρηγόρης Αυξεντίου (1928-1957) – Ο σταυραετός του Μαχαιρά

Πηγές

• Μικρό ιστορικό της Ιεράς Μονής της Παναγίας του Μαχαιρά
• Athos memory in the world - Μονή Παναγίας του Μαχαιρά
• Άπαντα Ορθοδοξίας - Ιερά Μονή Μαχαιρά, Κύπρος
• Η ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΟΥ ΜΑΧΑΙΡΑ - THE MONASTERY OF THE VIRGIN MARY OF MACHAIRAS
• Ιερά Μονή Μαχαιρά (1) (με φωτογραφίες)
• Iερά Μονή Μαχαιρά (2) (με φωτογραφίες)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Μονή Μαχαιρά

• Ιερά Μονή Μαχαιρά https://machairas.cy/
• ΒΙΝΤΕΟ: Μονή Μαχαιρά (Ταινία-Ντοκιμαντέρ)
• https://web.archive.org/web/20131204020339/http://www.churchofcyprus.org.cy/article.php?articleID=203 Εκκλησία Κύπρου - Μονή Μαχαιρά]
• Επίσκοπος Λήδρας κ. Επιφάνιος
• YOUTUBE
• Ιερές Μονές της Κύπρου
• Εκκλησία της Κύπρου