Εξωτερική όψη του Θεάτρου της Μονής ΛαζαριστώνΑύλειος Χώρος Μονής Λαζαριστών
Η Μονή Λαζαριστών είναι πολυδύναμο πολιτιστικό κέντρο στη Σταυρούπολη Θεσσαλονίκης (οδός Κολοκοτρώνη 25-27). Ήταν παλιό μοναστικό συγκρότημα που χτίστηκε το 1886 από μοναχούς του τάγματος του Αγίου Βικεντίου του Παύλου, που ονομάζονταν Λαζαριστές από την έδρα τους στο ναό του Αγίου Λαζάρου στο Παρίσι. Το 1997, μετά από αποκατάσταση και επέκταση μετατράπηκε σε πολιτιστικό κέντρο.
Σήμερα, στη Μονή Λαζαριστών στεγάζεται το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης καθώς και υποδομές του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, όπως η θεατρική Σκηνή Σωκράτης Καραντινός, το Μικρό Θέατρο και η Δραματική Σχολή. Στη διαμορφωμένη πλατεία της Μονής Λαζαριστών λαμβάνει χώρα το ετήσιο Φεστιβάλ Μονής Λαζαριστών, με συναυλίες και δρώμενα κάθε καλοκαίρι.
Ιστορικά στοιχεία
Η Σκηνή Σωκράτης Καραντινός του Θεάτρου της Μονής ΛαζαριστώνΆποψη της Μονής Λαζαριστών στη Σταυρούπολη, όπου στεγάζεται το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης.
Το καθολικό ιεραποστολικό τάγμα των Λαζαριστών ιδρύθηκε το 1653 από τον Βικέντιο του Παύλου με σκοπό την παροχή βοήθειας των φυλακισμένων χριστιανών στις μουσουλμανικές φυλακές. Η ονομασία του προέρχεται από γεγονός ότι το τάγμα εγκαταστάθηκε στο προάστιο Saint-Lazare(Άγιος Λάζαρος) στο Παρίσι. Ο Βικέντιος του Παύλου αγιοποιήθηκε αργότερα από το Βατικανό.
Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία οι Λαζαριστές εγκαθίστανται μετά το 1782, ύστερα από τη διάλυση των ιεραποστολικών κέντρων των Τζεζουάτι με απόφαση της Congregatio de Propaganda Fide[Του Τμήματος (Επιτροπής) της Αγίας Έδρας, που ιδρύθηκε από τον Πάπα Γρηγόριο ΙΕ΄ το 1622. Είχε διπλό σκοπό, αφενός τη διάδοση του Χριστιανισμού σε περιοχές εκτός του χριστιανικού κόσμου που δεν είχε φτάσει το χριστιανικό άγγελμα και αφετέρου την υπεράσπιση της ορθότητας της πίστης σε μέρη όπου αμφισβητούνταν από την αίρεση. Η Propaganda Fide υπήρξε ουσιαστικά η Επιτροπή η οποία ήταν επιφορτισμένη με το καθήκον να οργανώσει το σύνολο της ιεραποστολικής δράσης της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Με πρόνοια του Πάπα Ιωάννη Παύλου Β΄, η Επιτροπή μετονομάστηκε σε Επιτροπή για τον Ευαγγελισμό των Λαών (Congregatio pro Gentium Evangelizatione)]. Οι Λαζαριστές είχαν μία παράδοση εξοικειώσεως με τις σλαβικές γλώσσες λόγω της ιδρύσεως ιεραποστολών σε σλαβικές χώρες (Πολωνία, Λευκορωσία). Η δράση τους σε αυτές τις περιοχές ήταν τόσο επιτυχείς ώστε όταν πολλοί Πολωνοί κατέφυγαν στη Μακεδονία και στη Θράκη το 1830 και το 1848 συνεργάστηκαν μαζί τους[1].
Τον Δεκέμβριο του 1788 έφτασε στη Θεσσαλονίκη ο αποστολικός βικάριος του Αλγερίου Viguer(Βιγκέρ) που ανήκε στο τάγμα των Λαζαριστών και παρέλαβε την ενορία από τους Τζεζουάτι, καθώς και τα περιουσιακά τους στοιχεία. Την εποχή που οι Λαζαριστές ανάλαβαν την πλήρη διοίκηση της ενορίας των ρωμαιοκαθολικών, το 1793, βρίσκονταν σε δύσκολη θέση γιατί οι ιεραπόστολοι δεν προστατεύονταν από το Γαλλικό προξενείο αφού οι δυνάμεις της Γαλλικής Επανάστασης βρίσκοταν σε πλήρη ανάπτυξη[2].
Το 1830 ξεκινάει μία νέα περίοδος για τους Λαζαριστές στη Θεσσαλονίκη χάρη στη συνεργασία του εφημέριου Louis Descamps(Λούις Ντεσκάμπς) και του Γάλλου πρόξενου Charles Eduard Ghy(Τσαρλς Έντουαρντ Γκι). To 1834 ξεκινάει τη λειτουργία του σχολείου αρρένων. Παρά τη σχετική απαγόρευση από τον οθωμανικό νόμο καθιερώθηκαν το 1836 και κωδωνοκρουσίες.Στη μεγάλη πυρκαγιά το 1839 που κατέστρεψε το 1/3 της πόλης αποτεφρώθηκε και η εκκλησία που είχε χτιστεί με τις προσπάθειες του Descamps(Ντεσκάμπς). Το 1850 τοποθετήθηκε νέος εφημέριος ο Le Larec(Λε Λαρέκ). Οι Λαζαριστές έστρεψαν το ενδιαφέρον τους προς τους βουλγαρόφωνους πληθυσμούς με σκοπό να τους στρέψουν προς την Ουνία, με πολύ καλά αποτελέσματα αρχικά[3].
Το 1886 η Μονή Λαζαριστών χτίστηκε από τους μοναχούς που ανήκαν στο τάγμα του Αγίου Βικεντίου του Παύλου. Η ονομασία Λαζαριστές προήλθε από την έδρα του τάγματος στην εκκλησία Saint-Lazare(Άγιος Λάζαρος) στο Παρίσι. Οι Λαζαριστές πρωτοεμφανίστηκαν στην Ελλάδα περί το τέλος του 18ου - αρχές 19ου αιώνα είχαν ως κύριο στόχο, εκτός από τη φροντίδα και περίθαλψη των φτωχών, τη μόρφωση των κληρικών και την εξάπλωση του καθολικισμού. Γύρω στα μέσα του 19ου αιώνα, η αποστολή της Θεσσαλονίκης αναλαμβάνει να προσηλυτίσει τους Σλάβους των Βαλκανίων στον Καθολικισμό. Έτσι, οι Λαζαριστές της Θεσσαλονίκης περί τα μέσα του 19ου αιώνα δραστηριοποιήθηκαν έντονα, περιθάλποντας βουλγαρικές οικογένειες και παράλληλα αναλαμβάνοντας τη μόρφωση καθολικών Βουλγάρων ιερωμένων.
Το Οικοτροφείο Άγιος Βικέντιος (1862) της Μονής Λαζαριστών
Το 1861 αρχίζει να χτίζεται στο Zeitenlik(Ζεϊτενλίκ), σε απόσταση 2 χλμ. Β.Δ. της Θεσσαλονίκης, το ορφανοτροφείο των Αδελφών του Ελέους που απευθυνόταν σε ορφανά καθολικών Βουλγαρικών οικογενειών από την περιφέρεια της Θεσσαλονίκης και που ονομάστηκε St. Vincent de la Macedoine(Άγιος Βικέντος από την Μακεδονία ή της Μακεδονίας). Το 1866 ο εφημέριος της Θεσσαλονίκης M. Turroques(Τουρρόκι ή Τουρρόκες) ιδρύει στο ίδιο κτίριο το πρώτο μικρό ιεροσπουδαστήριο το οποίο λειτούργησε ομαλά μέχρι την έκρηξη των Βαλκανικών πολέμων. Το φθινόπωρο του 1913 το ιεροσπουδαστήριο άνοιξε με 32 Βούλγαρους μαθητές και 10 Έλληνες καθολικούς από τη Σύρο για τελευταία φορά. Μετά το τέλος αυτής της σχολικής χρονιάς, την άνοιξη του 1914 το Βουλγάρικο ιεροσπουδαστήριο έκλεισε οριστικά.
Το κτίριο της μονής κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Από τότε το κτίριο άλλαξε διάφορες χρήσεις ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες, και για να εξυπηρετηθούν αυτές γίνονται διάφορες μετατροπές. Βεβαίως, η παρακμή του Ιεροσπουδαστηρίου και οι ευκαιριακές κατοπινές χρήσεις του επρόκειτο πλέον να αποκλείσουν την ολοκλήρωση του αρχικού σχεδιασμού του κτιρίου με την ανέγερση της Δυτικής Πτέρυγας. Το 1916, με τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το κτίριο γίνεται νοσοκομείο του Γαλλικού στρατού. Μετά το τέλος του πολέμου στο κτίριο στεγάζονταν πρόσφυγες της Μεγάλης Πυρκαγιάς του 1917 που κατέστρεψε το κέντρο της Θεσσαλονίκης, ενώ ένα μέρος του κτίσματος το κρατούσαν οι μοναχοί Λαζαριστές. Το 1922 μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή ήρθαν μαζί με τους πρόσφυγες, λίγοι Καθολικοί, και κυρίως Αρμένιοι. Στα 1941 το κτίριο επιτάχθηκε από τους Γερμανούς για τις ανάγκες των δυνάμεων κατοχής. Στον Εμφύλιο Πόλεμο γύρω από το κτίριο ξέσπασαν μάχες γιατί στεγάζονταν εκεί τα Τάγματα Εθελοντών Ακριτών (ΤΕΑ). Κατά τη διάρκεια των μαχών ένα βλήμα όλμου των ανταρτών κατέστρεψε ένα πρόκτισμα στη δυτική πλευρά του κτίσματος. Μετά τον εμφύλιο ήρθαν από διάφορα μέρη της Ελλάδος και κατοίκησαν εκεί οικογένειες καθολικών, μαζί με τους εναπομείναντες πρόσφυγες. Μέχρι τις 20 Ιουνίου του 1978 έμεναν στο κτίριο περίπου 10 οικογένειες. Στο ισόγειο διατηρούνταν ένα καθολικό παρεκκλήσι.
Η Μονή Λαζαριστών κρίθηκε ετοιμόρροπη το 1978, λόγω των καταστροφών που προκάλεσαν οι σεισμοί και εγκαταλείφθηκε. Το 1980 το κτίριο κηρύχθηκε διατηρητέο λόγω της ιστορικής αλλά και αρχιτεκτονικής του σημασίας. Το 1983 αγοράστηκε από το Ελληνικό Δημόσιο για τον εορτασμό των 2300 χρόνων της πόλης της Θεσσαλονίκης και χαρακτηρίστηκε Πολιτιστικό Κέντρο της Δυτικής Θεσσαλονίκης. Εντάχθηκε στο πρόγραμμα των μεγάλων έργων που πραγματοποιήθηκαν από τον Οργανισμό Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης "Θεσσαλονίκη 1997" και το 1996 ξεκίνησαν οι εργασίες αναστήλωσης και προσθήκης στο αρχικό κτίσμα. Το συγκρότημα της Μονής Λαζαριστών αποπερατώθηκε το 1997 και άρχισε σταδιακά να διατίθεται στο κοινό με την πραγματοποίηση θεατρικών παραστάσεων (κυρίως ρωσικά πρωτοπορικά έργα), συναυλιών, εκθέσεων και άλλων εκδηλώσεων.
Σήμερα, στο πολιτιστικό αυτό πολυδύναμο κέντρο στεγάζονται:
