Η Ιερά Μονή Καρυάς Αρκαδίας ή Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου Καρυάς είναι ένα ιστορικό μοναστήρι, χτισμένο δυτικά του οροπεδίου της Παλαιόχωρας Τυρού[3], ανάμεσα σε δυο υψώματα στο κέντρο της Κυνουρίας σε υψόμετρο 870 μέτρα[4], κοντά στο χωριό Πραστός και στη Μονή Αρτοκωστάς. Απέχει 19 χλμ. από τον Τυρό και 24 χλμ. από το Λεωνίδιο. Το μοναστήρι αυτό είναι αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο και θεωρείται ένα από τα παλαιότερα της Τσακωνιάς.[3]
Ιστορία
Η Μονή Καρυάς ιδρύθηκε, σύμφωνα με την παράδοση, πριν τον 16ο αιώνα, από μοναχούς του Αγίου Όρους, που εγκαταστάθηκαν εκεί για να γλυτώσουν από τις επιδρομές των Τούρκων. Σε αυτό οφείλεται και η αγιορείτικη μορφή που παρουσιάζει το σύνολο των κτισμάτων της μονής. Για την ονομασία της, έχουν διατυπωθεί ποικίλες θεωρίες: από την λατρεία της Καρυάτιδος Αρτέμιδος, είτε από το τουρκικό Kahrie που σημαίνει «χώρα», ή από την τοποθεσία Καρυά στα ερείπια της Παλαιοχώρας Τυρού, είτε από το δέντρο της καρυδιάς, που είναι και η πιο εύχερη ετυμολογική ερμηνεία.[3] Η μονή, αναφέρεται για πρώτη φορά σε τουρκικό έγγραφο του 1620, από τον σουλτάνο Οσμάν Β΄, όπου δίνεται η άδεια στους «άπιστους» κάτοικους του Πραστού να ανακαινίσουν την μονή. Το 1622, σε σιγίλλιο του Πατριάρχη Κυρίλλου του Λουκάρεως, αποδίδεται στην μονή το σταυροπηγιακό της προνόμιο.[5] Σε έγγραφο του 1634, ένας Λεωνιδιώτης χριστιανός, προσφέρει όλη την περιουσία του στην μονή. Το 1770, η μονή λεηλατήθηκε από τους Αλβανούς και 8 χρόνια αργότερα (1778), ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄, ανανεώνει το σταυροπηγιακό της προνόμιο.
Κατά την Επανάσταση του 1821, ο ηγούμενος Ιωσήφ παίρνει μέρος στον αγώνα και η μονή προσφέρει 3 οκάδες ασήμι στην Δημογεροντία Πραστού και 850 γρόσια στην Πελοποννησιακή Γερουσία, για τις ανάγκες του αγώνα. Μάλιστα, ο ηγούμενος Ιωσήφ Κριμίτζος, παρασημοφορήθηκε από τον Όθωνα. Το 1826, ο Ιμπραήμ Πασάς κατέστρεψε την μονή.[6] Τα επόμενα χρόνια, η μονή συνέχισε την προσφορά της στον αγώνα. Από τον κώδικά της, αναφέρεται ότι το 1838 χορήγησε υποτροφία προς έναν μαθητή για σπουδές σε πανεπιστήμιο και το 1866 προσέφερε χρήματα για τον αγώνα της Κρήτης. Το 1970, η μονή μετατράπηκε σε γυναικεία, σαν παράρτημα της Μονής Λουκούς. Σήμερα η μονή είναι ανδρική.
Η Μονή Καρυάς, είναι σήμερα πλήρως ανακαινισμένη. Το κτιριακό συγκρότημα της μονής, έχει παραλληλόγραμμο σχήμα και αποτελείται από τρεις πτέρυγες μοναστηριακών κτισμάτων διατεταγμένων σε σχήμα Π, γύρω από μια επιμήκη αυλή. Στο κέντρο της πλακόστρωτης αυλής που περιβάλλεται από τοξοτές καμάρες, βρίσκεται το καθολικό της μονής. Το καθολικό είναι αθωνικού τύπου και ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο. Ο ναός διαθέτει έναν εντυπωσιακό δωδεκάγωνο τρούλο, που μοιάζει να «αιωρείται». Το εσωτερικό του καθολικού, κοσμούν τοιχογραφίες των αδερφών Μόσχου του 1638, που το έργο τους διακρίνεται για την προσήλωσή τους στην βυζαντινή παράδοση. Ο ναός έχει μαρμάρινο δάπεδο του 1734, διακοσμημένο με παραστάσεις λέοντα, ταύρου, φτερωτού δαίμονα και δικέφαλου αετού. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του καθολικού, χρονολογείται από τις αρχές του 19ου αιώνα.
Η μονή διαθέτει σημαντικά λείψανα αγίων, όπως της Αγίας Μακρίνας και άλλων. Η μονή έχει 4 μετόχια: τον Άγιο Γεώργιο και Άγιο Νικόλαο στον Τυρό και τον Άγιο Γεώργιο και Άγιο Ιωάννη στο Λεωνίδιο.[3] Η μονή απαριθμεί σήμερα 2 μοναχούς. Το καθολικό της μονής, εορτάζει στην μνήμη του Αγίου Νικολάου στις 6 Δεκεμβρίου, αλλά και στις 8 Ιουλίου στην μνήμη του Αγίου Προκοπίου.
Πηγές
Πέτρος Σαραντάκης, Αρκαδία: Τα μοναστήρια και οι εκκλησίες της, οδοιπορικό 10 αιώνων, Εκδόσεις Οιάτης, Αθήνα2000, ISBN 960-91420-0-1
Αναφέρεται επίσημα ως οικισμός, μετά την απελευθέρωση, το 1835 ως Μονή Αγίου Νικολάου (Καρυάς) να προσαρτάται στον τότε δήμο Λιμναίου ενώ το 1912 με το ΦΕΚ 252Α - 24/08/1912 το όνομά της διορθώθηκε σε Μονή Καρυάς.[8] Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης μαζί με το Λεωνίδιο και τη Βοσκίνα αποτελούν τη δημοτική κοινότητα Λεωνιδίου η οποία υπάγεται στη δημοτική ενότητα Λεωνιδίου του Δήμου Νότιας Κυνουρίας και σύμφωνα με την απογραφή του 2011 απογράφησαν 2 καλόγεροι.[9]
