Η Μονή Βλατάδων ή Βλαττάδων ή Βλατταίων, είναι Σταυροπηγιακή Μονή στην περιοχή της Άνω Πόλης της Θεσσαλονίκης, 80 περίπου μέτρα από τα τείχη του Επταπυργίου. Είναι το μοναδικό μοναστήρι της βυζαντινής περιόδου της πόλης που εξακολουθεί να λειτουργεί μέχρι σήμερα.
Ιστορικά στοιχεία
Ιδρύθηκε κατά τα μέσα του 14ου αιώνα σε χώρο που πιθανώς να φιλοξενούσε παλαιότερο ναό, από τους αδελφούς Δωρόθεο και Μάρκο Βλαττή, μαθητές του Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης Γρηγορίου Παλαμά. Ως κτητόρισσα της Μονής φέρεται η αυτοκράτειρα Άννα Παλαιολογίνα, η οποία είχε εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη το 1351 και παρέμεινε στην πόλη ως κυβερνήτις έως το τέλος της ζωής της. Το πατριαρχικό Σιγίλλιο εκδόθηκε λίγο αργότερα από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Νείλο. Από το 1387, με την πρώτη κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς, το καθολικό μετατράπηκε σε τζαμί, όπως διακρίνεται από ορισμένα κτίσματα οθωμανικής τεχνοτροπίας. Ιστορική αναφορά για τη μονή βρίσκεται στο οδοιπορικό του Ρώσου περιηγητή Ιγνατίου του Σμολένσκ το 1405. Μετά τη δεύτερη άλωση της πόλης το 1430 από τους Οθωμανούς αφέθηκε να λειτουργεί κανονικά ως μονή και την περίοδο αυτή αποκαλούνταν Τσαούς Μοναστήρι. Μάλιστα γνώρισε μεγάλη ακμή καθώς της έδωσαν κάποια προνόμια, που επικυρώθηκαν με φιρμάνι του Μωάμεθ Β΄ το 1446. Σύμφωνα με παράδοση του 16ου αιώνα, η προνομιακή αυτή μεταχείριση οφειλόταν στη βοήθεια που είχαν προσφέρει οι μοναχοί της στους Τούρκους για την άλωση της πόλεως. Το 1633, με σιγίλλιο του Πατριάρχη Κυρίλλου Λούκαρι, η Μονή Βλαττάδων προσαρτήθηκε ως μετόχιο στη Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους. Το 1801 ανακαινίσθηκε το καθολικό της μονής, αλλά το 1870 μια πυρκαγιά κατέστρεψε μέρος της, συμπεριλαμβανόμενης και της βιβλιοθήκης. Οι ζημιές επισκευάσθηκαν με έξοδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου.[1] Οι ντόπιοι τη Μονή Βλατάδων ακόμη την ονομάζουν Τσαούς Μοναστήρι.
Οι Ιδρυτές της Μονής
Παράδοση για τους Βλαττάδες.
Σύμφωνα με ισχυρή τοπική παράδοση, ευρύτατα διαδεδομένη στην επαρχία και σήμερα δήμο Αγίου Βασιλείου, Ρεθύμνου, πατρίδα των ιδρυτών της I. Μονής Βλατάδων είναι οι Λίγκρες, ένα ερειπωμένο και ακατοίκητο, στις μέρες μας, χωριουδάκι, στη νότια (Λυβική) ακτή τής εν λόγω επαρχίας[2].
Η ίδια τοπική παράδοση κάνει λόγο για οικογένεια με το επώνυμο «Βλαττάς», η οποία, λέγει, μετά από πειρατική επιδρομή –που έγινε η αφορμή της καταστροφής του εν λόγω χωριού– κατέφυγε στη Θεσσαλονίκη. Απόγονοι της οικογένειας αυτής ίδρυσαν την I. Μονή των Βλατάδων.
Ο λόγος είναι, φυσικά, για τους αδελφούς Δωρόθεο και Mάρκο Βλαττή, Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης ο πρώτος, γνωστός της Εκκλησίας υμνογράφος ο δεύτερος, που υπήρξαν μαθητές και συναγωνιστές του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης. Τα ονόματα των δύο αδελφών πέτυχε να ανασύρει από τη λήθη και να τους κάνει ευρύτερα γνωστούς με μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μελέτη του ο Γ. Θεοχαρίδης[3].
Άρα, οι αδελφοί Βλαττάδες θα πρέπει να γεννήθηκαν μεν στη Θεσσαλονίκη, σύμφωνα με την ασφαλή μαρτυρία του Πατριάρχη Φιλόθεου Kόκκινου[4], αλλ’ όμως από γονείς Κρητικούς, σύμφωνα με την άποψη όλων, γενικά, όσοι ασχολήθηκαν με την Ι. Μονή, πράγμα που βεβαιώνεται, εξάλλου, και από την επιγραφή του 1801, που βρίσκεται στο υπέρθυρο του καθολικού της Μονής, που, επίσης, αναφέρεται στην καταγωγή των Βλατάδων, γενικά, από την Κρήτη. Το ότι, όμως, οι Βλατάδες κατάγονταν, ειδικότερα, από το μικρό αυτό χωριό του νομού Ρεθύμνου, τις Λίγκρες, κανείς δεν το αναφέρει. Όμως, το βεβαιώνει η υπάρχουσα ισχυρή τοπική παράδοση και η επιβεβαιωμένη αρχική του κρητικού επωνύμου «Βλαττάς» καταγωγή από την περιοχή αυτήν των Λιγκρών του Ρεθύμνου (κατόπιν, μάλιστα, και ενδελεχούς τηλεφωνικής επιβεβαίωσης που είχαμε από το σύνολο των «Βλατάδων» του τηλεφωνικού καταλόγου (1994) της Κρήτης. Να σημειωθεί, περαιτέρω, ότι σήμερα το οικογενειακό απαντά σε όλους τους Βλατάδες της Κρήτης απλοποιημένο με ένα [τ])[5].
Αρχιτεκτονική
Μονή Βλατάδων, Δυτική είσοδος (1907)
Το καθολικό της Μονής που σώζεται έχει διαφοροποιηθεί ριζικά από αυτό που αρχικά κτίστηκε στο πρώτο μισό του 14ου αιώνα. Από το αρχικό κτίσμα σώζεται μόνο το ιερό και λίγα άλλα αρχιτεκτονικά στοιχεία. Η νότια στοά του ναού και το μικρό πρόπυλο της δυτικής εισόδου κατασκευάστηκαν μόλις το 1907, σε νεοκλασικό ρυθμό.
Σήμερα
Σήμερα η Μονή ανήκει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Κοντά στο καθολικό της Μονής, που τιμάται στο όνομα της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, υπάρχει θολωτό παρεκκλήσιο του 14ου αιώνα με τοιχογραφίες της εποχής των Παλαιολόγων. Σύμφωνα με τοπική παράδοση η Μονή είναι κτισμένη στον τόπο όπου κήρυττε ή διέμενε ο Απόστολος Παύλος κατά τη διαμονή του στην πόλη. Σώζονται 93 κώδικες και το αρχείο της Μονής, που κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μεταφέρθηκαν για ασφάλεια στη Μονή Ιβήρων.
Η Μονή Βλατάδων βρίσκεται σε υψόμετρο 120 μέτρων περίπου και έχει θέα προς την πόλη της Θεσσαλονίκης.
ε) Ιωάννου του Βαπτιστή και Αγίου Φανουρίου, Πανόραμα
Πηγές
Νέα Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια «Χάρη Πάτση», τ. 8, σελ. 627
Βιβλιογραφία
Γεωργίου Α. Στογιόγλου, Η εν Θεσσαλονίκη Πατριαρχική Μονή των Βλατάδων, εκδ.Πατριαρχικόν Ιδρυμα Πατερικών Μελετών, Θεσσαλονίκη, 1971
Η Ιερά Βασιλική, Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Βλατάδων: πρακτικά του θ' επιστημονικού συμποσίου «Χριστιανική Θεσσαλονίκη». Θεσσαλονίκη: Δήμος Θεσσαλονίκης, 2009
Κωστή Ηλ. Παπαδάκη,"Η Ι. Μονή Βλατάδων Θεσσαλονίκης και οι ιδρυτές της Δωρόθεος και Μάρκος Βλαττής", περιοδ. Νέα Χριστιανική Κρήτη, Ι. Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, τ.10, Ρέθυμνο 1993, σσ. 22 ( και σε ανάτυπο).
Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, «Ο Κωσταντής από τις Λίγκρες (Μια παλιά ιστορία από τις Λίγκρες του Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνης)», Αμάλθεια, Περιοδική έκδοση της Ιστορικής Λαογραφικής Εταιρείας Νομού Λασιθίου, τ. 100-101 (Ιούλ.-Δεκ. 1994), σσ. 127-142 (και σε ανάτυπο).
Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, "Λίγκρες (Το οικογενειακό Βλαττάς- Αναφορά στους Λιγκριώτες ιδρυτές της Ι. Μ. Βλατάδων Θεσσαλονίκης Δωρόθεο και Μάρκο Βλαττή)", στον συλλογικό τόμο: Χωριά της επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου και από 1/1/2011 Δήμου Αγίου Βασιλείου Περιφέρειας Κρήτης, στη σειρά των «Πρακτικών» τού Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου: «Η πρώην επαρχία Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου από την αρχαιότητα έως σήμερα» (Πλακιάς- Φθινόπωρο 2008), τ. Δ΄, Ρέθυμνο 2011, σελ. 289-314.
Κουρκουτίδου-Νικολαίδου Ε. & Τούρτα Α. 1997, Περίπατοι στη Βυζαντινή Θεσσαλονίκη
↑Για τον ακατοίκητο, σήμερα, οικισμό Λίγκρες της επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου, βλ. την εργασία του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, Λίγκρες (Το οικογενειακό Βλαττάς- Αναφορά στους Λιγκριώτες ιδρυτές της Ι. Μ. Βλατάδων Θεσσαλονίκης Δωρόθεο και Μάρκο Βλαττή), στον συλλογικό τόμο: Χωριά της επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου και από 1/1/2011 Δήμου Αγίου Βασιλείου Περιφέρειας Κρήτης, στη σειρά των «Πρακτικών» τού Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου: «Η πρώην επαρχία Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου από την αρχαιότητα έως σήμερα» (Πλακιάς- Φθινόπωρο 2008), τ. Δ΄, Ρέθυμνο 2011, σελ. 289-314.
↑Γ. I. Θεοχαρίδου, «Οι ιδρυταί της εν Θεσαλονίκη μονής των Βλαττάδων (sic)», στον Πανηγυρικό τόμο εορτασμού της εξακοσιοστής επετείου του θανάτου του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, 1359-1959, επιμέλεια: Καθηγητή Παναγιώτου K. Χρήστου, εν Θεσσαλονίκη 1960
↑Φιλοθέου, «Εγκώμιον Παλαμά», Migne P. G. 151, col. 595.
↑Βλ. Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, «Η Ι. Μονή Βλατάδων Θεσσαλονίκης και οι ιδρυτές της Δωρόθεος και Μάρκος Βλαττής», περιοδ. Νέα Χριστιανική Κρήτη, Ι. Μητροπόλεως Ρεθύνης και Αυλοποτάμου, τ.10, Ρέθυμνο 1993, σσ. 192- 200.
.jpg)
